Vikan - 26.03.1959, Blaðsíða 11

Geövernd skólabarna er aökallandi nauðsyn
Sigur heilsuverndai'stefnuiinar.
Sú tíð er liðin með siðmenntuð-
um þjóðum, er öllum heilsugæzlu-
störfum þótti fullnægt með starf-
rækslu sjúkrahúsa og hjúkrun.
Þá hófst starf læknisins fyrst að
marki, þegar sjúkdómurinn var
orðinn mjög alvarlegur. Nú er haf-
ið i alvöru skeið heilsuverndar-
innar. Megin áherzla er lögð á
það að varna sýkingu, að hefta
i tæka tíð útbreiðslu sjúkdóma.
Á því sviði hafa þegar verið unn-
in mikil afrek, á Islandi t. d. í
baráttunni gegn berklaveikinni,
úti í heimi t. d. með ónæmislyfi
dr. Salks gegn mænusótt. Slík
afrek glæða von mannkynsins um
sigur í baráttunni gegn sjúkdóm-
um. Snjöllustu vísindamenn heims-
ins beina nú rannsóknum sínum
að vandamálum heilsuverndai'inn-
ar.
Að hinni sömu aðferð hverfa
menn nú með geðvernd uppvax-
andi kynslóða. Fjöldi barna og
unglinga þjáist af taugaveiklun
og geðveilum, sem lama starfs-
orku og spilla hamingju þeirra,
torvelda aðlögun þeirra að siðum
og venjum samfélagsins, vekja
hjá þeim andfélagslegar kenndir
og jafnvel afbrotahneigð. Upp úr
lítilvægri geðveilu og aðlögunar-
vandkvæðum barnsins getur vaxið
þungbær geðsjúkdómur hins full-
orðna. Nú grípur sterk hreyfing
um sig í hinum siðmenntaða heimi
að lækna veiluna á byrjunarstigi,
koma í veg fyrir að hún magnist
og raski geðrænu jafnvægi barns-
ins. Með nágrannaþjóðum okkar
rísa nú upp fjölmargar stofnanir,
sem annast geðvernd og geðlækn-
ingar barna. Þeim fjölgar með
hverju ári, en samt hafa þær ekki
undan þörfinni.
Fyrr á tíð var geðveilum og
taugaveiklun barns ekki sinnt,
fyrr en þær leiddu til geðveiki eða
afbrota. Þá tók gæzlustofnunin,
geðveikrahælið eða fangelsið við
sjúklingnum. En þetta var eins og
að leggja lim i gibs, sem aldrei
skyldi leysa upp aftur. Hin van-
ræktu ungmenni urðu samfélag-
inu áfram þung byrði bæði efna-
hagslega og siðferðilega. Og
stárfsorka þeirra var glötuð; eins
og dauður limur löfðu þau á sam-
félaginu og íþyngdu því.
Taugaveiklun er fylgikvilli
siðmenningarinnar.
Uppvaxandi kynslóðir dragast
ávallt yngri og yngri inn í tryll-
andi hraða siðmenningarinnar.
Löngu fyrr en barnið hefir þroska
til, sogast það inn í asa og spennu,
inn í nautnir og óheilindi, inn í
vonbrigði og menningarþreytu
eldri kynslóðarinnar. Hinar marg-
víslegu kröfur samfélagsins á
hendur barni og unglingi eiga
sammerkt að því leyti, að þær
grípa fram fyrir þroskahraða
þeirra. Þetta heldur þeim í æs-
andi spennu, vekur þeim geig
vangetunnar, ofbýður geðstyrk
þeirra.
