Vikan - 02.02.1961, Síða 6

Vorið 1954 sá Picasso unga stúlku á götu og fann, að þar var góður
efniviður í málverk. Hann málaði af henni fimm myndir, sem eru
þó sín með hverjum stíl. Myndin að ofan er úr vinnustofu Picassos,
meðan hann var að mála Sylvette, en myndin að neðan sýnir
árangurinn.
En þetta fór á annan veg. Þegar
hann hafði stritað við myndina
iengi dags þurrkaði hann andlitið
gersamlega út og játaði ósigur
sinn. En um haustið að loknu
sumarleyfi í Andorradalnum
málaði hann andlitið upp aftur
vafningalaust og án þess að líta
á fyrirmyndina.
Listferli Picassos hefur verið
deilt niður í timabil. Menn tala
um bláa tímabilið, rósrauða
tímabilið, klassíska skciðið og
þar fram eftir götunum. Ég ætla
ekki að fara að lýsa þeim hér.
Það yrði alltof langt mál og flók-
ið. Ég vildi aðeins minna á, að
Picasso var annar aðailiöfundur
kúbismanns, og fyrir það hefur
hann hlotið mesta frægð. Kúb-
isminn kviknaði á fyrsta áratug
þessarar aldar. Hann var hálf-
gerð meinlætalist fyrst í stað,
flestar myndanna nærri ein-
litar. Síðan tók að bera á
slerkum litum og flóknum form-
um og loks endaði þessi hreyfing
tilveru sína með þvi að hampa
íburði, skrauti og flúri. Enginn
vafi er á, að þeir Braque og
Picasso hrundu henni af stað.
Annað mál er það, að þeim barst
fljótlega álitlegur hópur hjálpar-
manna, sem sumir hverjir voru
gæddir prýðilegum gáfum. En nú
verður að fara fljótt yfir sögu.
Kúbisminn hjaðnaði niður að
mestu þegar heimsstyrjöldin
fyrri skall á. Ástæðan til þess
var ákaflega einföld. Málararnir
\oru kallaðir i herinn einn af
öðrum og áttu ekki afturkvæmt
sem sömu menn að stríðinu
loknu. Picasso gat málað eins og
hann lysti. Hann vann um skeið
að leiktjaldagerð fyrir rússneska
ballettinn, sem um þessar mund-
ir fór sigurför um meginland
Evrópu. Hann kynntist súrreal-
ismanum og fútúrisinanum. Og
eitthvað mun hann hafa daðrað
við hina abströktu hlið mál-
verksins. En næst þegar hann
kom við sögu heimsviðburðanna
var borgarastyrjöldin á Spáni
skollin á. f upphafi hennar skip-
aði Picasso sér við hlið hinnar
löglega kjörnu stjórnar lýðveld-
issinna. Þótt hann hefði búið er-
lendis í meira en þrjá áratugi,
fann hann sárt til með löndum
sínum, er járnhælar falangista
tóku að Iraðka á helgasta og
sjálfsagðasta rétti þeirra. Hann
1ók feginsamlega boði lýðveldis-
stjórnarinnar um að vera skip-
aður forstjóri Pradosafnsins i
Madrid og reyndi að hlynna að
henni á ýmsar lundir. Til dæmis
mun myndaflokkurinn: Draumur
og lygar Francos, ekki aldeilis
hafa farið fram hjá kúgara
spænsku þjóðarinnar. En Picasso
beitti vopni listarinnar á enn á-
hrifaríkari hátt. Hann málaði
rismyndina Guernicu. Ég skal nú
skýra frá því með fáum orðuin,
hvernig hún varð til. Lýðveldis-
stjórnin hafði fengið listamann-
inum jiað verkefni að skreyta
sýningarhús Spánar á heimssýn-
ingunni í París 1937. Honum
þótti mjög vænt um þetta en ein-
hvern veginn dróst það á lang-
inn, að hann byrpjaði að vinna.
Hinn 28. apríl barst sú fregn út
um heiminn, að þýzkar sprengju-
flugvélar á vegum Francos hefðu
Framhald á bls. 33.
É.g var -arðinn þreyttur í fótunum,
og hitinn var alveg að gera út af við
m'g. Svitinn rann í lækjum niður
eftir skrokknum, niður á Jáeri og nið-
ur í skó. Sokkarnir voru orðnir
rennblautir, og ég heyrði gutla í
skónum, þegar ég gekk.
Hvergi var skuggi, engin sval-
andi vindur, ekkert nema nakin fjöll
og grýttur stígurinn. Ég stanzaði og
klæddi mig úr skyrtunni til þess
að vinda hana.
„Djöfuls hiti.“
Ég stóð þarna og bölvaði hitanum,
fjöllunum, stígnúm og sjálfum mér.
Asni, tautaði ég, djöfuls bölvaður
asni.
Mér fannst ég hafa-ástæðu til þess
að vera gramur.
Þarna var ég að drepast úr hita,
með sólina glóhvíta og brennandi
beint á hausinn á mér, með grýttan
stíginn undir sárum fótum og fötin
klístruð við skrokkinn af svita.
Allt þetta fyrir einn gamlan kast-
ala.
