Fálkinn - 20.02.1959, Síða 6

6
FÁLKINN
ATOM-KAFBÁT
Sifcling kafbátsins „Nautilus“ úr Berlingshafi yfir NorSurpólinn
undir ísbreiðu norðurhvelsins, er merkasti tæknilegi atburður síð
asta árs. — Hér birtist frásögn skipstjórans sjálfs, WILLIAMS R.
ANDERSONS af þessu einstæða ferðalagi, sem er upphaf nýs þátt-
ar í siglingasögunni. Lýkur frásögninni með því, að kopti tekur
Anderson úr kafbátnum skammt fyrir vestan ísland og flýgur með
hann til Keflavíkur.
UNDIR
NORÐUR-ÍSA
FRAMSÝNIR MENN.
Það er erfitt að segja hvenær þessi
saga byrjaði. En þaS var Jöngu áður
en kjölurinn var lagður að „Nautil-
us“. Mennirnir sem áttu hugmyndina
og komu henni fram — Rickover
aðmiráll, Lou Roddis, Jim Dunford
og Ray Dick — höfðu lengi gengið
með kafbátsferð undir norðurísa í
maganum. Þeir skrifuðu fyrir mörgum
árum að með atómknúðum kafbátum
mundu Bandaríkin geta ráðið yfir
hinu stóra hafi, sem er lokað þeim
skipum, er sigla á yfirborði hafsins.
Þeir spáðu nýrri norðvestursjóleið
fyrir atómknúða kafbáta og benti á
að Noröurísliafið væri tilkjörinn leik-
vangur atóm-kafbáta, sem hefðu
stjórnanleg tundurskeyti innanborðs.
En þegar stofna skal til nýrrar grein-
ar vopna líöur langur tími frá því
hugmyndin verður til, þangaö til hún
er komin i framkvæmd.
Fyrstu tvö árin eftir að „Nautilus“
var smíðaður, og hann var i sífellu
að setja eitt metið öðru betra, lang-
aði fyrsta stjórnanda skipsins, Eugene
P. Wilkinson mikið til að reyna að
sigla undir norðurísinn. En Nautilus“
hafði svo mörgu að sinna, að eigi
gafst tími til að leggja í það ævintýr.
Eigi að síður vann fámennur hópur
sjóliðsforingja að undirbúningi slíkr-
ar ferðar i Pentagon — lnisi hermála-
ráðuneytisins.
Það lenti á mér að stjórna „Naut-
ilus“ i fyrstu stuttu reysnluferðinni
undir ísinn, í ágúst 1957. Við höfðum
ratsjá, sem gat gefið okkur mynd af
isnum yfir okkur, og við lögðum inn
undir ísinn í hafinu milli íslands og
Grænlands. í þrem ferðum fórum við
samtals 2.200 km. á hálfum sjötta sól-
arliring, og komumst lengst i 290 km
fjarlægð frá pólnum. í þessum ferð-
um lærðum við margt um ísinn, hafs-
botninn og hve erfitt er að athafna
sig undir ísbreiðunni. En gíróátta-
vitinn okkar bilaði og við urðum að
hætta frekari tilraunum um sinn.
Mánuði eftir að við komum lieim
flaug ég til Washington til að gefa
sióliðsforingjum skýrslu um hvað við
heföum lært, og hvað við ættum ó-
lært. í Pentagon hitti ég af tilviljun
flotamálafulltrúa forsetans, Peter
Aurand kaptein. Hann bað mig um
að koma i Hvíta húsið og segja
nokkrum ráðunautum forsetans frá
ferðalaginu.
Þegar ég hafði lokiö skýrslu minni
bar James Hagerty blaðafulltrúi fram
spurningu, sem margir voru eflaust
að velta fyrir sér: — Er mögulegt
fyrir „Nautilus“ að komast undir ís-
inn milli Kyrrahafs og Atlantshafs?
— Já, svaraði ég.
Þó „Nautilus" hefði orðið fyrir
erfiöleikum í fyrstu ferðinni undir ís-
inn, var ég sannfærður um að með
nýjum gíróskóp-áttavita, fleiri mæli-
tækjum og vönduðum undirbúningi
væri þetta hægt.