Við fullorðnir gerum okkur það
ekki nægilega ljóst, hve lítið má
út af bera í þróun og ytri aðstæð-
um barnsins til þess að erfiðleik-
arnir verði því of miklir og rugli
geðrænt jafnvægi þess. Barnið
finnur mjög til þess, að það er
lítilmagni gagnvart óhugnanlega
flóknu og andstæðufullu umhverfi
sínu. Það þarfnast ástar, hlýju,
þolinmóðs skilnings og langra
samverustunda með þeim, sem því
þykii' vænt um. En vegna hins æs-
andi hraða, sem siðmenningu nú-
timans fylgir, hafa færri og færri
foreldrar tök á að veita börnum
sínum þetta. Þó er sízt betur ástatt
um skólana. Þrengsli, hraði og
ærandi ys þeirra ofreyna taugar
margra barna, en kennarann
brestur tóm og flestai' aðrar að-
stæður til þess að skilja einstakl-
ingseðli barnsins og glæða því
traust og öryggiskennd. Þvi finnst
skólabarni alltof oft, að það standi
andspænis þvingandi kröfum, sem
það sé ekki fært um að leysa.
En eins og í Völuspá segir að
orðið hafi harmflaug hættlig,
banvænt spjót, af ungum viðar-
teinungi, sem engum kom til hugar
að óttast, þannig geta hættulegir
og þungbærir geðsjúkdómar og
sálræn truflun vaxið af tauga-
veiklun eða geðveilu barns, sem
í fljótu bragði virtist lítilvæg.
Það er af þessum sökum, sem
svo mikillai' nærfærni þarf við
uppeldi barna og unglinga. Að visu
vaxa flest börn inn í andstæðufullt
siðgæði samfélagsins án þess að
biða tjón á geðheilsu sinni, en hin
eru samt geigvænlega mörg, sem
á unga aldri sýna glögg einkenni
taugaveiklunar eða byrjandi geð-
veilu.
Geðverndarstöð fyrir böm og
unglinga.
Hjá okkur Islendingum liggja
þessi mál enn i þagnargildi. Við
finnum að visu áþreifanlega erfið-
leika þá og vandræði, sem börn
og unglingar rata í. Gáfuð börn
missa öll tök á námi, eins og sýnd
voru átakanleg dæmi um í tveim-
ur undanfarandi greinum þáttar-
ins, börn úr öllum stéttum fremja
afbrot, hálfvaxnir unglingar lenda
í lausung, áfengisnautn og end-
urteknum glæpum. Slíkar stað-
reyndir ljúka óþyrmilega upp aug-
um okkar. 1 uppeldi þessarar
æsku fer eitthvað öðru visi en
vera ber. Það sjáum við öll. En
hverju á að breyta?
Við mættum vel íhuga þá álykt-
un, sem aðrar þjóðir hafa dregið
af þessum vanda. Hver þjóð, sem
einhvers er megnug, keppir að því
að koma sér upp sem beztum og
flestum geðverndar- og geðlækn-
ingarstöðvum fyrir börn og ungl-
inga. Þeim reynist það hagkvæm-
ara að leiðrétta byrjandi tauga-
veiklun eða geðveilu hjá skóla-
barni en að hjúkra ólæknandi geð-
sjúklingi eða geyma afbrotafanga
um áratugi. Lækningin tekur
skemim'i tima, er áhættulaus og
kostar minni fyrirhöfn og minni
fjárfúlgur en eltingarleikurinn við
Foreldrum og öðrum er vel-
komið að skrifa þættinum og
leita úrlausnar á þeim vanda-
málum er þeir kunna að stríða
við. Höfundur þáttarins mun
leitast við að ieysa vamlræði
allra er til hans leita.
ÖIl bréf sem þættlnum eru
send skulum stiluð til Vik-
únnar, póstliólf 14Í). Umslagið
merkt: „Foreldraþáttur".
afbrotamanninn. Lækninguna
margborga starfskraftar einstakl-
ingsins lífshamingja hans og ást-
vina hans og sá þáttui', sem góð-
ur þegn á í siðgæði þjóðarinnar.
Hér á landi er geðvernd barna
orðin aðkallandi mál. Mikill fjöldi
meira og minna geðbilaðs fólks,
þar á meðal drykkjusjúklingar og
eiturlyfjaneytendur, gengur hér
eftirlitslaus, eignast börn og elur
þau upp eða yfirgefur þau, eftir
sínum sjúklega geðþótta. Við þess-
ar aðstæður komast börn og ungl-
ingar, þó að þau séu heilbrigð í
eðli sínu, i opinn háska. En geð-
truflað barn getur orðið öðrum
börnum hættulegt á margan hátt.
