Tímarit iðnaðarmanna - 01.12.1928, Blaðsíða 12

T í M A R I T
IÐNAÐARMANNA
skáldskapur sameiginlegt og með nægilegri rann-
sókn mætti sýna fram á þennan órjúfanlega skyld-
leik með glöggnm rökum, enda ekki undarlegt,
þar sem sömu mennirnir voru oft hvorttveggja í
senn skáld og listfengismenn.
Það er vitanlega jafnrangt að kalla alt útskurðar-
krot Iist, eins og að kalla ait sem orkt hefur verið
skáldskap, í hvorutveggju veður uppi arfi meðal-
mensku, og hortitta, svo að blómjurtirnar eiga oft
erfitt með að teygja kollana upp úr óskapnaði og
illgresi. En þennan raunver-ulega sannleika má
enginn kippa sjer upp við, því að þar sem mikil
gróska og gróðurmagn er í jarðveginum, þróast
jafnan kynsfrin öll af Ijótum og fánýtum urtum í
skjóli hinna fögru og nytsörtfu.
Alt frá ómunatíð fram á vora daga hafa
Norðurlandabúar og engu síst Islendingar formað
hugsanir sínar í trje, jafnvel konungar og biskupar
lögðu gjörva hönd á trjáboli og ristu rúnir, tálguðu
myndir og rósaverk. Má til nefna Ólaf konung
trjetelgju, Guðbrand biskup o. fl.
Drekar, gammar og aðrar kynjavættir, ásamt
orustutáknum, voru huglefknust viðfangsefni hinna
norrænu víkinga. Svo var einnig hjer á landi fram
eftir öldum, þangað til síðarmeir að kristilegt
hugarfar og suðrænar fyrirmyndir blönduðu mjöð-
inn og bljesu nýju' lífi og viðleitni í skáldskapar-
ment og listment íslendinga.
Með gapandi höfðum og gínandi trjónum sigldu
forfeður vorir frá landi, vitanlega voru það úfskorin
drekahöfuð og dýratrjónur sem þeir prýddu skip
sín með. Öndvegissúlurnar sem þeir köstuðu fyrir
boró og ljetu finria þá strönd sem goðin höfðu
þeim fyrirhugað, voru vitanlega útskornir trjebjálkar,
ýmist í mynd og líkingu ýmissa goða eða annars-
konar hollra vætta, en síðar meir hneigðist hugur-
inn að kórbríkum, kirkjuhurðum, altaristöflum,
rúmfjölum o. s. frv. Af verklegri ment var það
jafnan trjeskurðarlistin, sem var sú víðtækasta og
göfugasta, þrátt fyrir vanefni, vanmátt og fákunn-
áttu. Í fornsögum vorum er þráfallega getið um
útskorin skrauthýsi og aðra prýði. Á þann hátt
hafa íslendingar öldum saman »sumur innra fyrir
andann, þá ytra herti frost og kyngdi snjó«.
Ut á við hefur trjeskurðarlistin einnig stuðlað
að því að gera garðinn frægan. Má þar til nefna
hina alþektu kirkjuhurð frá Valþjófsstað, sem gerð
mun vera á þrettándu öld; mun hún vera víð-
kunnust allra íslenskra listaverka, enda ein af
glæsilegustu minjum sem geymst hafa hjer á landi
í þeirri grein. Leifar af trjeskurði frá mjög gamalli
tíð hjer á landi eru æði fáar í hlutfalli við það
mikla verk sem menn vita með vissu að gert hefur
verið. Mun þetta stafa af misgóðum húsakynnum,
misgóðri meðferð og misjöfnum smekk og virðingu
fyrir listrænu verki og ekki síst vegna þess hve
trjeð er forgengilegt efni í röku og óstöðugu veðr-
áttufari. Samt sem áður eru á Þjóðmenjasafninu í
Reykjavík furðu margbreytilegar og ríkulegar
minjar um íslenska trjeskurðarlist frá öllum öldum,
alt frá landnámstíð. Þar má sjá hvernig smekkurinn
í þessari ment hefur breytst öld frá öld. Þar má
sjá hvernig öldur hafa risið, lækkað, risið aftur og
svo koll af kollir
Lang-fegursíur, hlýjastur, mýkstur og listrænastur
er miðaldastíllinn íslenski.
Eftir að rómantíski og gotneski stíllinn fluttist
hingað norður, samfara kristnum sið, runnu þessar
stílategundir saman við hinn fornnorræna víkinga-
stíl sem hjer var fyrir. Þar hefur heiðni og kristni
blandast saman og myndað heild sem er fjöl-
breyttari og fegurri, mýkri og þjálli en sú skurðlist
sem áður var. Þar með myndaðist smátt og smátt
íslenskur skurðstíll, sem hjer hefur orðið þjóðlegur
og landlægur.
Úr gotnesku letri hafa skurðsnillingarnir smátt
og smátt myndað hið fagra og sjerkennilega Höfða-
letur, sem á síðari öldum setur sinn sjerstæða svip
á meginþorra allra útskurðarverka^ hjer á landi.
Þetta svokallaða Höfðaletur hafa Islendingar svo
ofið og fljettað inn í skrautgerð sína, og er það
oft gert af svo fínum og ákveðnum smekk og list-
fengi, að hann á sjer auðsýnilega djúpar rætur. I ís-
lenskri útskurðarment er enginn liður eða þáttur
jafn áberandi og Höfðaletrið, sem skurðmeistar-
arnir hafa umvafið gotneskum, rómantískum og
norrænum skrauthnútum og sveiflum.
Islendingar hafa alt fram á þennan dag verið
gefnir fyrir alskonar ráðgátur og þrautir, bjuggu
þeir sjer til gátur og getraunir, og dægradvalir til
að spreyta hugann við. Hvergi kemur þessi ríka
tilhneiging landans skýrar fram en í hinu ramm-
flókna og margsnúna líkingamáli í skáldskap, þar
kemst þessi getraunafíkn á svo hátt stig, að í þá átt
mun hvergi hafa verið lengra stigið um víða veröld.
Enda fór þar svo að sumum fór að blöskra mál-
flækjan og varð sjálft þjóðskáldið ]ónas Hallgríms-
son til þess að ráðast á þennan kvæðastíl með
háði og ákúrum, enda var sá stílsmáti í skáldmáli
þá kominn út í svo miklar öfgar að mörg skáld
voru búin að missa sjónir á öðru skáldskapargildi
í kveðskap en hinu rammflókna skrúðmáli, sem
oft var svo langsókt_að kvæðin urðu oft lítt skilj-
anleg nema fynr örfáa sjerfræðinga, og mistu
I 74 ]