Fálkinn - 21.07.1944, Blaðsíða 5

F Á L K I N N
5
Eftir að læknirinn hafði tal-
að við skólastjórann fór liann
til lyfsalans og bað hann um að
segja Lönnrot lausan af samn-
ingum. Tók læknirinn svo
Lönnrot að sjer og kenndi hon-
um uns hann lauk studentsprófi
i olctóber 1822 og innritaðist á
háskólann í Ábo.
En til þess að geta haldið
áfram námi varð liann að út-
vega sjer hjáverkavinnu og í
þeim erindum sneri liann sjer til
Törngrens prófessors í skurð-
lækningum við háskólann. Og
það harg framtíð hans að hann
kvnntist þessum ágætismanni.
Lönnrot liafði fengið slæma
einkunn til stúdentsprófs enda
hafði námið verið mjög í mol-
um. En þrátt fvrir að lítil með-
fnæli væru í einkuninni fjekk
Törngren þegar samúð með
þessum unga stúdent og gerði
hann að heimiliskennara lijá
sjer. Átti hann að segja ungum
fóstursyni hans til.
Á þessu hámenntaða heimili,
sem var samastaður margra
bestu manna borgarinnar, varð
Lönnrot einskonar heimilisvin-
ur og jafnvel eins og meðliinur
fjölskyldunnar. Veran þar var
eins og æfintýri i lifi hins fá-
tæka ldæðskerasonar frá Paíkk-
ari. Og nú tók liann hröðum
framförum í allri andans mennt.
— Törngrensfjölskyldan átti
heima í Ábo meðan Háskólinn
starfaði, en á sumrin á sveita-
setri prófessorsins Laukkp við
Tammersfors. Og það var eigi
síst í sumarleyfunum þar, er
liið stóra hún var fullt af gest-
um, ungu glöðu fóllci og lærðum
mönnum, sem Lönnrot lifði
ánægjulegustu dagana, er hann
átti á allri æfi sinni.
Áður en lýst verður liinu ó-
inetanlega lífsstarfi Lönnrot i
þágu finnskra hókmennta og
þjóðernis, verður í stuttu máli
að segja nokkuð frá hinum
sögulega grundvelli þessa lífs-
starfs.
Sameining Finnlands og Svi-
þjóðar hafði liaft margt gotl
í för með sjer fyrir Finna:
kristið þjóðfjelag, evrópeisk
menning og fjárhagslegt og
fjela^gslegt frelsi hændum til
handa, en allt þetta var með
öðrum hætti hjá hinum mikla
nágranna í Rússlandi. l>að var
aðeins i einu efni, sem Svíar
voru þungir í vöfum og erfiðir
viðfangs, en það var i mikils-
verðu máli. Finnar áttu silt
eigið mál og bókmenntir en
þetta vildu Svíar elcki virða
eins og Finnum þótti vert. —
Sænskan var hið opinbera mál
í skólum, rjettarfari og embættis
skrifum, og flest embætti, sem
máli skiftu, voru skipuð ^ænsk-
um mönnum.
Eftir friðinn í Tilsit árið 1807
milli Napoleons og Alexanders
Zars, rjeðust rússneskir lierir
inn í Finnland og hörðust Finn-
ar þá af þeim hetjuskap sem
frægur er orðin gegn ofureflmu
en frá þvi hefir Runeberg sagt
meistaralega í Fánrik Stáis
ságnar. Með friðnum i Fredriks-
liamn 1809 varð Finnland stór-
furstadæmi, en fjekk þó heima-
stjórn og landsdagsþing og lijelt
í aðalatriðum þvi stjórnarfyrir-
komulagi, sem Finnar liöfðu
haft meðan þeir voru með Sví-
um. En nú, þegar Svíar liöfðu
ekki lengur höldsrjett á landinu
þótti vænkast ráð hinnar finsku
tungu i landinu við þessi um-
skifti, enda g'ekk nú þjóðrækt-
aralda yfir gei’valt landið. Og
í þeirri öldu varð Elias Lönnrot
drýgsti starfsmaðurinn.
