Stúdentablaðið - 01.05.1998, Blaðsíða 8

8
i ö I (I I
Stúdentablaðið
„ísland er annað og meira
en stórt orkuver“
- á n aukinnar menntunar þr íf s t h é r ekker t, s e gir P á l l Skúlason
„Að líta á ísland einungis sem
verstöð eða sem orkuver er
háskaleg þröngsýni. ísland er
vissulega annaö og meira en
stórt orkuver.“
Eftir
Björgvin G. Sigurðsson
Páll Skúlason, rektor Háskóla Islands, er
nú að Ijúka sínum fyrsta vetri í emb-
œtti. Páll er vel kunnur af heimspeki-
iðkun sinni og eru Pælingar hans á meðal
mest lesnu bóka seinni áratuga á Islandi og
ekki að ástœðulausu þar sem Páli er einkar
lagið að koma orðum að hugðarefnum
mannsins, þraut-
um hans og gleði.
Síðasta verk Páls
sem birtist á prenti
bar nafnið I skjóli
heimspekinnar.
Páll rœðir nú við
Stúdentablaðið
hvernigfyrsti vetur
hans í embœtti
rektors hafi gengið
fyrir sig, sérstak-
lega í Ijósi þess að hann hófst með harkalegri
umræðu um skerðingu á sjáljstæði Háskólans
og upþtöku skólagjalda í frumvarþi til laga
um háskóla sem lá fyrir Alþingi.
„Menntamálaráðherra skipar rektor sam-
kvæmt tilnefningu háskólaráðs og hann get-
ur ekki vikið rektor úr embætti nema með
samþykki þess, svo að sjálfstæði Háskólans
er tryggt að þessu leyti," segir Páll aðspurð-
ur um þá umræðu að í nýjum lögum um há-
skóla væri falin skerðing á sjálfstæði skól-
ans. Páll bendir á að breyting á frumvarpinu
í meðförum Alþingis hafi farið á þann veg að
sjálfstæðið sé tryggt.
Um ijárhagsvanda Háskólans segir Páll
að skólinn hafi fengið nokkra viðurkenn-
ingu á fjárþörfinni ffá Alþingi. „Sérstaklega
hvað varðar framhaldsnámið og bókasafnið.
Stóra málið er þjónustusamningurinn sem
er í burðarliðnum. Hann felur í sér, gangi
hann eftir, að fjárhagur Háskólans muni
batna verulega á næstu árum án þess að tek-
in verði upp skólagjöld eða hærri skrásetn-
ingargjöld. Eg efast stórlega um það að ég
eigi eftir að sjá skólagjöld tekin upp í minni
rektorstíð. Eg stakk upp á því við Björn
Bjarnason menntamálaráðherra nú í haust
að sjálfsagt væri að rökræða þetta mál og við
tilnefndum hvor sinn fulltrúa til að setjast
niður og vinna fyrir okkur ákveðna grunn-
vinnu til að skýra hvaða rök væru með og á
móti skólagjöldum. Þeir eiga svo að gera
okkur Birni grein iýrir niðurstöðum sínum.“
Menntun stendur
undir þjóðfélaginu
Þótt Páll sjái engin rök fýrir því að tekin
verði upp skólagjöld, telur hann vert að gefa
öðru máli gaum. „I dag eru allir hlutír verð-
lagðir. Ekkert fæst ókeypis og alltaf er ein-
hver sem borgar fýrir hlutina. Þá vaknar
spurningin um það hvers vegna þjóðfélag
vill halda uppi starfi háskóla og greiða fýrir
það af skattfé almennings. Mismunandi
ástæður geta verið fyrir því að ríkið vill
hækka menntunarstig þjóðarinnar. Ein for-
sendan er lýðræðiskrafa, nútímaþjóðfélag
krefst menntunar og þekkingar á heimin-
um. Önnur rök lúta að atvinnulífinu. Nú-
tímaþjóðfélag verður ekki rekið nema með
menntuðu starfsliði af ýmsu tagi. Þriðju rök-
in gætu verið lifsgæði, aukin menning í víð-
asta skilningi þess orðs. Allt eru þetta póli-
tísk markmið. Og þá má ekki gleyma þeirri
ástæðu, sem mestu skipti þegar Háskólinn
var stofnaður og er enn í fullu gildi, en það
er sjálfstæði þjóðarinnar,“ segir Páll.
