Fálkinn - 04.02.1944, Blaðsíða 9

F Á L K I N N
9
mundi lagast. Mjer fanst jeg vera
líkastur reittum hana, eða eins og'
jeg lijett að reittum liana liði. Eða
rjettara sagt, mjer fanst jeg vera
eins og einhver karlkyns vera, sem
liðið Jiafði skipsbrot. Eiginlega liafði
aldrei neitt tekist fyrir mjer —
nema í skólanum. í skólanum var
jeg altaf sá besti, en í lífinu var eins
og mjer væri altaf stjakað frá. Það
var lnigsanlegt og sennilegt að jeg
fengi aldrei það starf, sem mjer
hæfði.
Jeg gekk alla leið inn í Jitla hæ-
inn, liæfilega klukkutíma leið, í
dimmum hugsunum og hjartri vor-
sól, með raunverulega tóma vasahók
og í gömlum jakka utanyfir sam-
festingnum.
Huse slátrari tók þvi ekki fjarri
að kaupa af mjer kálfana og kvígurn-
ar þrjár. Hann nefndi verð, sem var
altof lágt. Var fus til.að horga mjer
tvö luindruð krónur fyrirfram. —
Nokkrir hændurnir á torginu þektu
mig, og jeg fann vel að þeir litu
ekki til mín með viröingu. Fátækur
kaupstaðarmaður, sem ekki getur reldíj
húskapinn, verður aldrei fyrir virð-
ingaraugum lijá sveitamönnum. Jeg
beið og baðst ekki neinna virðinga,
aðeins ofurlítillar . alúðar, þvi að
liennar þarfnaðist jeg aldrei meira
en nú.
í hændakránni sat maður, sem var
dálítið hreifur, stór lurkur sem fjekst
mikið við kartöfiusölu. Þeir kölluð.u
hann kartöflukonginn. Hann átti
ekki nema lítið land, en leigði skika
hjer og þar og ræktaði þar kartöfl-
ur, sem liann hafði geymslu fyrir
á staðnum. Hann keypti mykju og
notaði tilbúin áhurð og beinamjöl
að auki. Þeir sögðu að hann mundi
eiga um tvö luindruð þúsund og að
hann liefði grætt alla þessa peninga
á lcartöflum síðustu 10—12 árin.
Og nú bauð hann mjer upp á kaffi
og bolur og' fór að tala utánað því
U'ð fá suðurflatirnar hjá mjer á
feigu.svona eitthvað nálægt hundr-
að dagsláttum af sendinni jörð. Jeg
sagðist skyldi hugsa málið. — Þú
mátt ekki liugsa of lengi, sagði hann
—- Því að jeg verð að fara að setja
njðúr hráðum. En þú verður að
leigja mjer geymslu líka, þvi að jeg
hefi of litla geymslu i ár. Það verður
víst að gera við hana?
— Jeg liefi tvo stóra langa kart-
öflukjallara, eldgamla og góða, ef
gert væri við þakið á þeim. Fyrir
þrjátiu árum hafði óhemja af kart-
öflum verið ræktað á jörðinni minni.
Jafnvel á rosaárunum höfðu þær
sprottið ágætlega í sandinum.'
Við getuin sett kartöflur saman
j)arna á suðurflötunum, sagði jeg.
— Gætum tekið stykki að norðan-
verðu lika. Það er um það hil eins
sendið þar.
En það vildi liann ekki heyra
nefnt, þóttist jeg skilja. Hann vildi
víst ekki taka mark á mjer í þess-
liáttar. Nei, hann vildi leigja, sagði
hann. Jeg sagðist skildi hugsa um
það.
Svo gekk jeg fyrst meðfram endi-
langri höfninni og liugsaði, og' svo
fór jeg til Goldens málaflutnings
mans. Hann hló þegar hann sá út-
ganginn á mjer, því að hann hafði
ekki sjeð mig síðan á stúdenlsárun-
um og þá var jeg skrambans reisu-
legur strákur.
— Hvernig gengur þjer að vera
óðalsbóndi? sagði liann. — Sestu!
