Fálkinn - 04.02.1944, Blaðsíða 11

F Á L K I N N
11
HVER SAMDI LEIKINN.
Frh. af bls. 6.
„Man and SupErman“
Kom út 1893. Leikinn í New York
1905.
Gerist í Englandi og síðar ú megin
landi Evrópu.
TACK TANNER er brennaiidi og
*•* ríkur jafnaSarmaður, og er and-
vígur því aS menn gifti sig. Hjúskap-
urinn dragi atliygli einstaklingsins
frá þeim verkefnum, sem nauðsyn-
leg sjeu, og geri manninn að ófrjáls-
um þjóni kohunnar og dutlungum
hennar. Roebuck Ramsden, sem
sjálfur hefir verið „þroskaður í
hugsun“ fyrir eitthvað þrjátíu ár-
uni, fyrirlítur Jack jafn innilega,
vegna hugsjóna hans, eins og Jack
fyrirlítur hjónabandið. Þeir verða
því báðir forviða og reiðir er þeir
frjetta það, að þeir sjeu tilnefndir
i erfðaskrá Wliitefields vinar þeirra
sem nú er nýdáinn, og að þeim sje
báðum í sameiningu falið að verða
meðráðamenn dætra Whitefields,
Onnu og Rliodu. Og þó munu þeir
vafalausl liafa orðið enn meira
hissa ef þeir hefðu vitað, að j)etta
var gert fyrir tilstilli Önnu.
Tanner grunar að Anna ætli sjer
að giftast vini hans, sem lieitir
Octavius Robinson. Hann aðvara •
Robinson en allar þær aðvaranir
falla i grýtta jörð, því að Robinson
getur ekki liugsað sjer neitt yndis-
legra en að fá að giftast Önnu. Og
Violet, systir Octaviusar, getur held
ur ekki fallist á skoðanir Tanners.
Þegar það kemur á daginn að liún
er að eignast barn, sem hún vill
ekki tilnefna föður að, lieldur Tann-
er fast á rjetti hennar til þess að
hún megi ráða fyrir barninu sjálf
og' hafa það lijá sjer. En liún játar
þá með ákefð, að hún hafi átt barnið
með eiginmanni sínum, en hins-
vegar sje hún alls ekki skyldug til
að greina frá hver hann sje.
Það lendir á bílstjóra Tanners
ungum manni og mjög glöggskygn-
um, að segja Tanner frá því, að
það sje hann (Tanner) en ekki
Octavianus, sem hún þrái að cign-
ast fyrir mann. Tanner verður óður
og uppvægur við ])essa frjett, þýtur
inn í bifreið sína og. segir lionum
að aka eins og liann komist, áleiðis
lil meginlandsins. En Anna er ekki
af baki dottinn og nær sjer í bifreið
og eltir hann ásamt fylgdariiði sínu.
Þar er Ramsden og móðir Önnu og
systir, ennfremur Octavianus og
Violet og ennfremur ungur Ameríku-
maður, sem lieitir Hector Malone.
Gefur hann Violet mjög hýrt auga
og lætur sjer ekkert segjast, Þó að
honum sje sagt að hún sje gift kona.
Þessi flokkur eltir flóttamanninn
Tanner uppi suður í Pyreneafjöllum,
þar sem honum hefir verið þröngv-
lil þess að dvelja nætursakir hjá
smyglurum. Siðan er haldið áfram
til Ítalíu. Þar kemur það upp úr
dúrnum, að ungi Ameríkumaðurinn
er í raun og veru eiginmaður Violet.
En Tanner verður að gefa upp alla
vörn og giftast Önnu. En liann spyrn
ir á móti í lengstu lög og aðvarar
fólkið um, að hann muni selja allar
brúðkaupsgjafir, sem hann fái, og
verja ágóðanum til að gefa út eftir
sig bók, sem heiti „Handbók bylt-
,ingamannsins.“
.. —
Einar Thorlacius:
Hvalfjörður
Flestum þykir Hvalfjörðurinn fag-
ur, og svo kveður þjóðskáldið Stein-
grímur Thorsteinsson:
Ó, fjörður væni, sœll að sýn
i sumarsólar loga,
hve framnes, hjörg og flóðvik þin
i faðm sjer hug minn togal
Hvar stenst öll prýðin cins vel ú
við inst'a botn og fremst við sjú?
Hvur sje jeg fleiri fjöllin blú
og fegri marar voga?
Vil jeg nú lýsa honum að nokkru
þó jeg verði að fara flótt yfir sögu.
Við skulum þá, lesandi góður, verða
samferða úr Reykjavik, sem leið
liggur og halda um Mosfellssveit og
upp á Kjalarnes. Talið er að fjörð-
urinn byrji við Saurbæ á Kjalarnesi
að sunnan, en hjá Innra-Hólmi að
norðanverðu. Síðan akvegur kom
alla leið kringum fjörðinn er hann
all fjölfarinn, en áður var sjóleiðin
tiðfarriari, þvi að vegurinu kring-
um eða inn fyrir fjörðinn var mjög
ógreiðfær, enda miklu lengri.
