Veðrið - 01.04.1958, Blaðsíða 22

PÁLL BERGÞÓRSSON veðnrfraðingur:
Áhrif fjalla á úrkomuna
Það hefur lengi verið kunnugt, að úr-
koman er að jafnaði því meiri, sem
hærra dregur frá sjó. Þetta er líka mjög
eðlilegt. Misliæðir knýja loftið til upp-
streymis, en um leið kólnar það, og
ósýnilegur vatnseimur þess þéttist í ís-
nálar eða vatnsdropa, og að sjálfsögðu
ber því meira á þessu sem mishæðin
gnæfir hærra yfir umhverfið. Þetta gild-
ir a. m. k. á lægstu 1—2 kílómetrunum
yfir sjávarmál.
Þessi skýring er ljós og eðlileg, svo
langt sem hún nær. En hér er þó að-
eins sagt, hvort úrkoman eykst með hæð,
ekki hve mikið hún eykst. Víkjum nú
dálítið að því viðfangsefni.
Fyrsta skrefið er að leita að einhverri
skynsamlegri hjálparreglu um áhrif mis-
hæðar á úrkomu. Sums staðar má notast
við þá reglu, að aukningin frá sjávar-
máli upp í tiltekna hæð, t. d. 1 km, sé alls staðar sú sama á stórum landsvæðum.
Hafa sumir fundið, að aukningin á ársúrkomu væri 800 mm á kílómetra, aðrir
hafa fundið 1000 mm á km eða meira.
Við fljótlega athugun má sýna fram á, að þessi regla fær ekki staðizt hér á ís-
landi. Við höfum margra ára athuganir á úrkomu frá Hveradölum á Hellisheiði
í 330 m hæð yfir sjó og virðist ársúrkoman þar vera um 2300 mm. En nú er árs-
úrkoman í Reykjavík um 800 mm, 1100 mm á Eyrarbakka, en 1600 á Ljósafossi,
að meðaltali ca 1200 mm austan fjalls og vestan. Aukningin með hæð virðist
eftir þessu vera um 1100 mm á 330 m, þ. e. 3300 mm á kílómetra.
Ef þessi regla ætti nú að gilda um allt landið, hlyti að leiða af henni, að úr-
koman í 330 m hæð gæti hvergi verið minni en 1100 mm, jafnvel þótt ekki
kæmi dropi úr lofti við sjávarmál. Hins vegar vitum við, að í Þingeyjarsýslum
eru stór svæði í 300—400 m hæð yfir sjó, þar sem úrkoman er a. m. k. minni en
600 mm. Þar er því aukningin vafalaust minni en 600 mm á 330 m, og að lík-
indum ekki meiri en 300 mm á 330 m. Sést á þessu, að lögmálið um jafna aukn-
ingu úrkomu með hæð er ónotliæft á íslandi.
Þá er að svipast um eftir hentugri reglu. Af tölunum hér á undan mætti
ætla, að aukningin með hæð væri mun meiri á Suðurlandi en Norðurlandi. En
Páll Bergþórsson.
20