1 harnæsku Lönnrots voru
finnskar bókmenntir, í eigin-
leguin skilningi þess orðs, erm-
þá óþekkt stærð, en á vörum
finnskra hænda tíðkaðist sama
geymsla hókmenntalegrar arf-
leifðar og hjer gerðist á Islandi
ifram á ritöld. Fólkið lærði
sögur og kvæði og kenndi af-
komendum sínurn og þannig
geynrdist það, sem ella hefði
glatast, hæði ljóð og óbundið
mál. Kynslóð af kynslóð geymd-
ist þetta á vörum þjóðarinnar
á tungu, senr breyttist furðu
lítið þó að aldir gengi 'yfir hana
eins og islenskuna. Flest voru
þjóðkvæðin’lietjukvæði, en aðal-
efni þeirra var með talsvert
öðru yfirbragði en íslensk lietju-
kvæði. Hetjunnar í hinum
finnsku kvæðum voru annar-
legar verur, galdramenn,drýsil-
djöflar og yfirleitt nryrkursins
menn. En svo komu einstaka
finnskir menn við sögu líka
og hörðust á fráleik gegn
myrkravöldunum.
Á síðari hluta 19. aldar liöfðu
straumar gengið frá Þýska-
landi fyrir tilstilli skáldsins
Herder. Þar var ríkust sú hug-
sjón, að hver þjóð bæri sem
mesta virðingu fyrir fortíð sinni
og sögu, og að sjálfstæði liverrar
þjóðar bygðist fyrst og fremst
á því að gleyma elcki sjálfri
sjer. Þetta var uppreisn gegn
þeim anda, sem þá var svo ríkj-
andi, einkum meðal himra
smærri þjóða, að apa sjer hætti
annara þjóða, sem þá þóttu
mildar. Á Norðurlöndum hefir
engum tekist hetur að liúðfletta
þessa stefnu en Ludvig Holberg
gerði, i sínum ógleymanlegu
leikjum. Sú þjóðræknisstefna
sem kennd er við Herder, náði
einnig jarðvegi í Finnlandi. —
Ýmsir ágætir menn, svo sem
Sjögren, Gottlund og Topelius,
hinn eldri fóru að skrásetja
finnsk þjóðkvæði, en eigi höfðu
þeir skipulagt starf sitt. Það
varð Elías Lönnrot, sem með
ótrúlegri iðni og þrautsegju
langrar æfi og bókmenntalegri
og visindalegri snilli vann það
þrekvirki að safna í eina heild
Ivalevala — Eddu Fínnlands.
En safninu gaf liann nafn eftir
austurhjeruðum Finnlands, sem
kölluð eru Karelen á Norður-
landamálum öllum, utan einu.
íslenskan kallar Karelen Kyrj-
ála. En Kalevala heitir þessi
landshluti á finnslcu, og skírði
hann safn sitt því nafni, að
mestan lilutan til þess eignaðisl
hann í Kyrjálum austur. — —
Árið 1827 rjeðst Lönnrot til
þess að gera læknisfræði að
lífsstarfi sínu. En sem betur
fór lauk þeirri áætlun þannig,
að í september sama ár varð
eldsvoði mikill i Áho og brann
borgin öll til öslui. Var þá
ákveðið að flvtja skyldi háskól-
ann tii hins nýja höfuðstaðar
Finnlands, Helsinki, og fyrir-
lestrum háskólans var bessvegna
lrestað heilt ár. Lönnrot fanst
sjálfsagt að nota þennan tíma
vel og' vorið 1828 lagði hann
af stað með 100 nurlaðar silfur-
rúblur upp á vasann, í fyrstu
ferð sina til Austur-Kyrjála.
Eins og grasafræðingur, sem
hefir það að markmiði að safna
jurtum, ætlaði hann að ganga
bæ frá hæ og safna sögum og
kvæðum.
Lönnrot skrifaði dagbækur og
af þeim og hrjefunum, sem
hann reit vinum, er hægt að
rekja ferðir hans bæði fyr og
síðar. Nú hafði hann byrjað það
slarf, sem gerði hann að þvi,
sem hann varð.
