Fálkinn - 21.07.1944, Blaðsíða 4

4
F Á L K I N N
ELÍAS LÖNNROT - FABIR KALEVALA
Finnar eiga sjer dýrmætan bókmenntaarf þar sem er kvæða-
safnið Kalevala. Að sumu leyti má líkja þessum þjóðkvæðum
við Eddukvæðin okkar, en Eddurnar geymdust öldum saman í
handriti. Hinsvegar lifðu hin finnsku þjóðkvæði á vörum þjóð-
arinnar fram á síðustu öld. Það var fátækur klæðskerasonur
sem vann þetta þrekvirki að safna þessum kvæðum og gera úr
þeim það rit, sem öllu öðru fremur hefir orðið til þess að halda
við þjóðerni hinnar marghrjáðu finnsku þjóðar.
Hvar sem leitað er i menn-
ingarsögu Evrópu á liðnum öld-
um birtist okkur altaf við og' við
gömul saga. Sagan um almúga-
barnið, fátæklingssoninn, sem
fjekk í vöggugjöf hinn ókúgan-
lega kraft, sem ræður stundum
eigi aðeins örlögum hans sjálfs
lieldur jafnvel allrar þjóðar
hans um langan aldur. Þetta
þarf ekki að vera saga um neinn
snilling, er sprettur upp af dul-
mögnuðu afli og gerist frábær
maður i listum eða vísindum;
það getur verið sagan um iðju-
manninn, sem virðist vera eins
og fólk er flest en á hinn ókúg-
anlega vilja til þess að missa
aldrei sjónir af markinu og gef-
ast ekki upp fyrr en þvi er náð.
Einn þessara mánna var Elias
Lönnrot, faðir Kalevcila, hinn
yfirlætislausi en mildi sonur
Finnlands.
Vart mun hægt að hugsa sjer
meiri fátækt og bágindi en á
heimilinu, sem hann fæddist á,
9. apríl 1802. Faðir lians var
klæðskeri í litlu þorpi, bjó í
koti, sem heitir Paíkkari við
Valkjárvivatn í sunnanverðu
Finnlandi. Híbýlin öll voru ein
stofa, en bóndinn hafði ekki
einu sinni efni á því að koma
sjer upp baðstofu, sem Finn-
um þykir þó nauðsynleg á
hverju heimili.
Elías var fjórða harn þeirra
hjóna. Áður en móðirin var
stigin af sæng tók grannkona
hennar að sjer að fara með
snáðann til prestsins, alllanga
Ieið til þess að biðja hann um
að skíra. Á leiðinni þangað
gleymdi hún nöfnunum tveim,
sem hún hafði látið foreldr-
anna segja sjer, og hún átti að
tilkýnna presti. Þessvegna tók
prestur það ráð að fletta upp
í almanakinu og tók nafnið,
sem þar stóð við daginn, eins
og stundum hefir verið tíðkað
lijer á landi. Þar stóð nafnið
Elías — spámaður.
Lönnrot klæðskeri og Icona
hans voru alls ekki ánægð með
þetta nafn, en þó má segja að
það hafi orðið táknrænt, því að
Elías Lönnrot varð síðar spá-
maður þjóðar sinnar.
Á klæðskeraheimilinu var fa-
tæktin svo mikil, að húsmóðir-
in varð oft að saxa trjáhörk eða
skófir til að drýgja með brauð-
ið, og sulturinn var ekki sjald-
gæfur gestur í kotinu Paíkkarí.
Til er saga, sem Iýsir nokkuð
heimilisliagnum. Elías var þá
níu ára, og var svangur sem
oftar. Kemur hann til móður
sinnar og biður um mat. Hún
svarar, að enginn ætur hiti
sje til á heimilinu, en liann
segir þá: „Það gerir ekkert til,
inainma. Jeg ætla þá að lesa i
staðinn.“
En þrátt fyrir fátæktina var
þetta elcki ógæfusamt heimili.
Foreldrarnir unnust mjög og
faðirinn var jafnan ljettur i
lund og hafði fjörgandi áhrif
á konuna, sem var alvörugefin
og mikil trúkona.