Þá er komið er að sunnan, er
•fyrst ekið sunnan fjarðarins inn i
Kjósina. Skamt fyrir innan Saurbæ
liggur veguririn gegnum einkenni-
legt gildrag, er nefnist Tíðaskarð.
Farið er yfir Kiðafellsá, og frani
lijá samnefndum bæ (Kiðafelli), sem
er ysti bær í Kjósarlireppi. Næsti
bær er Útskálahamar og þar næst
Eyri, undir Eyrarfjalli. Þar er Hval-
fjarðareyri og liggur sæsíminn það-
an yfir fjörðinn að Kotanesi; er þar
einna mjóst yfir fjörðinn. Áður en
vegurinn kom fyrir innan fjörðinn
var um nokkur ár ferjað yfir fjörð-
inn frá Kalastaðakoti að Eyri og
bætti það úr brýnni þörf. Hafa
margir óskað þess, að þar kæmi bíl-
ferja, til þess að stytta bina löngu
leið inn fyrir. Síðan liggur leiðin
að Laxá i Kjós og er farið yfir
hana á brú, rjett fyrir innan Lax-
vog og f-yrir neðan Neðra-Háls. Veg-
urinn liggur svo vestur og norður
yfir enda Reynivallaháls og inn
með hálsinum sunnan negin fjarð-
arins. Er farið hjá bæ, er nefnist
Hvammur; var þar löngum tvíbýli.
Við Hvamm er Hvammshöfði og
Hvammsey, er myndar hina ágæt-
ustu höfn og skipalægi frá náttúr-
unnar hendi.
Upp af Hvalfirði ganga dalir tveir.
Ileitir sá syðri Brynjudalur; eru
þrjár jarðir þar í bygð, en sú fjórða
hefir alúlengi verið i eyði. Eftir
dalniim rennur á, er kallast Brynju-
dalsá. Er hún rennur niður úr
dalnum myndar hún dálitinn foss
og eru hellar undir berginu sitt
hvoru megin. Syðri hellirinn heitir
Bárðarhellir. Þótti þar reimt og er
þjóðsaga um að er Hallgr. Pjetursson
hafðist þar við um nótt ásamt nokkr
um ferðamönnum kvað hann er-
indi og hefir siðan ekki orðið vart
reimleika.
Sagan fylgir hér á eftir:
Sú er sögn um Hallgr. Pjetursson,
að liann var á heimferð við þriðja
mann að sunnan yfir Brynjudals-
voga. Af því að flóð fór i hönd tóku
þeir það til ráðs að liggja í Bárð-
arhelli við fossinn, til þess að fjar-
aði út um nóttina og rynni úr ánni.
Förunautum prests þótti illur foss-
niðurinn og ýrurnar úr honum inn
í hellinn. Annar fylgdarmaður
prests lá fremstur og gat ekki sofið,
þvi honum sýndist ófreskja eða
óvættur nokkur sækja að þeim og
koma inn í hellisdyrnar. Bað hann
þá prest að liafa bólaskifti við sig'
og ljet hann það eftir. Varð prestur
nú var liins sama og* förunautai
hans; er þá sagt, að sjera Ilallgrím-
ur hafi kveðið stefjadrápu þá, sem
nú kemur og að ófreskjan hörfaði
út úr liellinuin við hvert stef, en
þokaðist aftur nær á milli uns hún
hvarf með öllu. Fyrsta erindið er
þannig:
,,Sæll með sönghljóðum
sigurvers bjóðum
guði föður góðum,
sem gaf lífið þjóðum;
næsta naiimt stóðum
naktii' vjer úðum
í hættum helsglóðum" o. s. frv.
Margir ferðamenn hafa krotað
iiöfn sín i bergið í hellinum.
Hellirinn norðan árinnar nefnist
Maríuliellir. Fjalliö milli dalanna
anna nefnist Múlafjaíl. Er ekið inn
með því og farið yfir Botnsá á brú.
f Botnsdal erú tveir bæir: Stóri-
Botn og og Litli-Botn. Stóri-Botn
hefir verið í eyði um nokkur ár.
Sýsluskifti milli Kjósar- og Borgar-
fjarðarsýslu eru sem kunnugt er
við Hvalfjörð ,og Botnsá ræður úr
því sýslumörkum, þannig að liálf-
ur Botnsdalur, sunnan ár, tilheyrir
Kjósarsýslu. Þá er komið er yfir
brúna á Botnsá er haldið út með
firðinum að norðanverðu, eftir
brattri fjallshlíð, serii kölluð er
Þyrilslilíð, út að bænum Þyrli. í
báðuin þessum dölum er nokkurt
skógarkjarr og þykja dalir þessir
fagrir og búsældarlegir. Þá er kom-
ið er að Þyrli er næsta fagurt að
horfa út á fjörðinn, sem sýnist nær
lokast í veslri við Akrafjall og
mynda þannig geysistórt stöðuvatn,
enda mjókkar fjörðurinn mjög milli
Hvalfjarðareyra er nær nokkuð út
í fjörðinn, og Kataness. Ilvalfjarðar-
strönd er talin vera frá Þyrli að
Katanesi.
