Tímarit iðnaðarmanna - 01.12.1928, Blaðsíða 14

T í M A R I T
IÐNAÐARMANNA
íslensks heimilisiðnaSar selji smámuni útsagaða úr
krossvið, munstrin kalkeruð beint úr »Familiu-
sjúrnalnum danska*. Þetta hefir sögueyjan á
boðstólum handa gestum sínum og bráðum
veður farið að selja íslenska aska í þýskum
»moderne«-stíl, sennilega 1930. Það er samt sem
áður trúa mín að upp af hinni þjóðlegu rót
muni á sínum tíma vaxa fagrar jurtir er breiði
lim sitt yfir íslensku heimilin enn fegur og ríkulegar
en nokkru sinni fyr, og þrátt fyrir alt er það von
mín og trú, að þeir íslendingar verði fleiri sem
æsktu þess frekar að hugsa sjer þjóð sína sem
lítið stöðuvatn með sjerstöku umhverfi og sjerstakri
fegurð, heldur en ósýnilegan dropa í hinu mikla
heimshafi.
Höfðaletur.
Islendingar eru afkomendur Norðmanna að mestu
leyti, en Höfðaletur einkum afkomandi gotnesks
leturs. — í Árbók Fornleifafjelagsins árið 1900,
hefur Brynjúlfur ]ónsson frá Minna-Núpi skrifað
all-ítarlega grein um Höfðaletur, hann hefur það
þar eftir Sigurði Guðmundssyn'i málara, að Höfða-
letur sje myndað eftir gotnesku settletri, munka-
letrinu svokallaða. Við athugun verður sjeð að
þetta er rjett, því þó hinar furðulegustu tilbreyt-
inga-myndir komi fram í Höfðaleturs úrskurði, þá
sveigjast aðaldrættirnir jafnaðarlegast að gotnesku
letri. Vmsar getgátur hefi jeg heyrt um nafnið Höfða-
letur líklegust þykir mjer sú að það sje beinlínis
þýðing á þýska orðinu Capitalsschrift sem sjerstök
tegund af gotnesku Ietri, enda er^það mjög eðli-
legt eftir því sem áður er sagt um uppruna Höfða-
leturs. Að vísu er allmikið til af einskonar Höfða-
letri, sem auðsjáanlega er myndað eftir latínuletri.
Höfðaletur mun að mestu leyti vera myndað eftir
eða runnið af gotnesku letri, en er fyrir löngu
síðan komið í fast og stílhreint form, þannig að
sjerstök leturgerð getur kallast. Það er ekki of
mælt að Höfðaletur hefur bæði sögulegt og menn-
ingarlegt gildi hjer á landi, því að um langan aldur
hefur það verið einn aðal-þátturinn í skrautgerð
íslendinga, sjerstaklega í trjeskurðarlist og einmitt
sá þátturinn sem einna mest samræmir og sjer-
kennir íslenska skrautlist frá gömlum tímum. Höfða-
leturslínur eða raðir eru svo ásjálegar og prýði-
legar, ef vel eru gerðir, að þeir uppdræddir eru
fátíðir sem að öllu eru jafn smekklegir til skrauts
eins og þær.
Nú er það svo að Höfðaletur er mjög mismun-
andi, og er því sannast sagt enginn hægðarleikur
að vera svo vel heima í því, að maður sje viss
um að geta lesið úr öllum tegundum þess. Til-
breytnisþrá þeirra smiða og listamanna sem um
það hafa fjallað mann fram af manni, hafa breytt
því þannig í hendi, að sumir stafirnir eru gjörsam-
lega óþekkjanlegir, samanbornir við önnur Höfða-
leturs-stafrof.
Til Höfðaleturs má einnig telja hið svonefnda
bandaletur, er það óbreytt Höfðaletur að öðru en
því, að einn eða fleiri strengir eru fljettaðir langs
eftir hverri línu. Er það að sumu leyti gert til enn
meira skrauts, en á þó óefað að nokkru leyti rót
sína að rekja lil þeirrar sterku náttúru, sem Is-
lendingar hafa löngum haft til þess að vefja hugs-
anir sínar, orð og gerðir í illráðanlegan dularbún-
ing, samanber allskonar rímþrautir, gátur og dul-
rúnir, sem Islendingar hafa iðkað mann fram af
manni. Berið skrauthnútaflækjur og bandaletrin á
Þjóðmenjasafninu saman við sljettubönd, hring-
hendur og aðra dýra bragarhætti, þá sjáið þjer
skyldleikann.
Sú einasta leturgerð sem talist getur al-íslensk,
er hið svonefnda Höfðaletur, og er það ekki með
öllu vansalaust að íslendingar skuli ekki vera læsir
á þetta einasta Ietur sitt. Brynjúlfur ]ónsson sagn-
fræðingur frá Minna-Núpi ljet prenta Höfðaletur í
áðurnefndri árbók, en það virðist lítinn árangur
hafa borið, því að ennþá eru þeir nauðafáir sem
kunna að stafa, hvað þá lesa það.
Samt sem áður er Höfðaletur svo merkilegur
þáttur í menningarsögu íslands, að mörg ómerki-
legri fræði eru kend í skólum vorum. Það ætti
því beinlínis að vera skyldunámsgrein í skólum
landsins að læra að lesa a. m. k. hin algengustu
Höfðaletursstafrof, en þau eru margskonar og að
mestu órannsökuð og ósamræmd.
]eg hef einmitt nýlega fengið fult Höfðaleturs-
stafrof af Vestfjörðum, sem að mestu leyti er
myndað eftir latínuletri. Brynjúlfur Jónsson hefur
einnig tekið eftir þessu sama, n. 1. að hið venju-
lega Höfðaletur væri oft mikið blandað latínustafa-
gerfingum, því hann segist vera kominn að þeirri
niðurstöðu að það þyrfti að finna út heildarstafrof
yfir latínukynjaða Höfðaletrið, og er það nú að
mestu fengið með þessu vestfirska stafrofi.
Brynjúlfur Jónsson lítur þó svo á að latínu-
kynjaða lelrið tilheyri ekki beinlítis því upprunalega
Höfðaletri, heldur sjeu þær myndir síðar komnar
inn í það, af vankunnáttu á reglulegu Höfðaletri,
og er það sennilegt. Sama má segja um þær
ýmislegu myndir flestra stafanna í Höfðaletri, að
þær eru vitanlega meira eða minna til orðnar af
I 76 ]