Fálkinn - 01.04.1949, Blaðsíða 3

FÁLKINN
3
Heimsókn í Hampiðjuna í tilefni 15 ára
afmælis hennar
tíuðmundur S. Guðmundsson, fyrsti
forstjóri Hampiðjunnar.
Eitt hinna merkari iðnaöarfyrir-
tækja hér ó landi, Hampiðjan h/f,
átti 15 ára afmæli nýlega. Fólkinn
hefir snúið sér til Frímanns Ólafs-
sonar, forstjóra fyrirtækisins, og
fengið upplýsingar um starfsemi
þess og sögu. Rúms vegna verður
ekki hægt að gera þessu máli verð-
ug skil hér í blaðinu, en þó mun
drepið á helstu atriðin.
Merkur brautryðjandi.
Aðalhvatamaður að stofnun Hamp-
iðjunnar var Guðmundur S. Guð-
mundsson vélstjóri, sem var aðal-
verkstjóri i Vélsmiðjunni Héðinn á
árunum 1928—1934. Guðmundur var
bæði vanur sjómaður og kunni flest-
um öðrum betur með vélar að fára,
enda hafði hann ágætt próf i vél-
fræði. Hinn 10. mars 1934 stofnaði
hann ásamt nokkrum mönnum, sem
hann liafði fengið í félag við sig,
hlutafélag, er nefndist Hampiðjan,
og tilgangur félagsins var að starf-
rækja verksmiðju til þess að vinna
úr hampi ýmsar garntegundir, að-
allega vörpugarn. Á árinu 1934 lét
fyrirtækið reisa verksmiðjuhús inn
í Stakkholti, og hefir sú bygging
vaxið mjög siðan á alla vegu.
Fyrirtækið stækkar.
Laust fyrir jól 1934 tók Hamp-
iðjan íil starfa, og á árunum fram
að heimsstyrjöldinni voru fram-
leidd 120—150 tonn á ári, og full-
nægði það þörf togaraflotans.
Árið 1938 hóf Hampiðjan sjálf-
stæða starfrækslu með hnýtingu á
botnvörpum, fyrst i leiguhúsnæði,
en síðan var byggt ofan á verk-
smiðjuhúsið í Stakkholti. Þóttu
vörpurnar bæði góðar og ódýrar. og
talsverð eftirspurn varð jafnvel eftir
þeim í Boston, þvi að islensku skip-
stjórarnir þar vildu þær fremur en
aðrar.
Á stríðsárunum varð mikill vöxtur
í starfsemi fyrirtækisins, vélakostur
jókst og húsakosturinn stækkaði. En
á þessum árum og í lok stríðsins
var samt við mikla örðugleika að
etja, erfitt að fá vinnukraft, hráefna-
skortur taisverður, en fullunna vöru
ekki hægt að fá erlendis, þvi að
stríðsþjóðirnar gátu ekki fullnægt
jiörfinni. Eftirspurnin eftir vörum
frá Hampiðjuni óx þvi gífurlega og
allt kapp var lagt á að afla nægra
liráefna og vinnuafls, svo að liægt
væri að halda togara- og bátaflot-
anum úti. Tókst þetta furðu vel,
og var unnið i 3 vöktum. Mest voru
það konur og unglingar, sem unnu
við þetta og það er þvi mikið til i
þvi, þegar Frimann Ólafsson segir,
að vafasamt sé, hvort nokkurn tíma
i atvinnusögu tslendinga hafi afkoma
jafnmargra verið háð starfi jafn-
fárra og smárra.
Árin 1945—1947 kembdi verk-
smiðjan og spann úr liér um bil
500 tonnum á ári, og veitti ekki af
því. Á vertíðunum 1945 og 1946 var
hér skömmtun á fiskilínum, og feng-
ust þá engar línur innfluttar, en
allt efni í þær var þá kembt og
spunnið í vélum Hampiðjunnar.
Gjaldeyrissparnaður.
Á siðasta óri hefir starfsemi
Hampiðjunnar dregist mjög saman,
þar sem mikið hefir verið flutt inn
af tilbúnu botnvörpugarni og botn-
vörpum frá Belgíu og Bretlandi og
víðar að, og í vetur er aðeins unn-
ið á einni vakt i stað tveggja og
jafnvel þriggja áður. Frá gjaldeyris-
legu sjónarmiði að minnsta kosti
er þetta óheppileg þróun, þvi að
hægt er að spara % af gjaldeyri
þeim, sem fer i innflutning á vörp-
um, ef unnið er úr hampinum hér
á landi, en hráefnin aðeins flutt inn.
