Vikan - 10.03.1960, Blaðsíða 6

SMÁSAGA
HANN var að deyja. Grá haustskiman flæddi
inn um gluggana á sjúkrastofunni. Hvitt
tjald umlukti rúmið, svo aO hann fengi friO
til aö skilja við. Hvílíkt miskunnarleysi!
Baldur frá Bjarmalandi stundi lágt og teygöi
bláföla, beinabera höndina í tjaldfaldinn og reyndi
aö draga tjaldið frá. Nei, hann náði ekki nógu
langt. Hann skalf af geðshræringu, en þó glitruöu
svitadropar á enni honum. Hann vissi fyrir löngu,
að sjúkrahúsið yrði síðasti dvalarstaöur hans
hérna megin grafar, en hvíta tjaldiö, sem hjúkr-
unarkonurnar höfðu fest upp í kringum rúmiö
um morguninn, var þögull vottur þess, að um-
skiptin voru í nánd. Þær héldu víst, aö hann væri
svo aðfram kominn, að hann veitti þessu enga
athygli. En hugsun Baldurs var óhugnanlega skýr,
þótt hann væri svo máttfarinn, að hann gætí
varla lyft hendinni.
Hann hafði oft séð tjaldið notað áður. Og alltaf
geröist sama sagan. Líflaus likami meö hvitan
dúk yfir andlitinu var fluttur út úr stofunni.
I hvert skipti, sem dauðanum skaut upp í hug-
skoti Baldurs, nisti skelfingin hjarta hans eins
og ísköld krumla. Hver taug likamans þandist
í ofboði örvæntingarinnar. Hann leiö ægilegar
sálarkvalir. Aö deyja, deyja, þurrkast út eins og
rykkorn úr tilverunni, liggja í þröngri koldimmri
kistu I djúpri gröf, rotna, leysast sundur, veröa
kannski að viðbjóðslegri maðkaveitu, — nei,
NEI, slíkt var óbærileg tilhugsun. Séra Árni, bless-
aöur öðlingurinn, sem stundum kom á stofugang,
var að reyna að hughreysta hann með þvi aö
klifa í sífellu á ódauðleika sálarinnar, gæzku guös
og eilífri sælu útvaldra. En efasemdirnar viku
ekki eitt andartak úr hugskoti Baldurs frá
Bjarmalandi. Honum var ómögulegt að hugsa
sér sálina nema í sambandi við líkamann, og
rotnaði líkaminn I dimmri gröf, þá hlaut sálin
að fara sömu leið. Oft hafði séra Árni þulið yfir
honum þessi orö séra Hallgríms:
Hvenær sem kallið kemur,
kaupir sig enginn frí.
Þetta var sannleikur, það vissi hann allt of vel.
Honum var það lika ijóst, að kallið var að koma.
Þvi læt ég nótt, sem nemur,
neitt skal ei kvíða því.
Átti nú aö láta hann deyja einan og yflrgefinn?
Hann gat ekki búizt við ættingjum né vinum
aö dánarbeöinum. Móðir hans dó, þegar hann
var smábarn, föður sinn hafði hann aldrei séð
né haft fregnir af honum, venzlafólk hans bjó
á ööru landshorni, og Svana, unnusta hans, sem
hafði heimsótt hann, fyrst eftir aö hann lagðist,
var nú alveg hætt að koma til hans, þótt hún ætti
heima í nágrenninu. Hún skrifaði honum stöku
sinnum, en bréfin voru utan garna og augsýnilega
skrifuð af skyldutilfinningu.
Baldur frá Bjarmalandi þjáðist ekki líkamlega.
Læknarnir sáu um það. Fyrst dauðinn varð ekki
umflúinn, — hví gátu þeir þá ekki lofað honum
að deyja strax? — Nei, ekki að deyja, ekki að
deyja! — æpti sál hans viðþolslaus af kvölum.
Tárin runnu niður þrútna hvarma hans, og hend-
urnar skulfu eins og lauf í vindi. Þarna lokjins!
