Fálkinn - 04.02.1944, Blaðsíða 3

F Á L K 1 N N
3
Theodor Árnason:
Seyðisfjörður í gamla daga
FrumkvÍJÖlar sönc/starfs á Segðisfirði (1892): I
fremri röð: Ánii Jóhannsson kennari (söngstj.) og
Lárus Tómasson skólustj. í aftari röð: Pjetur Jóns-
son, Andreas Rasmussen og Rolf Johansen.
Fjörur blúmarósir lir ,,Kvik“: Guðrún Kristjánsclótt-
ir, 'Karen Wathne, Guðrún Gisladóttir og (sitjandi >
Kris t ín Þárarinsdótt ir.
VIKUBLAÐ MEÐ MYNDUM
Ritstjóri: Skúli Skúlason.
Framkv.stjóri: Svavar Hialtested
Skrifstofa:
Bankastr. 3, Reykjavík. Síini 2210
Opin virka daga kl. 10-12 og 1-0
Blaðið kemur úl hvern föstudag
Allar áskriftir greiðis fyrirfram
HERBERTSpre/i/.
SKRADDARAÞANKAR
Reykjavík dregur! Þangað vill
allur lýðurinn liæði úr kauptún-
unuin og sveitununi. Þar er gullið,
Bretagidl og Bandarikjagull, togara
silfur og braskarakopar. !>ar eru
bíó og kaffihús, jnir er alll upplýst
með rafmagni, meira að segja göturn
ar um iiádegið, þó að rafmagnið sý
'iú eiginlega of lílið, eins og sakir
stknda. Og jiar er hitaveita. sem
salnkvæmt þvi, sem altalað var i
Yfesturbænum um nýárið, er svo
viðfeðm að hvorttveggja hefir skeð,
að hún hefir kveikt í húsi og hins-
vegar frosið á lienni á öðrum stað.
Ekki fylgir sögunni livort þetta gerð-
ist samtimis. En það er víst alls
ekki fortakandi ! !
íslenska þjóðin hefir fengið vatn
á heilann. Þegar ungbörn eins og
hún fá þennan sjúkdóm stækkar
höfuðið ferlega, svo að það ber búk-
inn gersamlega ofurliði. Og svo er
komið fyrir hiuu islenska barni
meðal þjóðanna, að höfuðið er nú
orðið þriðjúngur alls likamans. Það
fylgir undantekningarlaust þessum
sjúkdómi, að börnin, sem eru svo
ólánsöm að fá hann verða algjörir
fábjánar, en oftaslnær deyja þau
ung og er það lán i óláni.
Ráðanienn þjóðarinnar eru sak-
lausir af því að hafa gerl nokkurn
hlut til þess að afstýra þessum sjúk-
dómi. Þá sjaldan þeim liefir dottið
í hug að fikta við að lækna hann.
hefir það jal'nan reynst verra kák
en lijá ljelegasta hómopata, sem
heldur við fingurmeini í missiri,
sem liægt er að lækna á liálfum
mánuði. Reykjavík lieldur áfram
að vaxa, höfuðið fer sistækkandi.
Allur vaxtarauki þjóðarinnar fer í
höfuðið en búkurinn og útlimirnir
svelta og visna eins og heimulun-
njóli á haustdegi.
Margt hefir að visu verið gert
til að gera sveitirnar byggilegar og
bæta afkomu bænda, svo að þeir
geti búið búi sinu í sæmilegum húsa-
kynnum og sem frjálsir menn en
ekki þrælar. En jió reynist svo, að
afurðir þeirra verða ekki samkeppn-
isfærar við samskonar afurðir, sein
búið er að leggja á flutningskostnað
langa leið milli heimsálfa.
Er ekki eitthvað bogið við þetta?
Jeg veit ekki — að minsta kosli
þarf það rannsóknar við. Sú rann-
sókn getur skorið úr því, sem okkur
er holt að vita: hvorl ísland er í
raun og veru byggilegt eða ekki.
II.
Fjdags- og skemtanalít' o. fl.
Mjer skilst, að svonefnt „Austfirð-
ingafjela‘g,“ sem starfað hefir hjer
i bæ um alllan'gt skeið — þó að
ekki hafi það átt sjer lög eða starfs-
reglur fyr en nú alveg nýlega —
sje að hefjast handa um það, að safn-
að verði lil og gefín út einskonar
,,Austfirðingabók“, þar sem skráðar
venf.'i nieðal annars sögur liinna ehi-
stöku fjarða og lijeraða í Austfirð-
inghfjórðungi. Kemur mjer það svo
fyrir sjónir, að þar muni Seyðis-
fjörður verða merkur þáltur, og mjer
er það Ijóst, hæði af persóuulegum
kynnum minum al' fólki þar og liátt-
um á bernskuárunum, og þó sjer-
staklega af þeim upplýsingum, sem
jeg hefi síðan getað aflað mjer, að
það verður vandaverk ekki alllítið
að semja þá sögu, svo að vel sje,
og að ekki er seinna vænna fyrir
Seyðfirðinga að liefjast lianda um
það sjálfir, að halda til liaga t. d.