„Það er réttlætísmál að allir hafi jafnt að-
gengi að námi. Þetta er spurning um réttlætí
og jafnræði, um það hvernig ríkið fer að því
að kosta þá starfsemi sem það vill halda
uppi. Ef litíð er á menntun sem þjónustu þá
er kannski eðlilegt að segja að þeir sem
kjósa að þiggja hana borgi fyrir hana. En
með því að halda uppi háskóla er ríkið ekki
að þjóna tilteknum hópi einstaklinga, heldur
að skapa skilyrði fyrir
blómlegu og öflugu
menningar- og atvinnulífi
í landinu. Málið er að
menntun er ekki þjón-
því að undirstöðuatvinnugrein íslendinga,
sjávarútvegurinn, hefur ekki verið byggð á
fræðilegum forsendum og hefur ekki nýtt
sér fræðimenn sem skyldi. Hinsvegar hefur
framlag fræðimanna engu að síður skipt
sköpum fyrir rekstur sjávarútvegsins. Þeir
hafa lagt á ráðin um lausn ýmissa tækni-
legra vandamála. Þeir hafa líka opnað augu
manna fyrir hættunni á ofveiðum og átt mik-
ilvægan þátt í því að móta kerfi tíl að vernda
fiskistofnana. Þá er það sennilega einn mestí
veikleikinn í landbúnaði að stjórnvöld nýttu
sér ekki nægilega kunnáttu fræðimanna við
uppbyggingu hans.“
usta við þjóðfélagið, heldur viðleitni ríkisins
tíl að halda uppi þjóðfélaginu. Þetta snýst
um skilning manna á menntun og mikilvægi
hennar fyrir framtíð þjóðarinnar.“
Fjölmiðlar nýta ekki fræðimenn sem
skyldi
I ræðu við innsetningu sína í embætti rekt-
ors sl. haust hvattí Páll og brýndi kollega
sína í fræðastétt tíl að láta tíl sína taka í þjóð-
félagsumræðunni og vera leiðandi í henni.
Páll telur að enn skorti á að fræðimenn séu
virkir þátttakendur í umræðunni. ,Já, svo
sannarlega skortir á það. Þarna er að miklu
leyti við íjölmiðlana að eiga sem bera ábyrgð
á þjóðfélagsumræðunni. Þeir hafa ekki nýtt
sér fræðimennina sem skyldi. Og fræði-
mennirnir hafa sjálfir ekki verið nægilega
duglegir við að koma þekkingu sinni og
skoðunum á framfæri. Þá hafa þeir lítíð látið
til sín taka á sviði stjórnmála.
Ef litið er til Evrópu má glöggt sjá hvað
fræðimenn eru miklu meira áberandi í allri
opinberri umræðu en hér. Þetta tengist líka
Flokkarnir verða að
kalla efitír firæði-
mönnunum
Sérðu einhverja ástæðu
fyrir því að íslenskir
fræðimenn skuli ekki
vera í meiri tengslum við
stjórnmálin, til að mynda stjórnmálaflokk-
ana sjálfa og stefnumótun þeirra?
„Það má vera að fræðimenn viti ekki
hvernig eigi að bera sig að við að komast í
samstarf við stjórnmálaflokkana eða þeir
hafa reynt það en ekki fundið dyrnar að
þeim. Margir fræðimenn hafa dvalið lang-
dvölum eríendis, en stjórnmálin verið iðkuð
af fólki sem hefur alltaf verið hér heima. Hér
er vafalaust um að ræða ákveðið samskipta-
vandamál sem brýnt er að leysa.
Stjórnmálaflokkarnir verða að kalla eftir
fræðimönnunum og þekkingu þeirra til að
fást við ýmis knýjandi verkefiii sem brýnt er
að sinna, ekki síst í menntamálum þjóðar-
innar og uppbyggingu nýrra atvinnugreina.
