Fálkinn - 04.02.1944, Blaðsíða 6

6
F Á L K I N N
- LITLfl SflBfln -
Þegar Napoleon
kvaðdi lilvðrð sinn
Jóhann Scheving þýddi
Örlagastund liins mikla keisara var
runnin upp. Evropa liaföi risið upp
á móti veldi lians og sigurinn fylgdi
ekki lesgur fánum hans.
1 orustunni við Leipzig hafði hann
beðið ósigur. óvinirnir voru komn-
ir inn á franska grund.
Napoleon var mikill jafnt i mót-
iæti sem í meðlæti. Nú sá hann sína
miklu drauma um heims yfirráð
hresta. Nú ætlaði hann aðeins að
herjast fyrir Frakkland og framtíð
sonar síns.
í ársbyrjun 1814 hafði Napoleon
varist óvinunum um tveggja mánaða
skeið, þó að hann hefði aðeins 400
þúsundir hermanna, en óvinirnir
á aðra miljón (1,1). En 20. mars
1814 var óvinaliðið orðíð fimm
sinnum mannfleira en her keisarans,
er það sigraði í orustunni við Arcis
Óvinirnir hjeldu síðan til Parísar
og tóku liana 30. mars eftir litla
hardaga, þar sem fátt manna var
til þess að verja hana.
Þarna stóð svo Napoleon hjá her
sínum við Foutain.ebleauhöllina. —
Þessa liöll liafði hann látið skreyta
afar mikið, enda þótti honum vænna
um liana en allar aðrar byggingar.
Napoteon reikaði einn um hallar-
salina tímunum saman. Og nótt eftir
nótt vakti hann og gekkk um gólf,
eða sat í vinnustofu sinni og ræddi
við Coulaincourt utanrikisráðherra
og spurði hann hvort engin ráð
væru til að bjarga keisaratign lians
eða að sonur hans fengi að setjast
í hásætið.
Frjettir þær sem bárust til hall-
arinnar voru vondar. Ráðlierrann fór
til Parísar til þess að leita samninga
í þessa átt.
En hann kom aftur með þann
boðskap að þingið liefði 2. april
vikið Napoleon frá völdum. Óvinirn
ir höfðu öll völd í París. Bölv og
liæðnisorð um keisarann kvaðst
Coulaincourt hafa beyrt á götunum
i borginni. Og fjöldi mans hafði ver-
ið að bisa við að velta líkneski
keisarans.
„Það á jeg skilið“ hrópaði Napo-
leon. „Hin einu varanlegu minnis-
merki eru þau„ sem eftirkomendurn-
ir byggja. Jeg hefði átt að aftra þvi
að menn reistu þessa standmynd af
ínjer. En jeg gaf þeim leyfið.“
Dagarnir liða. Napoleon leitar
stöðugt að ráðum sjer til bjargar.
Eins og skuggi gengur hann uin
hina gullnu sali áðurnefndrar hallar.
Minningarnar frá frægðartímunum
liópast að lionum. Þá var liann bæði
dýrkaður og dáður. Þá óttuðust
liann heilar þjóðir. Á sumrin hafði
hann komið til Foutainebleau með
hinni skrautklæddu hirð sinni. í
skóginum þarna í grendinni hafði
hannn hitt Píus páfa II er hann
kom til Parisar til þess að krýna
Napoleon sem keisara Frakklands.
Þá stóð hann á hátindi frægðar
sinnar og vildi ekki sýna páfanum
nokkra undirgefni.
Því var komið svo fyrir að þeir
hittust, páfinn og Napoleon, þarna
í skóginum, að það liefði aðeins
verið tilviljun. Napoleon var þá að
korna af dýraveðum, iklæddur veiði-
mannabúningi. Umkringdur þjónum
og veiðihundum mætti hann páfan-
um
Og nokkrum árum áður hafði
hann páfann sem fanga í gullnu
búri í Foutainebleau.
En nú var Píus páfi öruggur í
Róm, og Napoleon gekk eirðarlaus
og ráðþrota í þessari höll minning-
anna.
Napoleon eygði enginn ráð. Ilann
bauð að teggja niður völd ef sonur
hans fengi þau.
En þvi boði var liafnað.
Svo fór hann að hugsa um ör-
þrifaráðið.
Það var að safna leyfum liersins
og gera óvænta árás á óvinina er
þeir væru óviðbúnir.
