Tímarit iðnaðarmanna - 01.12.1928, Síða 5

T í M A R I T
IÐNAÐARMANNA
ur Guðmundsson frá Hvítanesi. Fluttist Gísli með
þeim á unga aldri til Reykjavíkur. Var hann síðan
um nokkurra ára skeið hjá ]óni útvegsbónda ]óns-
syni í Melshúsum á Seltjarnarnesi.
Gísli var starfsmaður mikill alla ævi og nam
ungur gosdrykkjagerð. Varð það til þess, að árið
1905 stofnsetti hann hann ásamt tveim mönnum
öðrum, gosdrykkjaverksmiðjuna »Sanitas«, eftir að
hafa fullkomnað sig í iðn sinni í Svíþjóð. Fekk þá
brátt notið sín hinn frábæri dugnaður hans og
þrautsegja. Leið ekki á löngu áður en sá iðnaður
hans útrýmdi að mun erlendum gosdrykkjum af
íslenskum markaði, og var þó trúin á íslenskum
iðnaði lítt vöknuð í hug landsmanna á þeim árum.
Það sem mesta athygli vakti í sambandi við þenn-
an atúinnurekstur var, að gosdryggirnir voru »ger-
ilsneyddir*. Margir skildu það ekki þá, eða gerðu
sjer grein fyrir, hvað það væri í raun rjettri. En
Gísli skildi hverja þýðingu það hafði fyrir Reykja-
vík, að þekking í þeim efnum yxi meðal almenn-
ings. Þeir, sem þekkingu höfðu, og vissu hversu
mörgu var hjer ábótavant, hvöttu Gísla mjög til
þess að leggja stund á gerlafræði. Og það varð úr,
að hann sigldi til Kaupmannahafnar og hóf nám í
þessari vísindagrein hjá kunnasta sýklafræðingi
Dana, prófessor Salomonsen. ]afnframt lagði hann
mikla stund á tungumálanám. Var honum mjög
sýnt um það eins og annað. Eftir nokkra dvöl í
Kaupmannahöfn leitaði hann suður á bóginn, og
hjelt áfram námi í Þýskalandi. Og eftir að hafa
verið hjerlendis um hríð fór hann enn utan til
Austurríkis og Frakklands. Að loknu námi erlendis
hjelt hann heimleiðis. Bauðst honum þó allgóð
staða erlendis, en hann hafnaði þeim frama pg
settist að hjer heima, því að hann vildi helga Is-
landi alla krafta sína.
Og verkefnin hjer heima fyrir voru mikil og
mörg. Vöktu rannsóknir Gísla þegar mikla athygli,
sjerstaklega rannsóknir á skyri og mjólk, og síðar
á saltkjöti og fiski. Hafa þessar rannsóknir hans
komið að miklum notum og ýmist bætt framleiðsl-
una eða kveðið niður gamla hleypidóma.
Þegar gerladeild var stofnsett við efnarann-
sóknarstofuna, var Gísli sjálfkjörinn til að taka
hana að sjer. Við fráfail Ásgeirs heitins Torfasonar
1916, tók hann einnig að sjer forstöðu efnarann-
sóknarstofunnar, og hafði það starf með höndum
til ársins 1921. Vita víst fáir, nema nánustu vanda-
menn og vinir, hversu mikið hann lagði á sig þau
árin. Erlendis hafði hann unnið á fullkomnum
rannsóknarstofum, og haft öll áhöld og tæki, sem
hendinni þurfti til að rjetta, en hjer var alt á byrj-
unarstigi, og varð hann því að afla sjer ýmissa
nauðsynlegra tækja fyrir eigin reikning. Eignaðist
hann á þann hátt vandað safn rannsóknartækja,
sem hann notaði æ síðan.
Gísli hafði mikinn hug á, að hér kæmist á fót
sem fullkomnust framleiðsla í sem allra flestum
greinum. Fyrsta tilraun hans hafði tekist mæta vel.
Á mörgu var hægt að byrja, því að fátt hafði ver-
ið reynt. Honum var ljóst, að fyrsta skilyrðið til
þess, að íslenskur iðnaður gæti þrifrst, væri það,
að varan væri jafngóð og sú erlenda, og þó helst
betri.
Merkilegt spor í þessa átt var stigið 1919, er
smjörlíkisframleiðsla var hafin hjer á landi. Gísli
hafði unnið að undirbúningi þess fyrirtækis með
]óni heitnum Kristjánssyni prófessor, og einn eftir
að hans misti við. Fór sú framleiðsla vel af stað,
og hefir blómgast ágætlega. Mun nú lítið flutt af
erlendu smjörlíki til landsins. — Gísli heitinn vann
að því, að enn fleiri vörutegundir væri framleiddar
hjer, og lagði mikla stund á að vandað væri sem
mest til alls. Hitt ljet hann sig síður skifta, hvort
hann bæri sjálfur nokkuð úr býtum. Hann leit
fyrst og fremst á hag allrar þjóðarinnar.
Gísli gerlafræðingur var mikill gleðimaður í vina
hóp, vinfastur og fastheldinn við alt sem gamalt
er og gott. Hann var altaf reiðubúinn að liðsinna
hverjum þeim, er til hans leitaði. Eignaðist hann
því, sakir mannkosta sinna og drenglyndis marga
vini, sem munu lengi minnast hans. — Þrátt fyrir
það, þó að hann ynni mjög mikið, gaf hann sjer
þó jafnan nokkurn tíma til lesturs. Fylgdist hann
einkum mjög vel með í öllu því, er laut að fræði-
grein hans. Hann unni íslenskri sagnfræði og var
vel að sjer í fornsögum vorum. Hann ritaði og
allmikið. Hafa, auk skýrslna um sjerstök rann-
sóknaratriði, víða birst greinir eftir hann. Mjólkur
fræði eftir hann kom út árin 1918 og 1921, all-
stórt rit og vandað að efni.
í fjelagslífi tók hann mikinn þátt, Meðan hann
dvaldist í Melshúsum, var hann formaður Fram-
farafélags Seltirninga og einnig eftir að hann var
alfluttur til Reykjavíkur. Naut hann mikils trausts
þar, og má m. a. marka það af því, að hann lið-
lega tvítugur að aldri, var Ujörin í skólanefnd Sel-
tjarnarneshrepps. Var þó um það skeið nóg reyndra
manna til að skipa slík sæti. Átti hann mikinn þátt
í því, að ráðist var í að reisa hið nýja skólahús þar.
Gísli var söngvinn maður að eðlisfari og hafði
yndi af hljóðfæraslætti. Aflaði hann sjer og nokk-
urrar þekkingar á því sviði. Hjelt hann uppi söng-
flokki í Framfarafjelaginu og var hvatamaður að
1 67 ]