ÁRÍÐANDI LEYNDARMÁL!
Þegar ég fór úr Hvíta húsinu brosti
bæði Aurand og Hagerty. Háttsettir
foringjar i Pentagon fóru að hugsa
eins og Hagerty og létu hefja ýmsar
rannsóknir. Skömmu síðar stakk Burka
aðmíráll upp á því við Eisenho'wer,
að „Nautilus" yrði gerður út í leið-
angur næsta sumar.
Forsetinn var hrifinn af uppástung-
unni. Hann gat ekki gleymt henni. Eg
er sannfærður um að það er áhuga
hans að þakka að ferðin tókst svona
vel.
Meiri leynd var höfð á þessu máli
en nokkru öðru, hin síðari ár. Ástæð-
an var sú, að ef „Nautilus" færi um
Beringssund varð hann að fara all-
nærri starfssvæði rússneskra kafbáta,
svo að liugsanlegt var að þá kæmi
lil árekstra. Og svo fannst líka öll-
um réttara að far ferðina fyrst, og
tala heldur um liana á eftir. Enda
urðu það ekki nema fáir menn í allri
rikisstjórninni, sem vissu um einstök
atriði áætlunarinnar fyrirfram.
í janúar fékk ég kynlega símahring-
ingu frá Pentagon. Mér var sagt að
erindið væri þannig, að ekki væri
hægt að tala um það í síma. En ég
ætti að hitta L. R. Daspit kontra-
aðmírál, sem hafði yfir að segja kaf-
bátavörnunum í flotamálastjórninni.
Þegar ég hoppaði upp í næturlestina
til Washington hugsaði ég með mér:
„Hvað skyldi ég hafa gert fyrir mér?“
í Pentagon hitti ég Frank Walkner
kaptein og Duke Bayne flotaforingja.
Við flýttum okkur til Daspits aðmir-
áls. Hann bað ritara sinn að fara út
og lokaði dyrunum.
Við settumst. Hann leit á mig og
sagði: -— Anderson, hvernig líst yð-
ur á að fara með „Nautilus“ yfir
norðurpólinn?
Svo sagði hann mér frá tillögu
Burkes aðmíráls og að Eisenhower
hefði mikinn áhuga á að koma lienni
fram.
ÞAD VAR HÆGT ...
Þó að ég vissi ekki um að áætlun
hafði verið gerð um þessa ferð, hafði
ég samt athugað aðstæðurnar ítarlega.
Ég var ekki í vafa um, að „Nautilus"
gæti komist undir ísinn á hafinu milli
íslands og Grænlands. Mér var lika
ljóst að mestu erfiðleikarnir voru
hinu megin — í Beringssundi og
Chukchisjó, liafsins milli sundsins og
íshafsins.
Þessu svæði má Hkja við stóra trekt,
með stútinn — Beringssundiö — vit-
andi í suður. Þarna er ísinn miklu
óútreiknanlegri og hættulegri en
Grænlandsmegin. Hann rekur suður-
eftir trektinni, þ. e. meðfram strönd-
um Alaska og Siberíu — og hrannast
saman í stútnum. Þar hleðst Iiann
upp og verður miklu þykkari en is-
inn við Grænland. Þegar hitnar í
veðri og hvessir brotna gífurlega stór-
.•.y.w.y.y* •• .v.v ..- •* *M^*t-l1***
ir jakar við ströndina og þá rekur út
á opið haft i Chukchisjó. Þessir jakar,
sem ganga mjög djúpt, eru stórliættu-
legir kafbátum, sem eru í kafi.
Og svo bætist það ofan á að þarna
er mjög grunnt — að meðaltali aðeins
37 metrar, sem er alltof litið dýpi
fyrir venjulegan kafbát. Rekist mað
ur á jakalirannir á þessum slóðum cr
kafbátunum ef til vill ókleift að kom-
ast undir þær eða kringum þær. Það
er mjög hættulegt að fara krókaleiðir
gegnum ísinn til að finna djúpa ála,
sem ná norður í sjálft hafið.