Elías var alvörugefinn dreng-
ur og mjög dulur skajji og fá-
skiftinn, en varð snemma bók-
hneygður svo af har. En á öðr-
umþræði varð liann snemma
mikill vinur náttúrunnar og
undi vel við að reika einn úti
um akra og skóga og læra að
þekkja hlóm og íugla. Lika var
hann mjög gefin fyrir íþróttir,
sjerstaklega sund, sem styrkti
liann líkamlega, svo að hann
varð hrátt vel að sjer gjör.
Faðirinn gerði sjer ekki ljóst
i fyrstu livert liugurinn stefndi.
Hann fjekk honum nálina og
fór að kenna honum að sauma.
Geti Elías ekki orðið duglegur
skraddari þá verður hann aldrei
neitt, sagði gamli maðurinn.1
En það vildi til happs að
Henrik, eldri hróðir Elíasar,
sem síðar varð dugandi klæð-
skeri, sá fljótlega hvað í honum
hjó. Og hann hætti ekki að
nauða við föður sinn fyrr en
hann sættist á að senda Elías
í skóla. Þar gat hann að minsta
kosli lært að tala sænsku. En
skrítið var það, að sænskan var
eina námsgreinin, sem Elías
hafði mikið fyrir að læra.
Haustið 1812 var Elias svo
sendur í skólann í Ekenas, sem
er smábær milli Hangö og Hels-
inki. Skólinn var sænskur og
drengnum varð erfitt um fyrst
í stað, vegna þess að finnska
var móðurmál lians. En þó varð
erfiðara um matinn. Eiginlega
gat hann ekki horðað sig sadd-
an nema um jólin, en þá áskotn-
uðust lionum jafnan noklaár
skildingar fyrir að syngja sálma
við dyr hjá fólki. Það sem hann
fjekk sent af mat að heiman
var hvergi nærri nóg. Og eftir
eitt ár sendi skólastjórinn hann
heim aftur.
Svo liðu tvö ár. Hann lijálpaði
föður sínum með saumana en
las í tómstundum sínum eins
og hann gat. En Henrik hróðir
hans kom honum til mennta á
nýjan leik og nú lijelt Elías
til Ábo, en þar var mennta-
skóli. Skólastjórinn var maður
göfuglyndur og kenndi í brjósti
um þennan efnilega fátækling
og lofaði honum að reyna hvað
hann gæti. Nú kom á daginn
að þarna var námsmaður á ferð-
inni, sjerstaklega reyndist hon-
um auðvelt að læra latínu. Hann
varð brátt viðurkenndur efni-
legasti nemandi skólans og tok
stórkostlegum framförum. En
fátæktin sagði til sín sem fyrr.
Hann átti ekki fyrir skólabók-
um og varð að fá þær að láni
hjá fjelögum sinum og lesa þær
meðan þeir voru að horða. —
Hann svelti að staðaldri í þrjú
ár og loks varð hann að fara
úr skóla og sauma hjá föður
sínum.
En ekki misti hann vonina
um að fá að læra áfram og nú
vildi honum það til liapps að
liann kynntist ungum aðstoðar-
presti í sveitinni, sem tók að
sjer að kenna honum áfram og
gaf honum það ráð að ganga
milli hæja og syngja sálma fyrir
fólk og gamlar vísur. Geta má
nærri að hinum unga manni
hefir ekki verið að skapi að
ganga um betlandi en hann
gerði það samt. Og loks hafði
hann eignast svo mikið af korni
— peninga áttu bændur ekki til
að gefa honum — að hann var
hirgur til langs tíma af rúg-
brauði. Og þg fer hann í þriðja
sinn í skólann, í þetta skifti
til Borgaa.
Hann hefir ekki verið þar
nema fáar vikur þegar hann
frjetti að lyfsalann í hænum
vantaði lærling. Elías Lönnrot
sótti um starfið og fjekk það.
Hann vænti þess að hann gæti
stundað nám áfram jafnframt,
með því að lesa í tóinstundum
sínum! Vitanlega var þetta erl-
itt, þangað til skólastjórinn
komst að því hve mikið var í
piltinn spunnið og veitti hon-
um einnar slundar kennslu á
viku, í einkatíma. Og nú fór
lukkan loksins að brosa við hon-
um.
Svo bar við að læknir einn
á staðnum kom inn í lyfjabúð-
ina og gerði sjer það til gamans
að ávarpa sveinanna á lalinu.
Þeim varð flestum stirt um
svör en Lönnrot svaraði á svo
góðu og lipru máli að læknir-
inn varð forviða og fjekk áhuga
fyrir honum.