Fálkinn - 29.03.1961, Qupperneq 8

Það var aumlegt ástand í tugthús-
og hegningarmálum landsins fyrir rúm-
um hundrað árum. Þá höfðu dönsku
stiftamtmennirnir tekið gamla tugthús-
ið á Arnarhóli, — Stjórnarráðshúsið, —
sér til íbúðar, en fangar voru geymdir
í Svartholinu, sem svo var kallað, en
það voru dimmir og kaldir klefar í
þakhæðinni á húsi Landsyfirréttarins,
sem nú er verzlunarhús Haraldar Árna-
sonar í Austurstræti. -— Við þetta haíði
verið notazt í nokkra áratugi, eða ná-
lega hálfa öld.
En vorið 1872, eftir að Danir höfðu
af náð sinni „sett“ okkur stöðulögin
illræmdu og samkvæmt þeim „skikk-
að“ okkur landshöfðingja, rann upp ljós
fyrir stjórnarherrunum í Kaupmanna-
höfn. Þeir sáu þá, að hér á íslandi þurfti
að vera betra svarthol, m. a. til þess
að geymsla íslenzkra glæpamnna væri
örugg. Þá ákvað Kansellíið danska að
byggja tugthúsið við Skólavörðustíg 9
í Reykjavík, sem enn er notað. í byrj-
un maímánaðar um vorið var byrjað
á undirstöðum þessa mikla húss, og var
því valinn staður „í Arnarholtinu með-
fram. aðalveginum eður Skólavörðuveg-
inum fyrir oían og norðaustan byggð-
ina, sem er komin þar vestan í holt-
inu“. — Það skal tekið fram, að á þeim
tímum var Skólavörðustígurinn aðal-
vegurinn eða öllu heldur eini vegurinn
til höfuðstaðarins, en að sunnanverðu
við stíginn voru þá aðeins komin nokk-
ur elztu húsin, sem enn standa þar
fyrir neðan Bergstaðastrætið. Þetta var
því talið fyrir ofan bæinn eða utan
hann.
Stjórnin í Höfn hafði látið gera teikn-
ingu af Hegningarhúsinu og gert samn-
ing við danskan timburmeistara í Höfn
um að byggja það fyrir ákveðna upp-
hæð, en lýsingin á húsinu er á þessa
leið: „Þetta hið mikla hús á að vera
62 álnir (ca. 40 metrar) að lengd og
18Y2 alin (ca. 12 m) á breidd, allt úr
múruðum grásteini þvert og endilangt,
— 24—26 eiga að verða herbergi alls
og fangakompur, milligangur eða rang-
ali eftir miðju húsinu endilöngu. -— Eru
kompur þessar og herbergi ætluð til
fangahaldsins, öll nema 3, sem ætluð
eru handa fangaverði og heimilisfólki
hans. Þetta er allt á gólfi og undir loft-
inu. En svo á að koma yfirbygging þar
ofan á, yfir mitt húsið yfrum þvert, 28
álnjr (19 m) á lengd, — þar er ætlað
að séu 3 miklir salir auk uppgöngu-
forsals, — skal einn vera dómsalur
Landsyfirréttarins og hliðarherbergi
íyrir skjalasamið o. fl., annar bæjarþing-
salur, og að líkindum þingsalur Seltjarn-
arnesshrepps, en Borgaraíundarsalur og
staðarráðsins hinn þriðji.“ — Húsið var
fyrsta áratuginn notað eins og hér var
gert ráð íyrir, nema hvað aldrei var vor-
þing Selcirninga háð í neinum hinna
„miklu sala“, sem að vísu hver um sig
eru minni en stofurnar í villunum, sem
nú eru byggðar, og geta því ekki talizt
lengur „miklir salir“.