Spurningin var þá: Getur kafbátur
komist yfir þessa torfæru ef hann
lendir i misjöfnu veðri eða ef skekkj-
ur verða á mælitækjunum? Meðan ég
sat þarna andspænis Daspit aðmírál
ímyndaði ég mér í huganum að ég
væri um borð í „Nautilus“ i ókunnu
•• ' ■•'+*** • • >*•■<
„Nautil,us“ siglir inn til Néw York cftir íshafsferðina.
hafi og mældi dýpið til botns og hæð-
ina upp að ísnum. Þetta mundi verða
líkt og þegar strákur smýgur gegnum
gaddavirsgirðingu. Aðeins sá munur-
inn að „Nautilus" var ekkert peð —
en langur eins og aðalgata milli þver-
gatna og vóg 4000 lestir þegar hann
var í kafi! ,
Jú, jietta var liægt. Ég var viss um
það. Og það sagði ég.
Fleiri fundir voru haldnir. Dr.
Waldo Lyon — sérfræðingur ráðu-
neytisins í norðurhjaramálum —
hafði farið tiu ferðir undir is í venju-
legum kafbátum og tekið þátt í leið-
angrinum 1957. Nú var hann kvaddur
til Washington. Hann var sammála
mér um, að tilraunin væri gerð frá
Kyrrahafi til Atlantshafs. Við ættum
að hafa erfiðasta kaflann fyrst.
Hvorki nú eða síðar gætum við verið
algerlega vissir um að komast norður
áfram alla leið. Ef ísinn reyndist
mjög hættulegur yrSum við að breyta
áætluninni.
Nú voru pöntuð ný tæki, sérstaklega
næmari ratsjár en þær eldri. Allir
voru sammála um að hagfelldast væri
að leggja i förina sem fyrst i júní —
ef ísinn leyfði. Við gátum byrjað á
öllum undirbúningi, en Burke áskildi
sér að ákveða farardaginn — við átt-
um að fá skipunina um að leggja af
stað — með tveggja daga fyrirvara.
ALLA VARÐ AÐ BLEKKJA ...
Til þess að villa sjónir á þeim hluta
undirbúningsins, sem ekki var hægt
að halda leyndum, féllst Burke á að
gera „gabb-áætlun“: Flotamálastjórn-
ir tilkynnti að atóm-kafbátarnir
„Nautilus", „Skate“ og „Halfbeak"
ættu að hafa æfingar í norðurhöfum
um sumarið. Nánari skýringar voru
ekki gefnar. Áhöld til siglinga undir
ísum voru sett i skipið, svo að „Naut-
ilus“ gæti lagt í ishafsförina ef svo
bæri undir. En sjálfur leiðangurinn,
sem hlaut nafnið „Operation Suns-
hine“ var algert leyndarmál þangað
til farið var af .stað.
Fyrsta verk okkar var að setja upp
„inertian navigator“ í kafbátinn. Það
var gert i Groton, Connecticut, fyrir
miðjan apríl. Sérfræðingarnir unnu í
laumi og kepptust við. Fyrst jtegar ég
sá alla viraflækjuna hjá þeim, hugs-
aði ég sem svo: „Þétta verður aldrei
að gagnil“ en þar skjátlaðist mér.
Þegar „inertial-navigatorinn“ var
prófaður gekk hann eins og klukka,
og gat alltaf sagt okkur til livar við
værum staddir.
Þegar kaupskipin eignast þetta
tæki verður alger bylting í allri sigl-
ingatækni. Og þetta verður ómissandi
tæki kafbátum okkar undir ísum —
því að vilji maður láta fjarstýrða
sprengju liitta markið, verður að á-
kveða nákæmlega staðinn, sem skotiö
er frá.
Fyrsta viðfangsefni okkar var að
geta fundið einhverja átyllu til ferð-
arinnar í Kyrrahaf. Burka aðmíráll
tilkynti að „Nautilus“ yrði látinn
fara til vesturstrandarinnar til þess
að kynna varnarliðinu gegn kafbátum
hvernig atómknúin skip störfuðu.