Því er nú tími að hef jast handa.
Við eiguni að stofna geðverndar-
og lækningastöð fyrir börn. Sam-
hliða geðverndarstarfinu veitir
hún foreldrum og kennurum leið-
beiningar um meðferð erfiðra og
afbrigðilegra barna. Nú er völ á
ungum, vel menntuðum og dug-
miklum sálfræðingum og ágætum
geðlæknum til þess að skipuleggja
og starfrækja slika stofnun. öll
ytri skilyrði eru fyrir hendi, kostn-
aðurinn hverfandi lítill en aðkall-
andi verkefni blasa hvarvetna
við. Þess vegna ber okkur skylda
til gagnvart börnum okkar og
gagnvart óbornum kynslóðum að
stofna geðverndar- og geðlækn-
ingastöð barna.
EINU SINNIVAR
Verkefni skólanna.
Það, sem skólarnir eiga að
gjöia er í stuttu máli þetta:
Þeir eiga að vera ljósmæður,
sem leysa úr læðingi hin beztu
öfl mannssálarinnar. Þeir eiga
að vera sem vatnið, er veitt er
yfir landið til að flytja jurt-
unum næringu og vökvun og
breytir auðn í engjar. — Skóli,
sem ekki rækir uppeldisskyld-
una, hlýtur að verða veginn og
ljettvægur fundinn jafn skjótt
og betri skólar vaxa upp við hlið
honum. — Skólarnir eiga vissu-
lega að vitka menn, en ekki apa.
Jóhann Sveinsson (fráFlögu).
Skólablað Mentaskólans
í Rvík, I, 1. 1925.
Kvenfólkið er piparinn . . .
. . . En hvað sem öðru líður,
þá verður maður að ætlast til
þess af kvenfólki skólans, að
það myndi ekki sjerstakt þjóð-
félag, eða rjettara sagt kynf jelag
innan skólans og nálgist okkur
ofurlítið meira, þótt við sjeum
„hættulegir karlmenn".
Matthias skáld Jochumsson
sagði einu sinni í samkvæmi, að
kvenfólkið væri piparinn í lífs-
ins plokkfiski. Þessi orð eru
hvorttveggja í senn andrík og
spakleg. Kvenfólkið er krydd
lífsins er gefur lífinu bragð —
og stundum beiskju — og því
er það óviðjafnanlegt. Eg á
enga ósk heitari en þá, að orð
þessi mætti sannast á stúlkur
mentaskólans — að þær yrðu
krydd hans og salt.
Svo bið eg kvenfólkið vel að
lifa.
Sverrir Kristjánsson
(sagnfræðingur).
Skólablað Mentaskólans II,
2. 1927.
Blöðin og skjaldbakan.
. . . Blöðin eru Hliðskjálf
voira tíma; Hliðskjálf, sem allir
geta sest í, háir sem lágir, þeg-
ar þeir vilja fá frjettir frá um-
heiminum. Hvern skyldi hafa
dreymt fyrir því fyr á tímum,
áður en blöðin komu til sögunn-
ar, þegar svo var ástatt um
samgöngur allar, að atburðir,
sem gerðust í Norðurálfunni að
hausti, frjettust ekki út til Is-
lands fyr en næsta vor — hvem
skyldi þá hafa grunað, að að-
eins öld seinna yrði svo komið,
að Islendingar fengju frjettir af
andfætlingum sínum, áður en
sólarhringur væri liðinn frá því
er atburðirnir gerðust. Hefðum
við ekki blöðin, er hætt við því
að fyrir okkur færi líkt og
skjaldbökunni, sem átti heima í
brunninum og hjelt, að hann
væri allur heimurinn. . . .
Gunnar J. Möller
(Hæstaréttarlögmaður),
Skólablað Mentaskólans, VI,
3. 1931.
VIKAN
11