Fálkinn - 01.09.1944, Blaðsíða 4

4
F Á L K I N N
C. Patrick Thompson:
»Gamli
N oregsmaðuru
JOHAN NYGAARDSVOLD, FORSÆTISRÁÐHERRA
NOREGS 1 SÍÐASTLIÐIN NÍU ÁR, HEFIR GETIÐ
SJER MIKINN ORÐSTÍR FYRIR STJÓRN SÍNA Á
NOREGI Á ALVARLEGUSTU TÍMUM, SEM KOMIÐ
HAFA YFIR LANDIÐ. HJER SEGIR ÝMISLEGT FRÁ
MANNINUM JOHAN NYGAARDSVOLD, SEM FYRIR
TILVIJUN VARÐ EKKI LANDNEMI í AMERÍKU. —
GREININ ER ÞÝDD ÚR „THE NORSEMAN“ TÍMA-
RITI NORÐMANNA í LONDON.
GAMLI NOREGSMAÐUR“ er Johan
Nygaardsvold, forsætisráðherra
Noregs síðan 1935, þjettvaxinn
maður, sem bítur á jaxlinn, maSur
meS breitt hátt enni„ maSur, sem
er skapaSur i mynd isbx'jóts. Fyrsti
forustumaSur smáríkja Evrópu sem
varS til þess aS segja: „Nei,“ viS
Hitler og skyttur hans — en skaut
á móti.
Nú er hann aS gera áætlanir viS-
vikjandi þeim degi, er hin löglega
norska stjórn, sem liann er formaSur
fyrir, komi aftur til Noregs. Erfitt
starf er i vændum. Hið þúsund ára
gamla konungsríki verSur að byggj-
ast upp frá grunni, endurbætt undir
nýja Evrópu og nýjan heirn. En
Nygaardsvcxld liefir átt við ýmislegt
flókiS áður, og hefir verið byggjandi
allt sitt líf. í Noregi bygSi liann brýr
milli stjórnmálaflokka, og þær brýr
hafa haldið saman einingu Noj-egs í
þau fjögur erfiðustu og hörmuleg-
ustu ár, sem Noregsþjóð enn liefir
lifað. Fyrir fjörutiu árum sveiflaði
hann öxi sinni vestur i Ameriku i
vestri skógunum þar, reisti bjálkakofa
fyrir skógarhöggsmenn, sprengdi
kletta með dynamíti og lagði brautar
teina úr stáli frá Klettafjöllum vest-
ur á Kyrraliafsströnd.
Ef að örlögin hefSu ekki gripiS
í öklann á honum, einn góðan veður-
dag, og kippt honum heim á bernsku
slóðir hans í Hommelvik, sem er
timburútflutningsstaSur skammt frá
Trondheim, mundi hann vera am-
eríkanskur þegn í dag, — frjáls af
allri þeirri ábyrgð og skyldum gagn-
vart ríkinu, sem á honum livíla i
dag. Hann mundi fylgjast með rás
viðburðanna úr bæjarglugga sinum,
á einhverjum viðkunnanlegum af-
skekktum bóndabæ i Montana, Wyo-
ming eða Oregon.
Sagan byrjar einn harðan vetur í
Hommelvik, rjett fyrir norðan Þránd
heim, fyrir 42 árum. Johan ólst
upp en gat ekki fengið neina vinnu,
sem honum hæfði. Þá brá lionum
illa við. Hann hafði aldrei týnt úr
æfi sinni einum einasta vinnudegi,
hvorki á býlinu, ti-jávinslugerðinni
eða verksmiðjunni síðan hann var
fjórtán ára gamall. Nú var hann 22
ára og átti fyrir fjölskyldu að sjá.
Hann leit veshxr. Fyrir handan
þetta haf var mikið og nýtt land,
rifnandi af gróðri og lifi. Nóg vinna
þar. Hann skyldi fara úr landi, og
senda fjölskyldunni peninga til
vesturfarar þegar hann væri undir
það búinn.
Vorið 1902 hitti liann á skipi,
sem var 4000 tonn að stærð og
flutti kvikfjenað vfir AtlandshafiS.
Gripaplássinu undir þiljum liafði í
snatri verið skift sundur með óhefl-
uðum battingum í klefa, sem voru
nefndir „káetur“. Klefi Jóhans var
planki, og ofan á honum var liálin-
poki til að sofa á. Tuttugu og þrír
aðrir sváfu á álíka plankaröðum.
En þeir átu duglega, — á battings-
borðum, sem slegið hafði verið
upp á milli svefnldefanna. Bretar
voru þá í stríði í SuSur-iAfriku.
Þessvegna var skortur á skipum.
