Vikan - 01.12.1960, Page 9

Er nú vlst flestum lesendum orðiC
ljóst, að hér er sagt frá aftöku eins
mesta illræðismanns, er setið hefur
á biskupsstóli á Islandi, Jóns Ger-
rekssonar. Skulum við nú til fróðleiks
rifja upp að nokkru, hver undanfari
var svo válegra tíðinda, að Islending-
ar neyddust til að drekkja biskupi
sínum sem kettlingi i poka til að fá
stöðvað yfirgang hans og óréttlæt'.
Þessi maður, sem eftir átti að enda
sína daga með svo óvirðulegum hætti
norður á Islandi, hafði aðeins fjórum
árum áður verið erkibiskup í Sví-
bjóð og komzt bannig til æðsta frama
í norrænni klerkastétt, bótt ekki
bæri hann gæfu til farsældar I þvi
virðulega embætti sökum þess, hvorn
mann hann hafði að geyma. Ekki
hafði hann verið kosinn af embættis-
bræðrum sínum til hinnar tignu
stöðu, en komizt í vinfengi við hinn
volduna Eirík konung af Pommern,
er hafði þröngvað honum inn gegn
vilia landsmanna og jafnvel gegn
landslögum. að því er sænskar sögur
greina. Þóttust þeir eðlilega hafa
frelsi til að kjósa sér erkibiskup
sjálfir. þótt konungur traðkaði nú
á rétti þeirra. svo að þeir máttu við
það sitia að sinni.
Ekki hafði Jón Gerreksson lengi
setið á tignum stóli, fyrr en veru-
lega fór að bera á illmennsku hans
og óréðvendni Töldu sænskir, að
hann hefði dregið undir sig með svik-
um og stolið frá erkistólnum og kirki-
um þar meira en tuttugu þúsund
dúkötum. og fóru af honum hinar
verstu sögur. Svíar undu þessu eðli-
lega hið versta. en þar eð konungur
tók svari erkibiskups, gerðust Þeir
fráhverfir honum. og hafð' konungur
af þessu vandræði mikil. En það er
haft fvrir satt. að konungur hafi vilj-
að skióta honum undan áburði Svía
og hafi einmitt þess vegna komið
honum út hingað. er b'skupslaust var
I Skálholti Segir i islenzkum bók-
um, að Jón hafi farið til Englands
og verið þar næsta vetur á eftir.
1 Skálholti var ástandið um þess-
ar mundir allt annað en gott. Á
fimmtudag í páskaviku hafði látizt
Einar prestur Hauksson, er ráðs-
maður hafði verið þar á staðnum
hálft átjánda ár samflevtt, og segir
um hann í annálum: Eigi hefur hér
í landi á vorum dögum vinsælli mað-
ur verið og meir harmdauði verið
almenning en síra Einar. — Heilög
Skálholtskirkja var nú í meiri hörm-
um en nokkru sinni fyrr; fyrst bisk-
upslaust, þá officialis gamall maður
og blindur, en ráðsmaðurinn, þessi
sómamaður og staðarins stólpi, lát-
inn.
Miðvikudaginn næstan fyrir Jóns-
messu baptiste kom út frá Englandi
þetta sumar í Hafnarfarði Jón
Gerreksson Skálholtsbiskup. Fylgdu
honum sveinar margir, sem létust
vera danskir, en aðrir segja, að hafi
raunar írskir verið og þrjátíu að
tölu. Leyndi sér lítt, að þeir voru
svo ódælir og illir, að biskup sjálfur
virtist á köflum lítt hafa getað ham-
ið þá. Væri íróðlegt að vita, með
hverjum hætti þessi lýður hefur
tg sveinum hans
bundið bagga sína með Jóni Ger-
rekssyni, en af því fara engar sögur.
Hitt er vist, að biskup varð brátt
óvinsæll af illmennum þessum, sem
voru hataðir og fyrirlitnir af lands-
mönnum. Með biskupi komu og út
prestar tveir, Mattheus og Nikulás.