Það var víst engin hægðarleiknr
að hlaupa með liann í gönur, svc
að jeg sagði honum að húskapurinn
geugi sæmilega, en nú væri jeg að
hugsa urn að byrja kartöflurækt i
stórum stil, og' jeg' þyrfti peninga
fyrir útsæði, áhurði, beinamjöli og
daglaunafólki. Nóg væri til af þvi
síðastnefnda. Jeg talaði um þennan
ágæta sendna jarðveg og kjallarana
og alt mögulegt og var duglegasti
bóndi þessn, stundina. Jeg setti ekki
kartöflunar undir mæliker, en Ijet
hann lieyra að jeg hefði ræktað þær
áður, tvö hundruð tunnur lil reynslu
og gefist ágætlega.
- Hvað hefir þú margt í fjósi?
spurði liann.
— Átján, sagði jeg eins og satt
var, því að jeg taldi kvígurnar þrjár
og kálfana fimm með.
— Það er ekkert smáræði, sagði
hann og lijelt að jeg meinti mjólkur-
kýr. Svo skrifaði jeg nákvæmlega
upp livað jeg skuldaði. Honum fanst
1200 krónur í vexti á ári engin ósköp
þóttist jeg skilja. — Hvernig líður
henni Línu? spurði liann svo.
Golden var efagjarn maður eins
og flestir málaflutningsmenn og' vildi
aðeins íast við heinharðar tölur og
peninga.' Hann virti mikils gamla
vináttu, en viðskifti voru viðskifti.
Hann gæti vel útvegað mjer finun
til sex þúsund króna lán gegn öðr-
um veðrjetti, ef jeg gæti sett lionum
aðra tryggingu að auki. Þessa auka
tryggingu átti jeg ekki, aðra eu góð
húsgögn, en þau vildi hann ekki
taka gijd. Húsgögn væri því aðeins
gilt veð að þau væru í geymslu lijá
honum sjálfum. En hann vildi ekki
taka þau til sín og mig langaði ekki
til að missa þau.
Jeg' reikaði um göturnar í bænum
og vissi ekki hvert hahla skyldi,
stóð niðri á bryggju og góndi út
á sjó óg fór svo inn til Moksnes
til að skoða jarðræktarvjelar. Jeg
hafði mikla ágirnd á rauðri drátt-
arvjel og fallegum kartöflutakara
með sama lit. Jeg skoðaði og dáði,
en aðdáunin var fjarræn og stað-
laus, eins og þegar fátækl barn liorf-
ir á dýr leikföng í búðarglugga.
— Hvað fjekstu mikið af kartöfl-
um í fyrra? spurði Moksnes.
Tvö hundruð tunnur, svaraði
jeg. — Voru þær ekki góðar.
— Jú það er víst og satt, Hamran.
Agætar kartöflur. Þú ættir að kaupa
jjjer hæði dráttarvjel og' upptakara
og gera þetta í stærri stíl. Þeir fengti
stundum fimm liundruð tunnur á
jörðinni þinni í gantla daga.
Jeg setti Moksnes inn í málið og
talaði al' eldmóði um áform mín.
Hann kinkaði kolli og sagði að
honum litist vel á þessi áform min.
— Úr þvi að þú liefir svona mikla
trú á því þá láttu hendur standa
fram úr ermum, sagði liann.
Jeg skal vera sanngjarn með af-
borganir af vjelunum.
Jeg var orðinn sanntrúaður á að
eina lífsvonir hjerna megin væri
kartöflurækt. Jeg hljóp i hankann
og fjekk nei, og svo fór jeg til Gold-
ens aftur
— Heyrðu, sagði jeg. — Getur
þú eklti leigt húsið mitt fyrir mig?
Tíu herbergi og örstutt frá hænum
fyrir þá sem hafa bifreið.
- Hvað á það að kosta?
— Hundrað og þrjátiu á mánuði.
— Ódýrt, sagði hann. — Jeg' liefði
gaman af að leigja j)að sjálfur. Það
er svo skuggalegt lieima hjá mjer.