öllum þeim gögnum og upplýsing-
um, sem enn er hægt að komast
yfir, um tvo síðustu áratugina fyrir
aldamötin sjerstaklega. Jeg á von
á því, að mörgum þyki það ein-
kennileg saga.
„Gullinu“ var mokað upp úr sjón-
um (þ. e. sildinni) á næst síðasta
áratuginum —úr kistu, sem þá virt-
ist vera ótæmandi, inni á „kringl-
unni“ eða höfninni, ár eftir ár. Það
voru auðvitað Norðmenn, sem að
þessu stóðu og kúfinn hirtu af gull-
inu, en landsfólkið virtist hafa slað-
ið höggdofa og liorfl á — lengi vel,
og litið aðhafst sjálft, annað en þ.að
að þiggja daglaunavinriu lijá Norð-
mönnunum. En þegar tillit er til þess
tekið, hvernig veiðarfæri voru þá
og hversu lágt var verðlag, er það
Ijóst að „náman“ hefir v^rið l'ádæma
auðug, því að þá var til dæmis á
einu ári (á þessu tímabili) flutt út
Seyðisfjarðarsíld fyrir rúmlega eina
miljón króna, og að langsamlega
mestu leyti frá einni útgerð. En þá
fengu þeir „innfæddu“ 2 -3 krónur
á dag i vinnulaun. Að vísti v'ar þá
„ódýrl að lifa“, en fáir urðu þó
bjargálnamenn af laridsfólkinu á
þessum áratug (1880-’90), þó að
gullið væri tekið upp við bæjardyr
þess. Og ekki voru þarna fram-
kvæmdir aðrar en þær, sem hinum
norsku útgerðarmönnum voru til
sjerstaks hagræðis, og þeir önnuð-
ust sjálfir, t. d. skipahryggjur og
birgðaskeminur á Búðareyri (sunnan
fjarðarins). Þar var aðdjúpt mjög
og tiltölulega kosnaðarlítið að gera
þar skipabryggju.
Þó að náman væri gjöl'ul um sinn,
þá var það um sildina, þá sem endra
nær, að liún var hrekkjótt. „Síldar-
spekúlationirnar“ brugðust þá eins og
síðar, og sumar útgerðinar urðu
gjaldþrotá eða lieltust úr lestinni.
Sildin brást lika -—kom þá upp
í öðrum fjörðum. Og um 1890 má
heita að Otto Wathne sje svo að
segja einn um hituna á Seyðisfirði,
þá orðinn stórefnaður maður. Sildin
kemur að visu enn inn á fjörðinn,
en nú er ekki um uppgrip lengur
að ræða. Er nú öllu meiri stund
lögð á þorskveiðar, og eru það þá
einkum Færeyingar, sem mikið kapp
leggja á þær veiðar. Koma þeir i
tugatali með báta sina á vorin og
rjeru frá verstöðunum sem voru
út með firðinum.
Seyðisfjörður var þá einn lirepp-
ur, frá Fjarðarseli, (undir Fjarðar-
heiði) og út á Dalstanga. Sjálft kaup-
túnið er i þrennu lagi: A Fjarðaröldu
(fyrir fjarðarbotninum) er aðalbygð-
in, og þar er ein dönsk selstöðuvérsl-
un, ein norsk verslun, (Norska búð-
in), og einliverjar smá-búðir'. A
Búðareyri fer mest fyrir útgerð
Wathne og verslun, en norðan fjarð-
arins er Vestdalseyri tæplega V-±
milu vegar frá Öldunni. Þar er Gránu-
verslunin gamla, og ein smávers)
un að ininsta kosti og þar er
kirkjan -— en preslsetrið ■ Dverga-
steinn, er enn utar. Þeim megin
fjarðarins er verstöðin Brimnes, enn
utar, og Þórarinsstaða- og Hánefs-
staða-eyrar hinumegin.
Það er éiginlega ekki fyrr en
komið er logn og kyrrð cftir sildar
amstrið og ysinn, að hið svokallaða
— „uppgangstímabil“ Seyðisfjarðar
hefst. Fara þá ýmsir urigir efnis-
menn, bornir og barnfæddir Seyð-
firðingar, til útlanda til þess að
mannast og menntast, og var þá
eirikum um það liugsað, að læra
þörf „liandverk“ sem að gagni gæti
komið heiina fyrir. Þessir ungu
menn, settu svo nýjan svip á kaup-
túnið, smám sanian, þegar þeir vorif
búnir að konía sjer fyrir, að loknu
námi. Yar mikið spunnið í suma
þessa nienn og fór brátt að þeim að
kveða. En heima voru svo jafnaldr-
ar þeirra, sem margir lóku vel undir
við þá, bæði heimamenn og aðkomn-
ir. Mjer skilst þó að óvænlega liafi
horft um fjelagslíf fyrstu ár hins
siðasta áratugs nítjándu aldarinnar
Ber ]>á feinkum á illdeilum milli
prestsins á Dvergásteini og Öldubúa,
og er eflaust best nð hafa um það
sem fæsl orð.
Fyrstu ljelagssamtökin, sem að
kveður virðast vera um bindindis-
Frh. á bls. U.