Fór hinn síðarnefndi aftur sama
sumar til Englands í erindum bisk-
ups með margar lestir fiska, því að
honum var auðaflað skreiðarinnar og
annarra hluta. Vísiteraði biskup á
því sumri Krosskirkju í Landeyjum
og er þess getið, að hann hafi einnig
vísíterað nokkrar kirkjur aðrar á
næstu misserum.
En yfirreiðir biskups og fylgdar-
liðs hans voru landsmönnum lítið
fagnaðarefni. Sveinar fóru hvarvema
fram með hinum mesta yfirgang: og
óspektum, móðguðu ríka menn og
vel borna og tóku suma til fanga
fyrir litlar sakir eða grunsemdir ein-
ar eða ef þeir þoldu þeim ekki frekju
þeirra og fautaskap. Tveir merkir
menn eru tilnefndir, er helzt urðu
fyrir ágangi þeirra. En það var
Teitur Gunnlaugsson, er þá bjó i
Bjarnanesi í Hornafirði og kallaður
var hinn ríki. Hinn var Þorvarður,
sonur Lofts hins ríka á Möðruvöll-
um, hinn göfugasti maður og mikil-
hæfur. Segir Espólín um þá, að Þá
hafi ekki verið aðrir meiri háttar
menn hér innlendir. Ekki er greint,
fyrir hverjar sakir á þá var leitað
aðrar en þær, að þeir þoldu illa ofsa
biskupssveina, er reyndar bæði
rændu þá og misbuðu virðingu
þeirra. Þeir Þorvarður og Teitur
voru báðir teknir höndum og fluttir
i Skálholt og hnepptir í járn og
myrkrastofu og lítillækkaðir með því
að hafa þá til að berja fisk og gera
önnur auvirðilegustu verk með spotti
og brigzlyrðum.
Með einhverjum hætti, sem ókunn-
ugt er um, slapp Þorvarður um haust-
ið úr varðhaldinu, en Teitur sat all-
an veturinn fram til páska. Var þá
efnt til veizlu mikillar í Skálholti.
Tveir staðarmenn voru fengnir til
að gæta Teits, en þeir urðu, sem og
allir aðrir, ofurölvi, svo að þeir týndu
lyklunum að fjötrunum, en kona ein
á staðnum fann þá og færði Teiti, og
slapp hann þannig um nóttina. Tók
Teitur konu þessa með sér og komst
heilu og höldnu undan austur 5
Hornafjörð. Launaði Teitur henni
hjálpina með því að gefa henni tutt-
ugu hundraða jörð og gifti hana síð-
ar. ríkum manni.
Eftir þetta sendu þeir Þorvarður
þréf og boð milli sin og mæltu með
sér mót til þess að hefna ofbeldis
þess, er þeir höfðu verið beittir, og
smánar. Það hafði gerzt nokkru fyrr
i Skálholti, að Magnús kæmeistari, er
sumir kölluðu launson biskups, hafði
beðið, Margrétar, dóttur Vigfúsar
Hólms, er lengi var hér hirðstjóri, en
honum verið synjað ráðahagsins.
Gramdist Magnúsi þetta mjög og safn-
aði að sér liði af biskupssveinum og
öðrum lausingjalýð Héldu þeir suð-
ur að Kirkjubóli á Miðnesi og ætluðu
að brenna Margréti inni. Var jung-
herra ívar Hólmur þar fyrir, og skutu
þeir hann til bana og kveiktu síðan
í bænum. En Margrét fékk með
skærum grafið sér holu gegnum óns-
húsið á baðstofunni og komizt úr
eldinum. Reið hún á brott á þrevetru
trippi og norður l Eyjafjörð Hét hún
að giftast þeim einum, er hug hefði
til og vilja að hefna bróður síns og
fjörráða við sig.
En það er frá Magnúsi að segja,
Framhald á bls. 38.
vikan 9