Tólf dögum síðar lenti Jolian i
Quebec. Hann ór jxessa leið til Am-
eríku vegna þess að farið var ó-
dýrara þangað — aðeins 108 krón-
um ódýrara. Smámunir móts viS
striðsfargjöld eimskipafjelaga, sem
eru að keppa. Af því að Johan átti
ekki farareyrir til þess að halda
lengra, fjekk hann sjer atvinnu hjá
Canadísku fjelagi, sem var að byggja
cellulose-gerSir i SaguenayhjeraSinu.
Verkamennirnir voru allir fransk-
ir Candamenn, nema einn, og hann
var líka Norðmaður. Frönsku Can-,
adamennirnir fengu einn dollar á
dag, NorSmennirnir tveir fengu U/2
dollar. Formaðurinn viðtirkenndi að
Norðmaður ynni meira, sern þv:
svaraði.
Þegar sumarið kom breyttu lxeir
Johan og fjelagi hans um verustað
og fluttust á austurbakka St. Lawr-
encefljóts og fóru svo áfram 50
mílur inn i skóginn til þess að
byggja sæluliús og ryðja vegi fyrir
aðflutninga timburs til verksmiðj-
unnar. „Bíddu við“, sagði formaður-
inn við Johan. „Þú liefir fengið
æfilangt starf hjerna“. En þá hristi
Jolian liöfuSið.
Um haustið taldi hann saman pen-
inga sína. Nú átti hann nóg. Hann
stefndi beint til Ontario, g ætlaSi
sjer að fara suður yfir Efravatn
(Lake Superior) og komast frá
Fort Williams til Duluth i Minne-
sota. Og þar varð veturinn honurn
yfirsterkari, og hann lenti á skipi,
esm fraus inni og losnaði ekki fyrr
en um vorið. Þegar þeir komu suður
yfir vatnið vildi svo til, að jxar var
verið að smíða stóra kornhlöðu (silo-
elevator kalla Amerikumenn það).
rjett fyrir sunnan. Johan varr þar,
þangað til ísa leysti. í mai komst
hann alla leið og fór þá til Kalispel
í Montana.
Járnbrautirnar ýttu öllum vestur
i þá daga. Johan vann í fimm ár,
og hjálpaði Bandaríkjamönnum til
þess að komast með járnbi’autir
vestur á bóginn til Kyrrahafs. Hann
vann fyrir Great Northern Pacific
— Norðurbrautina milli Atlantshafs
og Kyrrahafs, um Canada og Hudson
flóa — og ýms önnur fjelög. Þetta
var erfitt starf og liættusamt. Marg-
ir af vinum Johans urðu fyrir slys-
um. Margir mistu lífið eða slösuðust;
venjulega vegna vanrækslu þeirra,
sem með sprengiefnin áttu að fara.
Þarna var ekkert pláss fyrir kveifar.
Þeir unnu tíu tíma á dag, frá sjö
að morgni til sex að kveldi, en einn
timi var ætlaður fyrir aðalmat, kl. 1.
Þegar Jolian Nygaardsvold minnist
jxessara daga, segir hann við mig:
„1 skógunum bjuggum við i bjálka-
kofunx. Á næstg stað í skýli, sem
gert var úr hjölkum, en jxar var þak-
ið úr tjörubornum pappír. Á sumr-
um bjuggum við í tjöldum. Mjer
þótti vænt um tjöldin. Einn vetur-
inn svaf jeg i ofnliituðu tjaldi, uppi
í Klettafjöllum. ÞaS var ekki kald-
ara en heilbrigður verkamður gat
búist við, — og miklu þolanlegra."
Fyrsta sumarið vann Johan þar
fyrir daglaunum, en þau voru þetta
2.25 til 2.75 —- i dollurum. En þenn-
an vetur var Johan gerður að foi'-
manni fyrir verkamannasveit. For-
mennirnir fengu 75 til 100 dollara
á mánuði. Þeir urðu að liafa eftir-
lit með allri vinnu, sjá um að hver
verkamaður um sig rækti sína vinnu
vel, — og þeir báru ábyrgð á öllum
dynamítsprengingum.
