Vikan - 02.02.1961, Blaðsíða 11

Geigurinn við dauðann
og ótfinn v/ð Satan sjálfan
er jboð afl, sem rekur höfund
kynjasögunnar áfram.
ÞEKKTU
SJALFAN
ÞG
AN I MENNINGU NUTIMANS
wMJrw II'

ÞJÓÐSAGNASMIÐURINN.
Meðan notkun rafeindaheilans
breiðist út og geimrannsóknum
fleygir fram, meSan sálvísindin
ljúka upp leyndustu afkimum
dulvitundarinnar og greiða úr
hörðum geðflækjum, sem stafa af
ofreynslu ungra tilfinninga,
rýnir þjóðsagnasmiðurinn inn í
þokugráa forneskjuna og seiðir
fram hrollvekjandi kynjamynd-
ir aldauðrar myrkratrúar. Fram-
þróun menningarinnar er ekki
samstiga á öllum sviðum. Forn-
eskja liðinna myrkraskeiða varp-
ar dökkum skugga inn i vorglað-
an hug framsækinna kynslóða.
Flugvélavirkinn, sem kann skil á
hinni flóknu tækni véla sinna
og skynjar smæstu misfellu í
gangi þeirra, á sér hróður, sem
býr til eða leitar uppi hrollvekj-
andi kynjasögur, sem fylla alla
tilveruna dularfullri ógn og
skelfingu.
Þjóðsagnasmiðurinn er líkamn-
ing forneskjunnar, altekinn af
henni. Hún fyllir hug hans,
gegnsýrir lífsskoðun hans og
ræður viðhorfi hans í flestum
efnum. Hún lokkar hann út á
eyðifjöru eftir skipstapa, leiðir
hann að týndri dys og lætur
moldkaldan náinn setjast á rúm-
stokk hans um miðnæturskeið.
Þetta eru hans yrkisefni. Slitrótt
munnmæli uin höfuðkúpú, sem
smali á að hafa séð í rofbarði
eða þarabrúki, verður þjóðsagna-
smiðnum efni í sögu. Einstaka
maður vinnur það auðvitað sem
yrkisefni á skálda vísu. Miklu
oftar ráða þó einfeldni og trú-
girni meðferðinni.
Góður þjóðsagnasmiður trúir
sjálfur á sannleiksgildi sagna-
gerðar sinnar og stenzt ekki reið-
ari en ef aðrir draga það i efa.
Hann sér ekkert grunsamlegt við
það, að slitrótt munnmæli, sem
gátu upphaflega verið venjulegt
gangnamannaraup, eru í meðferð
hans orðin „sannfræðileg“ frá-
sögn, með ættartölum, persónu-
lýsingum og öðru þvi, sem með
þarf, svo að saga hans þyki trú-
leg. Kynjasögnin er honum
hjartans mál, hún er boðskapur
hans til samtíðar og framtíðar.
I I I 1 I 1 U ;i j.j
ÞJÓÐLEG HROLLVEKJA.
Þjóðsagnasmiðurinn státar
sjaldan af miklu listfengi. Þvi
meiri áherzlu leggur hann á ó-
hugnanleg og hrollvekjandi at-
riði frásagnar sinnar. Efni
kynjasögunnar er í sjálfu sér
dularfullt og æsandi: Kynngi-
magnað afl hins dauða, sem
gengur aftur og tekur brúði sína
kvika með sér í gröfina, ósýni-
legar vættir, sem byggja hóla og
kletta og geta breytt gengi hvers
manns i glötun og óhamingju,
álög, sem maðurinn skynjar
ekki, fyrr en hann er genginn
þeim á vald. Á þennan óhugnan-
leik má auka með því að draga
fram einstök ægileg atriði. Marg-
ur þjóðsagnasmiður er svo ákaf-
ur i þessu efni, að ekki stendur
að baki lágkúrulegasta sóðaskap
sorpritanna.
Kynjasagan er vaxin af tvenns
konar rót. Annars vegar af hjá-
trú þjóðsagnasmiðsins sjálfs, hins
vegar af ýkjuhneigð hans. Ör-
sjaldan fellur ýkjuhneigðin sam-
an við skáldskapargáfu. Oftast
miðar hún að þvi einu að spenna
taugar væntanlegra áheyrenda
og lesenda. Kynjasagan er þjóð-
leg hrollveklja, takmarkalaus í
ýkjum sinum og óhugnanleik,
blind i hjátrú sinni, en samt
fálmviss að læða geig inn í hug-
skot áheyrenda. Og það er mark-
mið hennar. Sá, sem vel kann að
segja draugasögu, velur sér að-
stæður, sem stuðla að þessum á-
hrifum. Því eru draugasögur
helzt sagðar að kveldi eða næt-
Framhald á bls. 35.

Örstutt saga eftir Willy Breinholzt
á munn sér og þambaði eins og
þetta væri spenvolg nýmjólk.
— Aaaa-æh! stundi hann og greip
um kjálkann. — Tönnin- Þessi
margbölvaði brunni jaxl i mér!
Kúrekarnir og gullgrafarnir þok-
uðu sér hikandi nær, með sínar al-
skeggjuðu ásjónur, því nú töldu þeir
sig nokkurn veginn vissa um, að Bill
hefði ekki beinlínis morð i hýggju.
— Er enginn tannlæknisdjöfull til
í þessari bannsettri hundaholu, af
einum guðlausum stað að vera?
siundi hann upp.
— Þrír heldur en einn, herra
Haggerty, flýtti Jim sér að upplýsa.
— Ja, ekki reyndar beinlinis tann-
læknar að segja. Ekki sams konar
tannlæknar og þeir eru uppi í Kans-
as City. En það væri æði andstyggi-
leg tönn, sem þeim væri um megn að
draga út.
— Náðu i þann þeirra, sem næstur
er, skipaði Bill og tók sér um leið
nokkra sopa úr flöskunni til að
draga úr kvölunum.
Einn af körlunum smeygði sér
út um dyrnar eins og rotta. Eftir
drykklanga stund kom liann aftur
með vagnsmið bæjarins. Hét sá Cliff
Cartwright, litill og skeggjaður karl,
með lævist augnaráð og var nú ótti í.
— Getur þú dregið út jaxl? rumdi
i Bill.
— Jess, sör mister Haggerty!
flýtli Cliff sér að svara.
Bill dró til sin stól og setlist, reif
upp munninn og sýndi honum geysi-
mikinn jaxl. Cliff varð áhyggjufull-
ur á svip. Hann var ekki lengi að
sannfæra sig um, að ræturnar á þeim
skelmi voru eins og á gamalii og
kræklóttri eik. Bill dró nú upp sex-
hleypuna og skellti henni á borðið
með háum hlunk.
— Ef ég finn til, þegar þú
dregur tönnina út, geturðu byrjað
Framhald á bls. 26.