Hann hafði verið svo tignarlegur
að sjá frá þorpinu, svo gamall og
freistandi, en nú, nú var tignarleik-
inn og freistingin horfin, — í þess
stað komið sárir fætur og sveittur
líkami.
Ég var nú búinn að vinda skyrt-
una og byrjaður að klæða mig í,
þegar mér varð litið upp eftir stígn-
um og sá, að þar var einhver á
ferli. I>að létti strax yfir mér við að
sjá, að ekki var ég einn um þján-
inguna, og ákvað að reyna að ná
honum eða henni og nota tækifærið
til þess að spyrja um, hvernig mér
mætti auðnast að fá aðgang til að
skoða kastalann.
Þegar ég nálgaðist, sá ég, að þetta
var gamall maður með staf í annarri
hendi og fötu í hinni og svo hrumur
af elli, að mig undraði stórum,
livernig hann kæmist áfrain.
Ég gekk upp að hliðipni á karli,
en í því hrasaði hann og hefði dott-
ið, ef ég hefði ekki gripið til lians
og rétt liann við.
„Þakka yður fyrir,“ umláði í karl-
inum.
„Ekkeri að þakka,“ svaraði ég.
Þetta sagði ég á svo lélegri spænsku,
að karlinn leit til min með spurn-
arsvip.
„Þér eruð útlendingur?“ spurði
hann.
„Já, ég er það.“
Það varð þögn dálitla stund, þang-
að til ég sagði:
„Ég er á leið til kastalans.“ —
Ég benti í áttina til kastalans,
„Jæja, sagði karlinn, — „má ég
spyrja um erindið?"
„Yður er velkomið að fá að vita
það. Ég ætlaði að skoða hann.“
„Hvað lialdið þér, að hægt sé að
sjá?“
„Ég hef aldrei komið inn i kastala,
og þar ætti að vera .... margt,
sem gaman er að sjá af því gamla
og sögulega.“
„Við eigum þá samleið,“ sagði
karl.
Um leið og við lögðum af stað,
varð það að þegjandi sámkomulagi,
að ég bæri fötuna,
Við gengum góðan spöl, og hvor-
ugur sagði orð. Eftir langa þögn
sagði karl:
„Hvað starfið þér?“ Hann liorfði
á stíginn.
„Ég er rithöfundur.“
„Skrifið sögur?“
„Já.“
Aftur varð þögn, en til þess að
segja eitthvað rauf ég hana.
„Ætlið þér tíl kastalans?“
„Nei, ekki alla leið. Ég fer aðeins
að girðingunni þarna.“
Hann benti í áttina að girðingu,
sem ég hafði ekki séð áður. Ég varð
feginn, því að girðingin var ekki
langt undan, en fatan var farin að
síga í handlegginn.
Ég leit i kringum mig, þegar við
komiim að girðingunni, og sá, að
fyrir innan var fagur og' sléttur völl-
ur með stór, beinvaxin, laufmikil
tré. Þessum fagra velli hallaði upp
á við, og fyrir enda lians og frama'n
okkur var kastalinn uppi á liæð.
G-amli maðurinn fór að hliði, sem
var á girðingunni, og' opnaði það, og
við gengum á mjúku grasinu til
næsta trés, en þar settist karl niður.
Hann benti mér að setjast við lilið
sér, og gerði ég það án þess að koma
með neina athugasemd, enda var
það langt frá mér að gera slíkt. Ég
var heillaður af hinu undurfagra
landslagi.
Það var notalegt að setjast niður
undir laufmiklu trénu, sem gamli
maðurinn liafði valið.
„Jæja, svo að þér hafið áhuga á
því gamla og sögulega,“ sagði hann.
„Það má segja svo,“ svaraði ég.
„Ef eitthvað er sögulegt við þennan
kastala, þá hefði ég injög gaman af
að Iieyra það.“
Karlinn Iiorfði á mig dökkum og
leiftrandi augum, sem ég hafði ekki
tekið eftir áður og voru í undarlegu
ósamræmi við hrukkótt og sviplaust
andlit hans.
„Að vísu er hann gamall, en mér
vitandi hefur enginn búið þar, sem
gat skapað einhverja sögu, annar en
nautabaninn frægi. Ég er eini mað-
urinn, sem get sagt frá því, sem
raunverulega gerðist.“
Þegar hér var komið, stakk karl
hendinni i vasa sinn og tók þar upp
litla krítarpípu ásamt tóbakspyngju
og byrjaði að troða i pípuna.
Hin furðulega staðhæfing lians,
sem mér fannst vera, að engin saga
heföi myndazt um þennan tigulega
kastala, vakti mig til þess að hlusta
á karl.
„Hvað meinið þér með því að
segja, að engin saga hafi myndazt
um iilveru hans? Hann hlýtur þó að
vera gamall?“
„Jú, ekki vantar aldurinn, en það,
sem þér vitið ekki, er, að kastalinn
var byggður fyrir eina af frillum
Spánarkonungs fyrir um það bil tvö
hundruð árum, en hún dó og gat ekki
notað hann. Ættingjar hennar voru
það auðugir, að þeir vildu ekkert
með hann hafa að gera, svo að i meir
en hundrað og fimmtíu ár stóð liann
auður með öllu — eða þangað til
6 VIKAN