Þaö þótti í meira máta kátleg ráð-
stöfun dönsku stjórnarinnar, en í full-
komnu samræmj við fyrra og venjulegt
ráðslag htnnar í íslandsmálum, að fela
dönskum timburmeistara að byggjaþetta
steinhús, sem hann átti að koma upp
samkværit te.kningum fyrir 20 þús. rík-
isdali. „Meistari" þessi hét Klein og
var íslendingum áður kunnur. Honum
hafði veriö falið nokkrum árum áður
að byggja bókasafnshúsið við Mennta-
skólann í Reykjavík, hina svokölluðu
,,íþöku“, sem ríkur Englendingur gaf.
Þá hafði þessi ,,meistari“ Klein þó ekki
látið svo lítið að sýna á sér smettið hér
á landi. Hann kom nefnilega aldrei
hingað til þess að líta eftir því, hvernig
þau byggingarverk væru af hendi leyst,
en tók þó 1600 ríkisdali fyrir snúð sinn
eða fullan Vs hluta þess, sem byggingin
kostaði.
Það var því í byrjun megn óánægja
yfir því, að innlendum byggingarmeist-
urum í Reykjavík var ekki gefinn kost-
ur á að taka byggingu tugthússins að
sér, og voru þó til bæði vanir og vel-
reyndir húsasmiðir í bænum t. d. tré-
smiðirnir Einar Jónsson og Jóhannes
Jónsson, sem voru alkunnir jafnt að hag-
sýni og áreiðanleik, en auk þess voru
þeir vel efnaðir, eða jafnvel máttu telj-
ast ríkir á þann mælikvarða, sem þá
var mælt og því óhætt að gera samning
við þá,'og loks voru þeir þekktir að „öt-
ulleik og trúmennsku“. Það þótti engin
afsökun fyrir stjórnina að hér var um
,,múrhús“ að ræða, en ekki timburhús,
því að ,,meistari“ Klein var aðeins tré-
smiður eins og þeir og engu síður múr-
arameistari en þeir snikkararnir Einar
og Jóhannes. Þessir tveir menn voru
um langt skeið aðaltrésmiðir bæjarins.
Einar var ættaður frá Brúarhrauni og
byggði árið 1856 húsið Skólastræti 5,
sem Erlendur snikkari Árnason bjó lengi
í og byggði ofan á. Einar var listfengur
„AHt í tugthúsið! Alit í tugthúsið! Lands-
yfirrétturinn, lögreglustjórn og bæjar-
stjorn. Allt skal það í tugthús..."
FRÁSÖGN EFTIR OSCAR CLAUSEN
maður og spilaði á fiðlu og var því kall-
aður „Spillemand“, en Jóhannes Jóns-
son var aðaltrésmiður bæjarins um ára-
tugi, síðast ásamt Jakob Sveinssyni.
En þó að mönnum þætti það afleitt
hjá dönsku stjórninni að bjóða ekki þess-
um hæfu innlendu snikkurum forstöðu
byggingar Hegningarhússins, þótti þó
enn ófyrirgefanlegra að bjóða ekki eina
lærða innlenda múrara og steinhöggvar-
anum, sem til var í Reykjavík, herra
Sverri Runólfssyni, að taka að sér þetta
byggingarverk. Það tilheyrði þó hans
iðn og Sverrir hafði sýnt, að hann var
fær um að byggja slík „múrhús“. Hann
hafði þá sumarið áður byggt steinhús
hlaðið úr íslenzku hraungrýti fyrir Jón
Waage í Stóru-Vogum, sem var hið
prýðilegasta íbúðarhús og kostaði þó að-
eins 1602 rd, eða 2 rd meira en hinn
danski „meistari" Klein tók fyrir um-
sjón sína á bókhlöðubyggingunni, sem
hann þó aldrei sá. Vogahúsinu hafði
Sverrir sannarlega komið upp fyrir
svona lágt verð, en hitt töldu menn líka
víst, að Klein og aðrir Kaupmannahafn-
armeistarar hefðu orðið að gefast upp
við slíkt og það var einróma álit allra,
sem vit höfðu á, að húsið í Vogunum
eftir Sverri væri betra og vandaðri
8 FÁLKINN