Fálkinn - 01.09.1944, Blaðsíða 5

að fara veslur um haf gerðist hann
hafnarverkamaður í Þrándheimi.
En það kom einhver órói yfir
hann við það að urlófim höl'ðu
breytt áformum hans. Og nú fór
hann að skifta, sjer af stjórmálum.
Hann segir kuldalega að sjer hafi
hefnst fyrir þetta. „Jeg misti aðstöðu
mina sem frjáls maður og í sæmi-
lega góðu áliti.“ segir hann.
Hann vildi helst lifa kyrrlátu
erfiðislifi, án þess að hafa of mikla
ábyrgð að bera, heldur aðems sin-
af eigin áhyggjur þangað .til hann
dæi. En mannkostir hans vöktu eftir-
tekt fólks i norsku verkamannafje-
lögunum, eigi siður en jjeir höfðu
gert mcðal verkamanna í skógunum
og fjöllunum vestra. Hjerumbil und-
ir eins og hann var orðinn verk-
stjóri í litlum lióp erfiðismanria, var
hann orðinn formaður stjettarfjelags
síns, formaður verkamannasambands
íns á staðnum, formaður samvinnu-
fjelagsins, meðlimur skólanefndar-
innar, hreppsnefndarmaður. Og ár-
ið 1915 — átta árum eftir að hann
kom lieim frá Ameríku var hann
boðinn fram við Stórþingsk'osning-
arnar.
„,Hvaða vitleysa er þetta,“ sagði
hann við l'jölskyldu sína og kunn-
ingja. „Aldrei kjósa þeir mig.“ En
þeir kusu hann. Hann ypti þungum
öxlunum. „Þetta verður að minsta
kosti ekki lengi.“ Honum skjátlaðist.
Hann var endurkosinn upp aftur
og aftur: 1918, 1921, 1924, 1927,
1930, 1933, 1936. Hvaðan sem bljes
í fjármálum og stjórnmálum, hvernig
sem Hægri og' Vinstri sveigðust til
alltaf var Nygaardsvold endur-
kosinn.
Hann var kosinn ritari flokks síns
og síðan formaður hans. Það var
flokkurinn sem rjeði því. En stjórn-
málaflokkarnir hinir viðurkenndu
kosti lians líka, og lionum til mikill-
ar furðu kusu þeir hann fyrsta
varaforseta Óðalsþingsins og siðar
Stórþingsforseta. Hann var verkstjóri
þingsins og átti nú við stjórnmála-
menn i stað verkamanna með axir,
skóflur og sprengiefni. Honum fanst
crfiðara að eiga við stjórnmála-
mennina.
Árið 1928 var skorað á hann að
mynda verkamannastjórn. „Nei“,
sagði hann, og fór heim að hátta.
Skömu eftir miðnætti kom formað-
ur flokksins til hans. „Þú verður að
taka sönsum Johan“. „Nei,“ svaraði
hinn, sneri sjer á hina liliðina
og sofnaði aftur. Loks ljet hann til-
leiðast að taka við landbúnaðarráð-
herraembættinu — það gekk hálf-
an mánuð. En 1935 var öðruvisi um
að litast. Þá var Hitlersvaldið á
þriðja árinu. Mussolini var að
hramsa Etíopiu. Spánn var sjóðandi.
1 Noregi hafði Jens Hundseid ver-
ið forsætisráðherra og hervarnar-
ráðherra hans var Vidkun Quisling,
pólitiskur dáti, sem aldrei hafði sjeð
barist, en hafði verið hermálafull-
trúi í Moskva um skeið og dreymdi
stóra drauma. Um skeið reyndi
frjálslynd stjórn að koma skipun
á málin, en tókst eigi vel. Og svo
var atvipnuleysið alvarlegt.
Nú komu ýmsir til Nygaardsvold
og sögðu: „Tímarnir eru hættulegir
nú verður þú að mynda stjórn.“
Og nú fjellst Nygaardsvold á það.
í útlegðinni i Bretlandi spyr hann
stundum sjálfan sig til hvers þetta
samþykki hans hafi orðið, og hann
svarar sjálfum sjer bitur: „Svarið
F Á L K I N N
5
olli hernámi Noregs, liundruð Norð-
manna í fangabúðum í Noregi og í
Þýskalandi, þúsundir norskra karla
og kvenna í útlegð ásamt konungi
sínum og stjórn.“ En liann gerði
það, sem hann liugði rjett vera,
og það sem hann hugði rjett vera
var þetta: að Noregur skyldi vera
lilutlaus.