Án jxess aS liann vissi það var
Nygaardsvold að leggja grundvöll
áð framtið sinni í stjórnmálum, og
liinni víðtæku þekkingu sinni á
ýmsum greinuni manna og viðfangs-
efnum þeirra; svo og því hvernig
skyldi sjá þá frá sjónarhóli. Verka-
mennirnir þarna voru að mestu
leyti Norðmenn og Svíar, og svo
nokkrir Finnar og íslendingar, Ital-
ir og Íi-Iendingar. Hinir norrænu
bjuggu saman. Italir höfðu sin eigin
tjöld og vistabúðir, fengu aðeins tvo
dollara á dag og unnu í flokkum,
sem maður stýrði, er kunni aðeins
lítið í ensku. írlendingarnir liöfðu
sinar eigin skoðanir á því, hvað
vinnan væri, á friðartímum. Þeir
sögðu, að öll snattvinnan yki
á ágóðann og gleypti dagkaupið —
„og guð veit“ segir Nygaardsvold
40 árum seinna — „hvort þeir hafa
ekki liaft rjett fyrir sjer.“
Eftir kvöldmatinn máttu líða tveir
tímar áður en slökkt væri í bröggun-
um. Þá spiluðu sumir á spil, en flest-
ir lágu í fleti sinu og lásu, eða þeir
rökræddu ýms málefni við vini
sina eða granna. Jolian las, hlustaði
eða tók þátt í umræSunum. Verka-
mennirnir kunnu mikla visku og
margfræði. Tvennt var það, sem
bragginn þyrfti ekki við: ’áfengi og
'tvenfólk í braggann. Reynslan hafði
orðið sú, að hvorttveggja hafSi
haft að fylgifisk rifrildi og tusk,
— en þeir vildu allir lifa reglu-
iiundnu og rólegu lífi.
Stundum varð Johan eirðarlaus;
en hann var að safna að sjer fje
til þess að taka að sjer ákvæðisvinnu
i litlum stíl. Þetta var áhættu bund-
'S. Höfðinginn í ákvæðisvinnunm
hafði samið við ýmsa undirmenn
um að leggja vegslóða, 5 — 10 mílna
lnaga. Undirmenn formannsinns
höfðu leigt eða keypt alla hesta eða
múlasna hjeraðsins, þeir höfSu ráö-
ið til sin verkamennina og gert
samninga við ýmsa smáflokka um
að leggja svo og svo mikinn hluta af
veginum.
— Ein sveit í flokki Johans hafði
4,200 dollara á mann eftir 3(4 mán.
vinnu, eftir að allur kostnaðurirm,
þ. á. m. fæðískostnaður var fró
dreginn. Önnur sveit bar úr býtum
13.000 dollara, eftir níu mánaða
vinnu. Tveir úr þeirri sveit fóru heim
til Noregs. Sá þriðji fór að vinna
fyrir vikukaupi á ný, og eftir sex
mánuði átti hann ekkert eftir af
jiessum 13.000 dollurum sínum
nema sex mánaða görnul föt. F]órSi
maðurinn keypti sjer jörð fór að
búa og gerðist ameríkanskur borg-
ari. „Hann var skynsamastur af
þeim 01111111/' segir Nygaardsvold.
En þessir lukkupottar voru undir
því komnir, að maður hitti á „gott
berg", sem auðvelt væri að sprengja.
Það gat vel komið fyrir, að allt færi
öfuga leiS. Á fyrstu samningum sin-
um liafði Jolian 60 dollara halla.
En honum farnaðist betur en hóp
Finna, sem gerðu upp reikninga sina
um sama leyti. Þeir stóðu slyppir
eftir og skulduðu 100 dollara fyrir
fæði. VerkfræSingurinn gaf hverj-
um þeirra tómatadós í sórabætur.
„Þið getið jetið þá á leiðinni í næstu
borg," Nygaardsvold kallar þetta
óviturlegt gaman, því að Finninn
kastaði dósinni sinni og hún hitti
gamansama gjafarann í hausinn.
Johan vegnaði vel yfirleitt og í lok
fjórða ársins var liann ferðbúinn
lieim til að vitja konu sinnar og
barna. Ilann liafði veriS að heiman
i fimm ár. Þetta var haustið 1907.
Hann hafði yfirgefið Noreg í
sambandi við Svíþjóð og með sænsk-
an konung sem þjóðhöfðingja —
skipun sem liafði komist á 1814 og
hafði tekið við af sambandinu við
Danmörku, sem var stofnað 1381.
Hann kom lieim í sjólfstæSan Noreg
og Stórþingið Norska hafði kjörið
sjer til konungs 1905 annan son
Frederiks VIII. Danakonungs og
krýnt liann sem Hákon konung Vll.
(sem enn ríkir og dvelur nú sem út-
lagi í London ásamt stjórn sinni).
í þeim Noregi óx iðnaðurinn hröð-
um skrefum fyrir álirif hreyfilsins
og vatnsvirkjanna.
En Johan ætlaði ekki að setjast
um kyrrt, Hann liafði áformað að
nota eitthvaS af dollurunum, sem
liann liafSi aflað vestra til þess að
koma fótunum undir yngri bróður
sinn, svo að liann gæti sjeð aldraðri
móður þeirra farborða. Og vorið
1909 ætlaði hann að hverfa vestur
um haf fyrir fullt og allt.
En svo dó hróðir hans. Áform
Johans fór út um þúfur. Hann gat
ekki skilið móður sína eftir eina
í Noregi; og honum fannst ekki til-
tækilegt að flytja hana ásamt fjöl-
skyldunni til hins nýja og ókunna
lands í Ameríku. Svo að í stað þess