— Með hundrað og þrjátíu á
mánuði hefði.jeg fyrir öllum rent-
um og svolítið umfram, sagði jeg.
— Ef að þú tekur á móti leigunni
og borgar vextina fyrir mig i bankan-
um með henni, j)á getur j)ú útvegað
mjer sjö ])úsund króna ián. Þú færð
algerð umráð yfir tekjunum.
Hálftíma síðar sat jeg við liliðina
á honum í hifreiðinni lians og við
ókum heimleiðis. Eftir klukkutíma
hafði Golden afráðið að leigja húsið.
Jeg átti að fá sjö þúsund króna lán
til tveggja ára.
Lina kjökraði svolítið þegar við
fluttum í herbergin tvö i kjallaran-
—- Við verðum að hugsa okkur að
þetla sje löng • sumarbústaðarvera,
sagði jeg og hló. Hún horfði for-
viða á mig þvi að það var svo langt
síðan jeg hafði hlegið. Hún hefir
víst lialdið að jeg væri ekki með
öllum mjalla að hlæja við svona
fækifæri.
Jeg fór út, leit fyrst yfir landið
og svo leit jeg inn í fjósið og liest-
húsið og um allt. Mjer fannst jeg
vera kominn á nýja jörð. Strákur-
inn stóð úti og var eitthvað að
tauta. — Talaðu hærra! sagði jeg
- Hver skrattinn gengur nú að þjer?
Ef þjer leiðist þá skaltu taka saman
dótið þitl og fara. I'rá deginum í
dag verður þú að vinna fyrir því.
sem þú færð, ef þú ætlar að verða
hjerna. Þú ert letibloð. Mjer leiðisl
hundssvipurinn á þjer. Farðu nú
og mokaðu fjósið undir eins.
Þetta var ný og óvænt ræða. Jcg
hafði ávalt verið mildur og mjúk-
ur. Jeg vatt mjer að stclpunni og
hjelt yfir henni svipaða ræðu, og
jeg iðraðist ekki eftir þetta eftir á.
Jeg símaði til Huse slátrara, og
bað hann að láta kvigu og kálfa-
verslunina ganga til baka. Hann
var ekki fús á það. en jeg var ó-
vægin og sendi lionuni tvö hundruð
krónurnar. Lina liikstaði og grjet
um kvöldið. — Jeg tók mjer tvær
vær'ðarvoðir og lagðist út í hlöðu
og svaf þar. Jeg vildi geta hugsað
i næði um aðeins eitt mál: kartöflur.
Jeg svaf í hlöðunni allt sumarið, á
hverri nóttu, og langt fram á haust,
og leið vel.
Nú fór lifið að snúast þarna á
bænum. Stelpur og' slrakar, börn
og kerlingar gengu á eftir plóginum
og settu kartöflur. Nóg var til af
iðjulausum liöndum, sem vildu fá
að vinna. .4 laugardagskvöldum l'jekk
jeg strák með harmóníku. Jeg var
altaf á ferð og flugi, seint og snemma
og alsstaðar nálægur. Jeg var sól-
hrendur og vongóður og fanst jeg
yngjast upp. Jeg fann að öllum var
hetur lil mín en áður og tjálfum mjer
fanst mjer jeg hafa náð heilsu aftur
eftir margra ára sjúkdóm. Jeg hugs-
a'ði: Lífið er starf .— Jeg liugsaði
ininna og minna um þó að Lína
og Tóni og ýmsir aðrir litu lil mín
efunaraugum. Lína og stelpan urðu
að sjá um fjósið og mjólkina, en
strákurinn um plóginn, hestana og
hesthúsið.
Þetta var rosasumar og fáii sól-
skinsdagur við og vjð, er. hc-yið
komst sæmilega verkað undir þak.
Korni'ð óg kartöflunar döfnuðu á-
gætlega. Heppnin elti mig samferða
áræðinu og starfslönguninni. Jeg
ákvað að láta dráttarvjelakaupin
bíða næsta árs eða næslnæsta. en
rjeði lieilan liersskara af fólki þegav
að þvi kom að taka upp. Árið áður
uð tunnur af kartöflum. í haust
hafði jeg bjargað mjer um tvö hundr
fjekk jeg tífalt, auk smælkis, sem jeg
gat notað handa svínunum.