Mánudaginn 8. apríl var hann
önnum kafinn allan daginn, í Stór-
þinginu og stjórnarráðinu, að ræða
viðkvæm mál. Bandamenn höfðu
stráð tundurduflum innan norskrar
landhelgi, svo að Þjóðverjar notuðu
hana ekki. Stjórn Nygaardsvolds mót
mælti. Daginn eftir átti noriski
flotinn að fá skipun um að slæða
upp tundurduflin.
Nygaardsvold fór heim. Klukkan
var 9VÍ>. Astrid dóttir hans frá
Hommelvik var gestkomandi hjá
honum. Hún liafði komið með
Halldísi dótlur sína sem átti að
halda upp á þriðja afmælisdaginn
sinn heima hjá örrimu og afa. Hall-
dis kom hlaupandi og tók um hnjeð
á honum. Hafði hann komið með
krakkareiðhjólið handa henni? Hann
minntist jiess þá að liann hafði lofað
henni reiðhjóli. En hann hafði haft
svo margt að hugsa, að hann háfði
gleymt því. Og bætti við að hún
mætti ekki búast við hjólinu fyrr
en á afmælisdaginn sinn.
Jolian borðaði, sat og las kvöld-
blöðin, hlustaði á útvarpið og fylgdi
Halldisi litlu í rúmið. Svo liáttaði
hann sjálfur og sofnaði undir eins,
enda var liann lúinn.
Siminn vakti hann. Það var Ljun-
berg hervarnaráðherra. Hann hafði
frjett a'ð herskip, sem enginn vissi
deili á, höfðu reynt að komast inn
í Oslofjörð. Höfðu tundurdufl verið
lögð þar? Nei, sagði ráðherrann.
Er mögulegt að leggja tundurdufl í
myrkri? Nei.
Hervarnarráðherrann bælti því við
að mjög væri dimmt og skygni slæmt
og óipögulegt að greina hvort her-
skipin væru ensk eða þýsk. Ny-
gaardsvold svaraði hvasst: „Þlað
skiftir engu máli. Það verður að
verja landið.“
Þetta var klukkan 11M>. Tuttugu
mínutum síðar tilkynnti Ljunberg
að ytri strandvirkin i Bolærne og
Rauer væru nú að skjóta á herskip-
in, en ennþá vissi .enginn um þjóð-
erni þeirra. Nygaardsvold fór á fæt-
ur. Meðan hann var að klæða sig
tóku loftvarnarlúðranir að ýlfra, og
Oslo hafði verið myrkvuð.
Felmtri hafði slegið á alla. Að-
eins Halldís litla svaf ótrufluð. Ny-
gaardsvold sá að stjórnin þurfti að
koma saman á t'und undir eins.
Meðan hann var að kyrra konu
sína og dóttur hringdi Vold dóms-
málaráðherra. Lögreglustjórinn i
Oslp hafði tilkynnt honum þetta,
sem Nygaardsvold hafði þegar frjett.
„Þjer hringið til helmingsins af
ráðlierrunum — jeg liringi til hins
helmingsins,“ sagði Nygaardsvold.
Þeir átu allir að hittast í utanrik-
isráðuneytinu. Borgin var i svarta
myrkri, og i dimmunni varð Ny-
gaardsvold að þreifa sig áfram með
stafnum sinum upp i Utanríkisráðu-
neytið. Sumir ráðherrarnir voru
komnir, aðrir að koma. Frjett barst af
því að barist væri í Oslofirðinum
— en við hvern? Loks gat aðmiráll-
inn tilkynnl hver óvinurinn væri.
Þýsk skip voru að ryðjast inn til
Oslo, Stavanger, Kristiansand, Eger-
sund, Bergen, Trondheim og Narvik.
Á öílum þessum stöðum höfðu norsk
skip og strandvirki gripið til varna,
en virtust verða ofurliði borin.
Nygaardsvold skildi að nú var
Noregur kominn í banvænan liildar-
leik milli tveggja stórvelda, sem
engar sættir voru hugsanlegar á
milli. Hann símaði til breska sendi-
herrans til þess að spyrjast fyrir
um, hvort liann hefði fengið nokkra
tilkynningu frá stjórn sinni. En
breski sediherran var ekki vaknað-
ur. Um klukkan fimm að morgni
var tilkynnt koma þýska sendiherr-
ans. Þá var innrásinni i raun rjettri
lokið. Þjóðverjinn lagði fram plagg,
sem hafði inni að lialda skilmála
um skilyrðislausa uppgjöf.
