Fálkinn - 01.04.1949, Blaðsíða 4

4
FÁLKINN
ALEXANDER KIELLAND
var á sinni tíð einn af hinum svonefndu
»Fjóru stóru« en hinir voru Ibsen, Björnson
og Jónas Lie. Kielland var yngstur þeirra,
en 18. febrúar s.l. voru liðin 100 ár frá
fæðingu hans.
A LLT máist af tímans tönn.
Höfundarnir, sem skrif-
uðu bækur er vöktu hrifningu
og hneyksli fyrir tveimur
mannsöldrum, þykja úreltir og
nútímakynslóðin hendir gam-
an að þeim fyrir hjákátlegt orða-
lag og les bækur, sem hneyksl-
uðu i gamla daga, án þess að
finna þar nokkra hneykslun-
arhellu. Örlög fjöldans alls af
rithöfundum verða þau að
gleymast skömmu eftir dauða
sinn, svo eftirminnilega að eng-
an langar til að gefa þá út eft-
ir að rétturinn að ritum þeirra
missir vernd Behnarsamþykkt-
arinnar.
En svo eru undantekning-
arnar. Og ein af undantekn-
ingunum er Alexander Kiel-
land, sem Norðmenn voru ný-
lega að minnast með margvís-
legum athöfnum í tilefni af 100
ára afmæli hans. Þau hátíða-
höld sýndu best hve traust tök
þetta góðskáld á enn í þjóð-
ínni. Og það eru fleiri en Norð-
menn, sem lesa rit hans. Þýð-
ingar af sögum Kiellands koma
enn út á fjölda tungumála. Og
eiginlega er sama nýjabragðið
að sumum bestu sögum hans
nú eins og var þegar þær komu
út, svo sem „Skipper Worse“,
„Garman & Worse,“ „Arheids-
folk“ og sögurnar þrjár um
Lövdahlsfólkið: „Gift“, „For-
tuna“ og „Sankt Hans-fest.“
Skýringin er sú, að Kielland
var í sumu tilliti fyrsfi nýtísku
söguhöfundurinn í Noregi, og
svo hitt að hann hafði jafnan
ákveðið markmið með sögum
sínum. Hann einhlíndi öðrum
höfundum fremur á það að
„gera gagn“ með pennanum
sínum, hann var bardagamaður
og málflytjandi í þágu þess,
sem hann taldi þarft málefni.
Hann var ,framfaramaður og
siðhótarmaður og barðist gegn
lileypidómum, refjum, ranglæti
og heimsku. I Hans augum var
listin einskis virði nema liún
liefði ákveðið markmið, og hon-
um datt ekki i hug að setjast
við að skrifa hók í þeim tilgangi
einum að gefa góðar sálar- og
mannlýsingar eða löfra lesand-
ann með fallegum stíl. Hitt vissi
hann líka, að áróður fyrir mál-
efni var ekki nóg til að gefa
bókinni gildi, listin í verkinu
varð að halda henni uppi ef til-
ganginum átti að verða náð.
Og Kielland var skáld hæði i
bundnu máli og óbundnu. Og
hann var næmur og vandlátur
AS ofan: Afhjúpun Kiellandsminnis-
varðans í Stavanger, 6. maí 1928.
Til vinstri: Frá Ledaal. Hér ólst
Alexander Kielland upp.
listamaður og tamdi sér frá-
hæran stíl og hnittið orðalag.
En samt var málflytjandinn
jafnan svo ofarlega í honum
að allir sem lásu hann sáu livert
liann stefndi, lika þeir sem
stefnt var að. Það fór ekki hjá
því að þá sviði undan svipu-
liöggum Kiellands. Hann var
vandlætari öllum öðrum norsk-
um skáldum fremur síðan Hol-
berg leið. Kielland segir sjálf-
ur í hréfi: „Þetta kanelvatn með
súru og sætu í, sem menn lcalla
hlutlausar lýsingar, er hull og
barnamatur.“
Alexander Lange Kielland
fæddist í Stavanger 18. febrúar
1849. Ætt hans var komin úr
Sognsdal og sá fyrsti af henni,
sem settist að í Stavanger var
Jacob Kielland. Áhrif þeirra
Kiellandanna og auður óx með
hverri kynslóð og hún varð rík-
asta fjölskyldan í Stavanger og
ein af ríkustu ættum Noregs.
Einn af einkennilegustu mönn-
unum í þessari ætt var Gabriel
Scliancke Kielland, sem hafði
mikinn áhuga á menningar-
málum. Það er hann, sem heit-
ir Morten W. Garman eða
„Gamli konsúllinn“ i sögum
Kiellands. Ættaróðalið, sem i
sögunum lieitir Sandsgaard, heit
ir réttu nafni Ledaal, stór og
mikill búgarður, og stendur
skammt fyrir utan Stavanger,
en þó innan bæjarlandsins.
Jacob sonur Gahriels S. Kiel-
lands kvæntist frænku sinni,
dóttur Jens Zetlitz, en i þeirri
ætt var mikil listhneigð, sem
braust út i fullu skrúði lijá
skáldinu Alexander Kielland og
systur hans, málaranum Kitty
Kielland.
Bestu sögur Kiellands rekja
rót sína til Kiellandssættarinn-
ar og hæjarbragsins í Slavang-
er. Þetta umhverfi þekldi Kiel-
land lit í æsar og var svo ná-
tengdur því bæði af sögu og
sjálfsraun, að hestu sérkenni
lians hverfa þegar liann lætur
sögur sínar gerast annars stað-
ar en í Stavanger. Þetta á hæði
við um „Arbeidsfolk" og „Sne“.
Kielland var öllum mönnum
átthagaræknari, hann elskaði
Stavanger og hafði dálæti á ætt
sinni, endurminningunum, veðr
áttunni og elcki sist umhverfinu