Hjúkrunarkona dró tjaldið til hliðar, gekk að
rúminu og laut yfir hinn deyjandi mann. Hún
strauk honum blíðlega um höndina og vangann
og gat varla tára bundizt, er hún sá, hve viðskiln-
aðurinn ætlaði að verða erfiður. Hún hvislaði: —
Ég kem aftur — og skundaði frá rúminu.
Andartaki síðar kom hún aftur í fylgd með
lækni, sem hélt á sprautu í hendinni. ískaldur
grunur læddist um hugskot Baldurs. Á nú að
-----? En þetta skipti engum togum. Læknirinn
rak sprautuna í handlegg honum, og friður
streymdi inn í sál hins dauðvona manns. Með-
vitundin fjaraði út.
Fyrsta skynjun hans var einhver lykt, — óþægi-
legur, ísætur þráafnykur. Hann reyndi að vakna.
Hvar var hann staddur? Nú þekkti hann lyktina.
Það var nálykt. Hann var i lítilli, hráslagalegri
kompu. Hann stóð úti í horni. Hvað var þetta?
Lá hann ekki í sjúkrahúsi? Undir glugganum,
sem daufa skímu lagði inn um, var borð, og á
því eitthvert hvitt hrúgald. Það var ekki um að
villast. Það var lík.
Hann gekk að borðinu og lyfti sveitadúknum
ofan af andliti líksins, en hörfaði jafnskjótt frá,
er hann sá eigin ásjónu sína stirðnaða og af-
myndaða. Hann furðaði sig á, að hann skyldi
ekki bæði verða hissa og skelfdur við þessa sjón.
En hann var of sljór til þess að verða undrandi.
Hann hugsaði aðeins: — Jæja, ég er þá dauður,
— en svo var eins og honum kæmi þetta ekki við.
Þá skynjaði hann, að einhver stóð að baki hon-
gamaldags sniði. Þeir stóðu i lyngvaxinni brekku
við lygnan fjörð. Inn með firðinum var stórt
fiskiþorp. Bátar, smáir og stórir, lágu þar á legu,
en stórt skip var við bryggju.
Baldur var enn þá of sljór til þess að verða
hissa. Þó spurði hann að lokum: — Hvar er-
um við? —
Karlinn hneggjaði við. — Við erum í Skála-
firði, drengur minn, — sagði hann og klappaði
Baldri á herðarnar.
Nú loks varð Baldur hissa. Hann var sjálfur
úr Skálafirði og þekkti þar að kalla mátti hverja
brekku og hverja laut, en þennan stað hafði hann
aldrei séð.
Karlinn þagði um stund. Svo bætti hann við:
— Víst er þetta Skálafjörður, heitinn eftir
gamla firðinum okkar, og vel veiðist hér, og góð
er beitin. — — En þó er einhvern veginn eins
og mann langi alltaf heim, — þangað leitar víst
klárinn, sem hann er kvaldastur. Annars búa þeir
flestir hérna, gömlu mennirnir að heiman. Ég.
drengur minn, ég er hann Sveinn, afi þinn, ég
fékk leyfi til þess að sækja þig, þegar það frétt-
ist, að þú værir að flytja. —
Hugsun Baldurs var að smáskýrast.
— Býr hún mamma hérna líka? —
— Öjá, drengur minn, við búum nú þrjú á
Bjarmalandi, amma þín, mamma og ég. Já, það
er nú svo. —
— Bjarmalandi. Það er þá alveg eins og heima?
— Onei, drengur minn, skorturinn varð eftir
heima í gamla staðnum, og maður flytur bara
með sér minningarnar, Ijúfar og sárar. Það er
oft erfitt að geta ekki gleymt. — Gamli maður-
inn þurrkaði sér um augun.
— Þú þjáist þá alltaf af heimþrá. Hve langt
er síðan þú, — eh, síðan þú-------?