Nygaardsvold leit á fjelaga sína
kringum sig. Þeir kinkuðu kolli sam-
hljóða. Nei! Aldrei!! Við gefumst
ekki upp bardagalaust. Þjóðin mun
dæma um ákvörðun okkar síðar,“
sagði Nygaardsvold.
Það var nú orðið bersýnilegt að
þrátt fyrir hina frækilegu vörn
virkjanna í Oscarsborg og þó að
Bliicher liefði verið sökkt og önn-
ur þýsk herskip tafin, var ekki
hægt að verja Osló. Stjórnin varð að
flýja eða falla i liendur óvinanna.
Húii bað um aukajárnbrautarlest,
sem gæti orðið ferðbúin kl. 7 ár-
begis, og sendi konunginum og krón-
prinsinum orð.
Það sem gerðist síðar — ferðin
til Hamar, fundir þeir og ákvarð-
anir, sem gerðar voru þann dag í
Hamar og Elverum við yfirvofandi
hættu af framsókn Þjóðverja, hina
naumu undankomu Nygaardsvolds
og fjelaga hans, er þeir voru klemd-
ir inni í Guðbrandsdal milli þýska
herliðsins sem ruddist norður og
fallhlífahermannanna, sem skund-
uðu suður ofan úr fjöllum, sextiu
daga barátta og loks undankoma
með breskum herskipum — alt þetta
er nú á allra vitorði.
Þrjú af fjórum börnum Nygaards-
vold eru enn i Noregi. Kona hans
og yngsti sonur skildu við hann í
Elyerum, þegar konungur og stjórn
hans ákváðu að biða og berjast.
Þau komust um uustanverðan Noreg
til Sviþjóðar. Þaðan um Finnland
til Petsamo, siglu þaðan með litlum
fiskibát suður með_ Noregsströnd til
Tromsö og komu liangað 7. júní, að-
eins tveimur stundum áður en kon-
ungurinn og stjórnin fóru til Eng-
lands, eftir að herir bandamanna
höfðu orðið á burt úr Noregi norð-
anverðum. Nú eru þau með Ny-
gaardsvold i Englandi.
í London vinnur Nygaarsvold dag-
lega í skrifstofu sinni á aðalbæki-
stöðvum stjórnainnar, stjórnar ráðu-
neytisfundum á hverjum föstudegi
og snæðir með konungi á eftir. All-
ir koma til „gamla mannsins“ með
vandamál sín. Ekki svo að skilja að
hann sje gamall í útliti eða starfi,
jjó að hann sje 64 ára. Þegar jeg fór
með Jolin Steinbeck til lians ewin
daginn í fyrra, tók liann sjer drjúgt
af bjór með humarnum sínum,
drakk whisky og sóda eftir kaffinu
og reykti tvo sterka, svarta vindla
meðan Steinbeck, sex feta þrekmað-
urinn, var að reykja eina sígarettu.
Hann er harðduglegur vinnumað-
ur og bardagamaður, fljótur að livil-
ast. Hlustar mikið en tular mjög
lítið. Saga hans er ekki úti. Mörg
vandamál bíða þegar Noregur verð-
ur frjáls.
En Nygaardsvold hinna gömlu
daga kunni að berjast við klettinn
og lagfæra það sem ábótavant er
um leið og hann kemst i færi við
það. Næsti áfanginn er þegar til i
áætlun. Fyrsta verk Nygaardsvold
verður samvinna við hermálastjórn
hins endurheimta Noregs. Síðan tekur
hann og ráðuneyti hans við stjórn-
inni. Loks segir sú stjórn af sjer
og hin frjálsa þjóð Noregs sker úr
þvi með almennum kosningum hvað
hún vilji og hvaða menn hún kjósi
sjer.
Ef hún óskar þess að Nygaardsvold
stjórni endurreisnarstarfinu þá mun
hann væntanlega verða við þeirri
ósk. Hann hefir ávalt verið góður
hermaður. En vilji hann laað ekki
— jæja, þá er hann vel að hvíjdar-
deginum kominn, þessi gamli Nor-
egsmaður.
„Innrásarbarnið".
. .Konan á myndinni, frú Bertot i Foicarville i Normandi, ál barn innrásar-
daginn 6. júni og ameríkanski herlæknirinn, sem sjest andspænis henni,
hjálpaði henni við fæðinguna, jafnframt þvi sem hann hjúkraði sœrðum
hermönnum, sem lágu niðri i húsinu. Hjer sjest hann i heimsókn hjá frúnni.