Það var nú viðfangsefni útaf
fyrir sig að selja tvö þúsund tunnur
af kartöflum. Jeg ákvað að gera
þetta sem fyrst, og af eigin ramm-
leik og gekk að þessu með oddi og
egg, eins og þegar jeg var að taka
próf í gamla daga. Jeg sendi boðs-
brjef í hvert cinasta hús í tveimur
næstu bæjum og tók sjálfur á móti
pöntunum, þar sem jeg gat höndum
undir komist. Undir jólin átti jeg
tólf þúsund í sparisjóðsbókinni,
Golden málaflutningsmaður liafði
fengið sjö þúsundin sín aftur fyrir
löngu með rentum, og auk þess hafði
jeg' nægjanlegt útsæði lil næsta árs
i kjallaranum.
Haustið eftir gerði jeg nákvæm-
lega sama gróðrabragð og þannig
í finnn ár í röð. Jeg setti auðvitað
ekki alltaf niður i sama landið. *
Og nú fyrst leyfðum við okkur
])að óhóf að flytja inn í húsið. Jeg
liafði lifað eins og frummaður í cill
þessi ár, en allir voru óskemdir
eftir. Jeg borgaði fólkinu gott kau])
og það var látið vel yfir fæðinu hjá
mjer og eins a'ð vinnutíminn væri
ekki langur. En jeg þótti harð-
skeyttur.
En þó að nú hvíldu engar skuldir
á jörðinni lengur og jeg ælti laglegan
skilding á bankanum og ætti jörð i
góðri rækl og góðan bússtofn, og
ágæta konu, sem nú var steinliætl
að kvarta, kunni jeg ekki að hvessa
öxi eða leggja á ljá. Já, Lina liermdi
eftir Tóna þegar við fóruni i liöfuð-
staðinn, eftir allt þetta strit. IJún
sagði: — Þú litur ekki út eins og
bóndi og erl enginn hóndi. Þú ert
kaupstaðargráni frá hvirli til ylja
og meira að segja skrifstofumaður.
Og svo ertu ruddalegur við vesal-
ings konuna þína, sag'ði hún.
— En livernig heldur þú að þjer
liafi líkað við manninn þinn ef
hann hefði ekki umhverfst í rudda?
sagði jeg'.
ULEKPLÖNTUK.
Mest af bleki því, sem notað er
nú á tímum, er samansett eftir efna-
fræðilegum forskriftum. Og litið al'
efnum þeim, sein í blckinu eru, eiga
rót sína a'ð rekja til jurtaefna.
Það er all margbrotið að framleiða
gott blek. En i Columbia í Suður-
Ameriku vex planta, sem framleiðir
í stönglinum, sem er ágætis blek, án
þess að það sje nokkuð fyrir því
haft.
Fyrst er bleki'ð rauðþrúnt þegar
skrifað er með því, en dökknar fíjótl
og verður kolsvart. Þetta blek kvað
vera mjög endingargott (varanlegt)
betra en annað hlek.
Sögur herma að ])egar Spánverj-
ar höfðu yfirráð yfir Columbia, er
þá nefndist Nýja Granada, voru
nokkur ári'ðandi skjöl send þaðan
til Spánar. Sum voru ritu'ð með
plöntubleki, en hin með tilbúnu
hleki. Á lei'ðinni yfir hafið komst
sjór í skjölin. Þa'ð kom þá í Ijó,s að
skjölin er ritu'ð voru me'ð plöntublek-
inu hjeldu sjer algerlega. Það er
að segja letur þeirra hafi ekki máðsl
út. En hin skjölin var tæplega liægl
að lesa.
Fyrirskipaði nú spánska stjórn-
in að öll skjöl skyldu riluð með
plöntubleki „chanchi“. En ekki vit-
um við, hvort þetta hlek er enn
þá notað.