Sömuleiðis má benda á það, að
lasburða fólk eða þá konur, sem
bundnar eru við heimilisstörf hluta
lir deginum, hafa fengið góða í-
gripavinnu hjá Hampiðjunni við
linýtingu á netum, og vafasamt er,
hvodt rétt sé að svipta þetta fólk
þeim skildingi, sem það hefir haft
fyrir þetta.
Hampiðjan liefir greitt fyrir því
að undanförnu, að netastofur liafi
verið settar upp á þeim stöðum,
sem togaraútgerð hefir verið hafin
á, og hafa verkstjórar netastofanna
i Keflavík, Akranesi, ísafirði, Ak-
ureyri, Seyðisfirði, Norðfirði og
Vestmannaeyjum allir verið um tima
á netastofu Hampiðjunnar.
Nú nýlega hefir ný vélasamstæða
verið keypt og sett upp í nýrri við-
bótarbyggingu. Eru þar aðallega
unnar fiskilinur úr ítölskum mjúk-
trefja hampi.
1 vinnslusölum.
Hampurinn kemur óunninn í stór-
um böllum (250 kg.), og hamp-
tægjurnar eru frá 2 metrum upp í
6—7 metra. Þetta er hinn svonefndi
Manilahampur, sem kemur frá Fil-
ippseyjum og er kenndur við höf-
uðborg eyjanna eins og flestir vita.
Jurtin, sem hamptægjurnar fást af,
er mjög stór, blöðin af sömu lengd
g tægjurnar, sem fyrr eru nefndar.
og jurtin er 4 ár að ná fullum vexti.
í stað Manilahampsins, sem var
ófáanlegur eftir hernám Japana á
Filippseyjum, var notaður svonefnd-
ur Sísalhampur, sem unninn er úr
blöðum Sísal-jurtarinnar og aðal-
lega er ræktaður i Afríku. Tág-
ar hans eru ekki nema meters lang-
ar. Áður en hampurinn er hæfur til
spuna, þarf hann að fara margsinnis
gegnum kembivélar. Þær eru tvenns
konar, grófkembivél ög' fínkembi-
vél. Spunavélarnar eru tvær i aðal-
vinnusalnum, önnur með 18 snæld-
um en hin með 24 snældum, sem
snúast 2300 uinferðir á mínútu. Að
spunanum lolcnum fer eingirnið i
tvinningarvélar þar sem þræðirnir
eru tvinnaðir saman. Siðan taka ló-
skurðarvélar við. Þær taka af smá-
tægjur og þræði, sem standa út úr
garninu, Lolcs fer garnið svo í
hnotuvélar, sem vinda það upp í
hnotur.
Mest er framleitt af vörpugarni,
en ýmsar aðrar garntegundir eru
líka framleiddar, t. d. fiskilínur i
nýju vélasamstæðunni í viðbótar-
byggingunni.
Á lofti verksmiðjuhússins er unn-
ið að vörpugerð, og verkstjóri er
þar Jón Sigurðsson. Hefir hann þar
hjá sér örsmáa eftirlíkingu af botn-
vörpu, Sem gaman er að skoða fyrir
þá, sem litt þekkja til sjómanns-
starfsins, og betri manni en Jóni
er ekki völ á til að útskýra hana
og verkan hennar.
í afgreiðslu-lierberginu við hlið-
ina á skrifstofu fyrirtækisins, er stór
glerrúða, þar sem sjá má yfir allan
vinnusájinn, og þar sem fylgjast má
með öllu því sem gerist og hafa
gott yfirlit yfir vélarnar.
Sá sem leggur leið sína inn i
Hampiðju og reynir að setja sig inn
í starfsemi fyrirtækisins, kemst fljót-
lega að raun um, að þar er unnið
að gagnmerkri og nauðsynlegri iðn-
aðarstarfsemi, sem íslendingum ber
að hlúa að.
ENGIN ÞURRÁTA.
Enskir efnafræðingar hafa búið
til meðal sem þeir kalla fusarex,
og á að vera óbrigðult til að verja
kartöflur þurrátu, en sveppurinn
sem veldur henni heitir fugar fus-
arium coeruleum. Fusarex er spráut-
að yfir kartölfubinginn undir eins
eftir að kartöflurnar hafa verið tekn
ar upp. Það er ekki nauðsynlegt að
hver einstök kartafla verði fyrir úð-
anum, — hann sótthreinsar allan
binginn samt. Kartöflur sem spraut-
aðar eru með fusarex spíra líka
siður en aðrar.
i - m-
Úr vélasal verksmiðjunnar.