— Síðan ég hrökk upp af, meinarðu? Það eru
nú rösk þrjátíu ár. Það var tæpum fjórum árum
áður en þú komst í heiminn, drengur minn. Heim-
þrá, segirðu? Ja, það má víst kalla það það. En
það er ekki vert að hafa hátt um slíkt. Það
er ekki verulega vel séð hjá þeim stóru. Onei,
drengur minn. Verst er að geta ekki gleymt. Ojá
og jamm. En nú skulum við koma heim og fá
okkur kaffisopa. Þær bíða eftir okkur, mæðgur,
með heitt á könnunni. —
Þeir Sveinn og Baldur frá Bjarmalandi flýttu
sér niður brekkurnar og heim í þorpið.
Baldur var léttur á sér og kenndi sér einskis
meins. Honum flaug sem snöggvast i hug likið
Bara, að hann gæti tekið undir þessi orð.
Baldur frá Bjarmalandi óttaðist ekki refsivist
fordæmdra. Hann trúði hvorki á himnaríki né
helvíti. En hann skalf af angist, er hann hug-
leiddi líf i gröfinni.
E'n að deyja algerum, meðvitundarlausum
dauða, slokkna eins og kertaljós og hverfa út
úr tilverunni var jafnvel enn ægilegra. Þrátt
fyrir langvinn veikindi og þjáningar mátti Bald-
ur frá Bjarmalandi ekki hugsa til þess að hætta
að vera til.
Alger dauði, — hvað táknaði það? Hann gæti
aldrei þjáðst né notið, hryggzt né glaðzt, grátið
né hlegið. Allt væri búið, og eftir nokkur ár yrði
hann gleymdur eins og óteljandi kynslóðir liðinna
tíma. Gleymt leiði — og kannski veðraður steinn
— bæri vott um hverfulleik lifsins.
Það var tekið að skyggja. Baldur teygði sig
eftir bjölluhnappnum, en náði ekki í hann. Hann
reyndi að tala, en kom bara upp hásri stunu.
eftir Davíð Áskelsson
um, og hann heyrði sagt lágum rómi: — Ertu
þá reiðubúinn að yfirgefa þennan heim? — Og
Baldur svaraði: Já.
Nú var honum sama um allt. Honum var varla
ljóst, hvort þetta var hann sjálfur eða einhver
annar. Sá, sem hafði ávarpað hann, lagði nú
kalda hönd á höfuð honum, og samstundis hvarf
honum lík og líkhús og umhverfi allt. Hann var
í eins konar leiðsluástandi. Hið eina, sem hann
gat hugsað, var: — Er þetta ég, eða er ég líkið?
— En nú sagði röddin: — Líttu nú í kringum
þig. —
Hann leit upp. Fyrir framan hann stóð aldr-
aður gráskeggur, klæddur vaðmálsfötum með
á bekknum, sem nádauninn lagði af. Sem betur
fór, fengi það að rotna einsamalt í gröfinni, án
þess að hann kæmi sjálfur þar nærri.
1 þorpinu var allt furðulikt því, sem verið
hafði heima, nema allt var hér nýtízkulegra og
bar vitni um betri efnahag. Þeir mættu nokkrum
mönnum á leið sinni, sem kinkuðu kolli. Loks
var komið heim að Bjarmalandi. Húsið var miklu
reisulegra en gamli kumbaldinn heima, allt ný-
málað og snurfusað. 1 stofuglugganum voru tvær
ungar stúlkur, sjálfsagt gestir. Afi hafði sagt, að
ekki byggju aðrir i húsinu en hann og mæðgurnar.
Nú komu þær út í dyr. Honum fannst hann kann-
ast við þennan svip. Sú yngri þaut á móti hon-
um og fleygði sér um hálsinn á honum.
— Komdu sæll og blessaður, elsku drengurinn
minn, og vertu velkominn. — Hún þakti andlit
hans kossum.
Baldur fór allur hjá sér og svaraði ekki þessum
bliðuatlotum. Hann var því alls óvanur, að ungar
6
VIKAN