Fálkinn - 26.07.1961, Blaðsíða 6

Helgi Sæmundsson skrifar um
DAVIfl STEFÁNSSON
Sumir aðdáendur Davíðs Stefánsson-
ar telja hann brautryðjanda í íslenzkri
ljóðagerð. Samt mun nær sanni að á-
lykta, að Davíð eigi sigurinn því að
þakka, að hann gekk til móts við nýjan
tíma án þess að brjóta brýr fortíðarinn-
ar að baki sér. Ljóð Davíðs strax í
„Svörtum fjöðrum“ eru nýstárleg, til-
raunir skáldsins með efni og form vitna
um dirfsku og stórhug, en skyldleik-
inn við gömlu meistarana kemur fljótt
í leitirnar engu að síður. Kvæðin eru
blómjurtir af akri sögunnar og þjóðlífs-
ins, en jafnframt leggur Davíð áherzlu
á að túlka viðhorf og tilfinningar sjálfs
sín, tjá gleði og sorg persónulegrar
reynslu. Hann spinnur öðrum þræði ör-
lagavef sinn á rokk ljóðagerðarinnar,
gerir lesandann að trúnaðarvini og seg-
ir það sem honum býr í hug, eins og
barn móður eða móðir barni. Þess vegna
varð Ijóðum hans greiðfær leið að hjarta
þjóðarinnar. Lestur kvæðanna er nautn
upplifunarinnar.
Davíð er stórtækastur allra samtíðar-
skálda okkar, framadjarfastur og af-
kastamestur. Hitt er þó mest um vert,
að fjölhæfni hans gerir hann jafnvígan
á stórt og smátt. Hann er eins og ferða-
maður, sem leggur leið sína um marg-
breytilegt og víðáttumikið landslag og
hyggur í senn að fjalli og blómi, hafi
og lind, jökli og steini, sól og stjörnu,
höll og hreysi, musteri og tjaldstað.
Samlíkingin bregður þó engan veginn
upp viðhlítandi mynd, því að Davíð
sveiflast einnig milli gleði og sorgar,
fagnaðar og iðrunar, útþrár og átthaga-
ástar. Hann er heimsborgari og íslenzk-
ur sveitamaður, fer til að koma og
kemur til að fara. Allt þetta speglast
og bergmálar í skáldskap hans, hljóm-
ar hörpunnar minna á straumfall foss-
ins og klið lækjarins, siguróp herskar-
anna og grát barnsins, storminn í trjá-
krónunum og blæinn í laufinu. Þetta
er ævintýralegur tónasláttur.
Fræðimönnum reynist eflaust auðvelt
að benda á innlenda og útlenda læri-
feður, sem Davíð Stefánsson hafi numið
af. En hann unir ekki skólavistinni
nema skamma hríð, lærir að vinna sjálf-
stætt og hefst síðan handa um ætlunar-
verkið, fer utan af þörf og kemur aftur
heim af tryggð eins og farfuglarnir, en
lætur aldrei fjötrast, er hrókur alls fagn-
aðar á góðra vina fundi, en telst eigi
að síður einmana útlagi jafnvel í fjöl-
menni af því að líf hans er sífelld
leit, hvorki sókn né flótti í venjulegum
skilningi, heldur vegferð til að sjá og
heyra; skynja og njóta. Þetta er ævin-
týri í fari mannsins, en opinberun í
skáldskap Davíðs. Ljóð hans eru mis-
jöfn, eins og þau eru margbreytileg, en
í heild sinni minna þau helzt á landið,
sem ól skáldið, sögu þjóðarinnar og
örlög hennar, sumardaginn og vetrar-
nóttina, gleðistundina og sorgarárið.
Leyndardómurinn við skáldskap Davíðs
er sennilega sá, að hann er margra
manna maki í listinni að lifa og hefur
borið gæfu til að tjá hana í ljóðum
sínum.
Davíð Stefánsson hefur ort mörg löng
og stórbrotin kvæði, þar sem hann rek-
ur mikla og örlagaríka sögu. Sum þeirra
vitna um frábæra listræna íþrótt og
þola vafalaust samanburð við ágætustu
afrek íslenzkra og norrænna skálda.
En skemmtilegustu og sönnustu heim-
ildir um snilld Davíðs eru þó smákvæði
hans, þegar hann bregður upp mynd
eða túlkar hughrif með töfrabrögðum
tvíleiksins. Lesandinn er stundum í vafa
um, hvort þessi kvæði. séu ort í alvöru
af því að þau koma kunnuglega fyrir
sjónir og eyru, eins og suðandi dægur-
flugur, en þau reynast honum minnis-
stæð líkt og augnablik fyrstu ástar eða
andartak örlagaríkra vonbrigða, er fram
líða stundir og kynningin verður að
endurminningu. Þar gerir Davíð vanda
hins smáa að stórum sigri, lætur fjallið
speglast í lindinni og blæinn heyrast
í storminum, ísland rísa úr hafinu og
útlagann víðförla krjúpa við móðurkné
til að þakka og biðjast fyrirgefningar.
Þá skiptir ekki boðskapur uppreistar-
mannsins og fordæming spámannsins
máli lengur af því að gleðin og harmur-
inn er allri vizku æðri og skáldið snjall-
ast, þegar það talar eins og barn eða til-
finninganæmur maður, sem segir góðum
vini leyndarmál persónulegrar reynslu.
Davíð þótti villtur og ungæðislegur,
Jþegar hann kvaddi sér hljóðs með
„Svörtum fjöðrum“. Hann var heiðinn
í fögnuði sínum, lofsöng syndina og
krafðist nautnarinnar. En list hans rís
hæst í kvæðinu Stjörnurnar, sem er ort
til að vegsama guð fyrir dýrð himins-
ins. Davíð hefur oft kveðið af meiri
íþrótt, en sjaldan af öðrum eins inni-
leik:
Stjörnurnar, sem við sjáum
sindra um himininn,
eru gleðitár guðs, sem hann felldi,
er hann grét í fyrsta sinn.
Honum fannst ekkert af öllu
yndi sér veita né ró
og allt vera hégómi og heimska
á himni, jörð og sjó.
Svo var það á niðdimmri nóttu,
að niðri á jörð hann sá,
hvar fangandi hin fyrsta móðir
frumburð sinn horfði á.
Og þá fór guð að gráta
af gleði, — nú fann hann það
við ást hinnar ungu móður,
að allt var fullkomnað.
En gleðitár guðs, sem hann felldi,
er grét hann í fyrsta sinn,
eru stjörnurnar, sem við sjáum
sindra um himininn.
„Kvæði“ geyma listræn stórvirki,
enda hefur skáldinu vaxið ásmegin
þroskans og kunnáttunnar. Davíð hafði
lagt leið sína suður í heim og fundið til
skyldleikans við friðlausa fuglinn, leik-
Sorgin er undirspiiið, þó að sálin
syngi af gleði. Sá tvíleikur tiKkiniuganua
er tónaslátturinn í skáldskap þessa
snjalla völundar á iist orðsins.
6 FÁLKINN