Hann klæddisl samskor.ar
fatnaði og bændur gerðu. —
Skreppu liafði hann á baki og
svo kantele sína, hið óviðjainan-
le,ga langspil' Finna. Pípuna
hafði hann i munni og kvista-
prik í hendi og var ósvikinn
ímynd þess, sem hann kvað sig
vera: hóndi á leið til ættingja
í Kyrjálum. Og' slíkum manni
er jafnan telcið með þeirri gest-
risni, sem finsku þjóðinni er í
bló'ð borin. Hvar sem hann kom
vann hann sjer vin með alúð-
legri og látlausri framkomu
sinni og tókst að hafa uppi á
gamla fólkinu, sem enn kunni
þjóðvísur og þjóðsögur, þó að
oft yrði hann að sækja um
langan veg og til afskekktra
bygðarlaga. Elías Lönnrot fjekk
þetta fólk til þess að syngja
kvæði og segja frá, en skrifaði
jafnóðum niður allt sem hann
heyrði. Þeir sem þekkja hve
gömlu fólki er lítið um að láta
skrifa niður eftir sjer, getur
skilist, að Lönnrot liefir haft
lag á að kynna sig vel og ná til-
trú.
Árið 1830 tók hann embættis-
próf í læknisfræði og tveimur
árum síðar doktorspróf. Sumur-
inn 1831 og 32 fór liann langar
ferðir og komst lengra norður
og austur en áður, en safnaði
stórmiklum nýjum fróðleik. En
ekki gat hann lifað af fróð-
leiknum og nú bar svo við að
afskekt læknishjer rð losnaði
í Kajana, nyrst í strjálhýti Kvrj-
ála, en þar lifði þjóðsaga góðu
lífi á vörum fólksins. Lönnrot
sótti um emhættið og fjekk það,
enda öfunduðu stje!:arl)ræður
lians hann ekki af því. Iljer
hófst læknisferill hans, en um
það lqyti gekk taugaveiki í
hjeraðinu og hungursnejð mikil
Iiann varð brátt elskaður af
fólkinu, enda var hann vægur
í kröfum unr borgun, og varð
hann virtur senr læknir um allt
Norður-Finnland. - Næslu árin
hjelt hann áfram að fara í
ferðir og safna þjóðlegum fróð-
leik og hitti þá meðal annars
áttræðan kvæðanrann, Arhippa
Perttunen, senr nrikið orð fór
af. Hann söng forn kvæði fyrir
Lönnrot i marga daga. llann
söng unr hið kvenholla skáld
Wáinámöinen, senr elskaði
jónrfrúna Aino vonlausri ást
þangað til hún rjeð sjer bana,
hann söng unr ærdngjann
Lenrminkainen og hinn ógæfu-
sanra Kullervo, unr snriðinn
llmarinen, senr hjó til liinn dul-
arfulla verndaigrip Sampo, og v
unr lrið illa og dinrnra land í
norðri, Pohjola.
Hið nrikla hetjukvæði Kale-
imki, senr hæði að efni og formi
á ekki sinn líka í lreinrinum,
er skapað al' Elíasi Lönnrot. Á
hinum nrörgu ferðunr sínunr
frá 1828 til fram yfir 1840
— og í hjeruðunum frá Ladoka-
vatni og austur að Hvítahafi,
hafði hann safnað efninu í
þennan kvæðabálk og lrafði
auðvitað fengið það í nrjög ó-
sanrstæðum nryndunr. Það var
kraftaverk að sanrrænra þessi
hrot og raða þeinr rjettilega,
en Lönnrot reyndist þeim vanda
vaxinn. Það varð æfistarf hans.
Veturinn 1835 kom Kalevala
út í sinni fyn’stu mynd. Þetta
voru 32 kvæði, alls yfir 12.000
erindi. Árið 1849 konr það i
annari útgáfu þeirri nrynd sem
það síðan er í, en nú voru kvæð-
in orðin 50 og erindin 23 þús-
und.
Framhald . bls. 13