Þeir verða að finna þörfina fyrir aukinn
fræðilegan skilning á þeim vandamálum
sem við blasa. Með sama hættí og fjölmiðlar
verða að finna þörfina fyrir skoðanir og
þekkingu fræðimanna á þeim málum sem tíl
umræðu eru hverju sinni.“
Ekki verstöð
Páll segir íslendinga verða að finna leiðir tíl
úrbóta þar sem þeir eigi engra annarra
kosta völ. Ef íslenskt þjóðfélag eigi að lifa af
og dafna, þá verði að hefja menntun og
menningu í anda vísinda og fræða tíl vegs og
virðingar. Ef litíð sé á Island sem verstöð
eða eitt stórt orkuver þá fái hér ekkert þrif-
ist. „Hér þarf að vera góð menntun, blómleg
menning og fræðileg umræða á háu stígi tíl
að hér sé aðlaðandi fyrir fólk að vera. Við er-
um nú þegar í samkeppni við önnur lönd um
unga fólkið okkar. Við þurfum að skapa eitt-
hvað sem gefúr því sérstakt gildi að vera á
Islandi. Búa hér, lifa og starfa. Þroskuð
manneskja vill láta gott af sér leiða fyrir
heiminn og hvar sem við erum þurfum við
að hafa þessa tilfinningu, að við séum að
gefa eitthvað af okkur sem máli skiptir og
skilar sér til framtíðar. Ef þjóðfélagið opnar
sig ekki meira fyrir menntun og fræði-
mennsku, þá fer svo að lokum að við höfum
ekkert að gefa hér. Að líta á Island einungis
sem verstöð eða sem orkuver er háskaleg
þröngsýni. ísland er vissulega annað og
meira en stórt orkuver."
Stór hópur útundan
Aðspurður segir Páll erfitt að svara því
hvort íslenskt þjóðfélag sé á leið tíl aukins
réttlætís. Réttlætísvitundin hafi þó aukist
mikið síðustu áratugi og fólk geri sér betur
grein fyrir vanda þeirra sem verða útundan
í þjóðfélaginu. „Vitundin um ranglætíð í
heiminum hefur aukist. Örstutt er síðan ís-
lendingar fóru að hugsa um mannréttindi.
Það er ekki fyrr en á allra síðustu áratugum
að fólk hefur farið að velta fyrir sér kúgun
og misrétti af alvöru. A sama tíma eru
greinilega að verða tíl hópar fólks í þjóðfé-
laginu sem er útundan, hópar sem mér ligg-
ur við að segja að sé ýtt til hliðar.“
Er skjól af heimspekinni á rektorsstóli?
„Það er alls staðar skjól af heimspekinni.
Eitt af hlutverkum heimspekinnar í gegnum
aldirnar hefur ver-
ið að skilgreina
vísindi og fræði.
Mörk þeirra og
stöðu í heiminum
og þar með að
skilgreina heim-
inn. Því er mjög
spennandi að
horfa á heiminn
frá þessum sjónar-
hóli. Hlutverk
rektors er að standa vörð um vísindi og
fræði. Ég hefði ekki viljað stunda þetta starf
án heimspekinnar."
Má eiga von á heimspekilegum skrifum
frá þér á prentí á næstunni?
„Ég var með ákveðin rit í smíðum sem ég
veit ekki hvað verður um. Fyrsta árið hefur
farið í að setja mig inn í hlutina. Ég hlakka tíl
þess nú í sumar að fá tíma tíl að vinna úr
ýmsum hugmyndum sem ég hef safnað í
vetur. Næsta vetur vil ég efna til skipulegrar
umræðu með stúdentum um það sem betur
má fara í starfi okkar. Það er brýnt að stúd-
entar og ýmsar starfsnefndir Háskólans
stílli saman strengi sína og vinni markvisst
að því að bæta skilyrði til náms og kennslu i
Háskólanum."
„Að líta á ísland einungis sem
verstöð eða sem orkuver er
háskaleg þröngsýni. ísland er
vissulega annað og meira en
stórt orkuver.“