í Hvalfirði gerist ein af íslend-
ingasögunum. Er það Harðar saga
og Hólmverja og eru ýms örnefm
enn bundin við þá sögu. Skamt und
an landi frá Þyrli er Geirshólmi.
Geir bóndi í Litla-bolni fluttist þang-
að með búslóð sína, ásamt Herði
fjelaga sinum. Sagan segir að flest
manna liafi verið i hólminum uiu
180 manns, en aldrei færri en um
80. Hólmverjar voru illa sjeðir al
bændum því að þeir gerðu þeim
þungar búsifjar með ránum og' grip-
deildum sjer til bjargar. Loks fóru
bændur að Hólmverjum og gátu með
vjelum drepið flesta þeirra, þar á
meðal kappann Hörð bg Geir fósl-
bróður hans. Kona Harðar, Helga
jarlsdóttir, synti nóttina eftir til lands
með syni sína tvo. Er þar siðan
kallað Helgu-sund. Þau fara um
nóttina upp á fjall frá Þyrli og er
þar síðan kallað Helguskarð, er það
beint upp frá bænum á Þyrii. Þyrils-
nes nefndist þá Dögurðarnes. Und-
ir Múlafjalli horðanvert er Kattar-
höfði svo nefndur, þar sem Þórður
köttur yar veginn af Ref bónda í
Brynjudal og mönnum lians og er
hann grafinn í höfðanum neðarlega.
Fy'rir vestan Þyril er gil allstórt
og rennur á eítir gilinú, lieitir áinn
Bláskeggsá. Fyrir vestan Þyril er
Þyrilsklif. Var þar titl farið undir
klifinu er lágsjávað var, áður vegur
væri lagður ofar. í minni þeirra
iv.anna er enn lila hafa þar farisl
tveir menn: - Björn Blöndal frá
Hvammi i Vatnsdal og kona frá
Bjarteyjarsandi. Fyrir utan og vestan
klifið voru tvö mjög snotur býli, er
lijetu Litli-sandur og Mið-sandur.
Vestar. niður undan Hrafnabjörg-
um er Hrafnseyri; þar var um
skeið allstórt kaupfjelag, er nefnd-
ist Kaupfjelag Hvalfjarðar niéð úti-
búi á Kalastaðarkoti og á Laxvogi,
en lagðist niður er akvegir komu, og
liætt var að flylja vörur sjóleiðis.
Loks er að minnast Saurhæjar á
Hvalfjarðarströnd. Þar er sem kunn-
ugt er prestssetur og kirkjústaður.
Hefir Hallgrmur Pjetursson gerl þar
garðinn frægan. Er þar einna
fegurst á slröndinni, bæði hvað
byggingu snerti fyr og síðar, stórt
og rennisljett tún, er nær niður að
sjó og skógivaxin hlíð fyrir ofan.
sem ekki er annarsstaðar.
í hinu tilfærða kvæði skáldsins
segir ennfremur:
En innar nyrðri fjarðströnd fer
•með fagurhlið að birtast mjcr.
þar kirkjustaður kunur er
hjá kyrru sævar inni.
Við kirkju lijer er Hallgríms gröt
og Hallgrims lind í túni,
sem blessun sina gaf að gjöf
sá Guðs vin dyggðum búni,
og vildi að líkn hún ljeði drótt.
sem lífinynd skær af liennar
[ gnótl
þar huggun öðlast, heilsu og þrótt
inn lireldi, veiki og lúni.
Og ennfremur:
Hvor sat liann fyrr und fjalli hjer
við fuglasöngin blíðan,
sem heillar þann er hlusla i'er,
svo hugur berst ei viða?
Og undi liann sæll um eina stund
sem einbúinn i sínum lund,
þá ómur kvað frá æðri grund,
þar ár sem stundir liða.
Það veit jeg ei, en lvans í hlið
mjer hugljúft er að ganga
og kveða með um fjöllin frið
og fögur blóm, sem anga,
Þar lít jeg yfir láð og sæ
í ljómá, sem jeg skýrt ei læ,
og hreinan finn þar blíðheimsbhe
mjer baða hlýtl um vanga.
Lengi vel voru á strönduini lág-
reistir torfbæir, en nú eru víðast
komnir í staðinn snotrir bóndabæir
úr varanlegu efni. í upphafi greinar
þessarar gat jeg þess, að Hvalfjörður
mætti teljasl fagur fjörður með
Botnsúlum í austri, Akrafjall i vestri
og Skarðslieiði i norðri en Kjósar-
fjöll í suðri. þegar blessuð sólin kyll-
ir liauður og haf, en hinsvegar verð-
ur því ekki ncitað, að Reynivallaliáls
er æði ber og kuldalegur og við fjarð
arbotninn er hrikalegt og undir-
Frli. ú bls. Vi.