Hinir óbreyttu hermenn, einkum
lifvörðurinn, samþylckti slrax þessa
ráðagerð. Ilvar sem þesir menn sáu
Napoteon hrópuðu þeir: „Lifi keis-
arinn“. Og þetta var engin uppgerð
eða látalæti. Sami sigur og aðdáunar
lireimurinn var enn í hrópum þeirra
eins og á vígvötlunum er Frakkar
hylltu keisarann og geystust fram
móti óvinunum vissir um sigur og
sigrandi.
En hershöfðingjarnir og marskálk
arnir voru breyttir. Þeir voru orðn-
ir rikir og værukærari en fyrrum
meðan þeir voru yngri og fátækir.
Þeir vildu fá frið svo að þeir gætu
notið auðæfa sinna. Þessvegna brugð
ust þeir nú keisara sínum.Marmont,
hin mikla hetja fór af ásettu ráði
með liðssveit sína í skotmál við ó-
vinina til þess að geta gefist upp.
En Ney og Oudinot báðu Napoleon
um fram allt að hætta við fyrirliug-
aða herferð.
Og keisarinn Ijet undan. 11. apríl
afsalaði liann ser skriflega keisara-
tign yfir Frakklandi og Ítalíu.
Þetta skjal er enn til. Það er
geymt í Fontainebleauliöilinni. Það
er illa skrifað. Napóleon rilaði allt
svo illa að næstum var ólesandi, og
hann hefir vafalaust ekki vandað
sig að þessu sinni. Skjalið er með
leiðrjettum ritvillum yfirstrikunum
og blekklessu allstórri.
En jielta skjal, svo óásjálegt sem
það er, breytti þó Napoleon voldug-
asta valdhafa veraldar í útlaga.
Hann hafði beðið ósigur, og varð
að yfirgefa Frakkland. Napóleon
vildi hafa konu sína Maríe Louise
og son sinn, er var þriggja á:ra,
með sjer. Þau dvöldu á Blois. Þang-
að sendi Napoleon deild úr lífverð-
inum gamla til þess að sækja þau.
En er hermennirnir komu til Blois
hafði María Louise flutt úr bænum
með son sinn — konginn af Róm.
Hún hafði einnig brugðisl Napoleon.
Fór hún heim til föður síns, Frans
keisara í Austurríki
Napoleon var einn. Ilann varð
að fara konulaus og barnlaus í út-
legðina.
En eitt átti hann eftir að gera.
Það var að kveðja lífvarðarsveit-
ina sína. Sú sveit hafði aldrei svik-
ið liann.
Óvinirnir gáfu Napoleon leyfi
til þess að hafa 400 þeirra með sjer.
En er hann hafði beðið þá, er vildu
fylgja lionum að ganga fram úr hópn
um, liöfðu þeir allir færst nær hon-
um sem einn maður. Allir buðu
sig fram. Þá varð Napoleon að nefna
þá menn með nafni, sem liann kaus
að liafa.
Svo stóð lífvörðurinn fylktu liði
framan fyrir keisaranum, i síðasta
sinn þarna í hallargarðinum. Tein-
rjettir stóðu þeir þó að hár þeirra
væri farið að grána. Niðurlútnir og'
liarðnskjulegir voru þeir eftir 20
ára bardaga, fyrst fyrir lýðveldið
og síðar fyrir keisararíki.
— Og það titruðu andlitsdrættir
margra þessara liermanna. Allir
horfðu þeir þungbúnir i áttina til
stóru dyranna og trappana er keis-
arinn mundi birtast á innan stundar
i síðasta sinn.
Svo kom keisarinn, klæddur grá-
um frakka, með þrístrenda liattinn
á höfðinu. Þannig búinn höfðu þeir
sjeð hann í óteljandi orustum.
Þeir heilsuðu með byssunum og
trumbusláttur kvað við. Þeir heils-
uðu eins og áður með sömu virð-
ingunni. Þá rjetti Napóleon út hönd-
ina.
Allt varð hljótt eins og i gröf.
Augnablik þagði keisarinn og ljet
augun hvarfla yfir raðir þessara
„ódauðlegu“ hermanna..' Hann virt-
ist vilja geyma andlit livers þeirra
í liuga sjer.
Svo flutti keisarinn kveðjuorð.
Hver samdi ieikinn,
og hvert er efni hans?
BErnhard Shaau;
Candida
Leikurinn var sýndur í Þýskalandi
af frú Sorma árið 189ý,
og í New York árið 1908.
JAMES MAVOR MORELL er jafn-
aðarmaður og prestur í ensku
þjóðkirkjunni. Það ljómar af honum
lif, sæla og þrek, hvar sem hann
talar — og hann er alltaf á málfund-
um — fólkið þyrpist að honum.
Það hangir í því, sem liann segir —
og tekur upp óbreytt líf. Morell trú-
ir fyllilega á sjálfan sig og hlutverk
sitt í lífinu. Hann heldur einnig að
hræsnin sje það, sem hann hatar
öllu framar. Og þetta er undirrót
jiess, að honum er lítið um Burgess
tengdaföður sinn. Burgess er fávis
en duglegur iðjuhöldur og hefir
lagt grundvöllinn að auðæfum sín-
um ineð því að sveita verkafólk
sitt. En nú liefii' liann breytt til
og þykist vera fyrirmyndar iðju-
hötdur og kemur til Morells til þess
að tala út um gömul miskliðarefni
við hann. Morell segir þá:
„Svo lengi, sem þú kemur hjer
sem hreinskilinn maður og virðir
sjálfan jiig, sem sannan og ósvikinn
þorpara, rjettlætir fantabrögð þín
Hann þakkaði lífverðinum fyrir á-
gætt starf, tryggð og hreysti. „Jeg
vildi gjarnan faðma livern einasta
ykkar“ mælti hann. „en jeg verð
að láta mjer nægja að faðma hers-
höfðingja ykkar og kyssa fána vorn“.
Pelet hershöfðingi gekk fram með
fánann.. Mjög hrærður kyssti keis-
arinn fánann. Að þvi búnu faðmaði
liann hershöfðingjann.
„Verið blessaðir, minir tryggu
bardagamenn“ hrópaði keisarinn að
síðustu. Svo gekk liann liægt yfir
hinar breiðu tröppur, opnaði dyrnar
og fór inn í liöllina.
Eftir stóð lífyarðarsveitin. Aldrei
framar áttu þeir að fá að sjá átrún-
aðargoð sitt. Allir tárfeldu þeir. —
Þessir sigursælu menn, þessar hetjur,
sem óvinirnir höfðu 'óttast svo injög
— grjetu.
Sama daginn og þetta gerðist,
yfirgaf Napoleon Foutainebleau. —
Hann ferðaðist um Suður-Frakkland
áteiðis til eyjunnar Elbu, sem átti
að verða heimkynni hans. Á leiðinni
æptu óvinir hans oft að honum og'
ógnuðu honum. Þó komst hann lieilu
og höldnu til Frejus. Það var stigið
á skip. Hin fyrri útlegð Napoleons
var hafin.
(Sú síðari varð æfilöng, er liann
var fluttur til eyjarinnar St. Helenu
vestan við Afríku).
og ert upp með þjer af þeim, þá ertu
velkominn. En jeg" vil ekki hlusta
á þig vera að væla um það, þú sjert
orðinn fyrirmynd sem iðjuhöl’dur,
og gerbreyttur maður, þvf að þú erl
aðeins umskiftingur, sem hefir farið
í úthverfan jakkann, til þess að
geta gert sölusamning við bæjar
stjórnina.“
Meðan orðasenna þessi fer fram
kemur Candida, kona Morells prests
heim úr þriggja vikna veru upp í
sveit. Átján ára gamall hefðarpiltur,
Iiugenee Marchbank hefir fylgt henni
lieim frá járnbrautarstöðinni; er
hann fljótur til ásta og hefir töfrast
af fegurð og yndi Candidu. Hann
játar fyrir Morell að liann sje hrlf-
inn af Candidu og í svarranum, sem
verður milli þeirra notar Marchbank
lík orð um prestinn og presturinn
hafði áður notað við Burgess tengda
föður sinn. Morell ætlar að láta ljós
sitt skína og grípa til sinnar töfr-
andi ræðulistar, sem aldrei bregst
honum á fundum, en þá hrópar
Marchbanks: „Er það þetta, seiii
lnin verður að lilusta á seint og
snemma hjerna. Haldið þjer að
nokkur konusál geti lifað á eintóm-
um prjedikunum?“
Candida segir Marchbanks' frá
að móðir hans og systir taki jafnan
svari hans og dragi taum hans gegn
lienni. „Þegar peningar eru til að
gefa, þá gefur liann þá; og þegar
peninar eru til að liafna þá hafna
jeg þeim. Jeg byggi virki þæginda,
alúðar og ástar kringum liann, og
ver hann fyrir ]ivi sem illt er,“ seg-
ir hún.
Og nú glúpnar Morell sem snögg-
vast og segir að þetta sje satt.
En Marchbanks liefir lært mikið
af þessum samfundi. Átján ára kom
hann inn, en liann gengur út —
„gamall eins og veröldin“.
Frh. <í bls. 11.