Vikan - 03.05.1962, Page 28

GOEBBELS.
Framhald af bls. 9.
nánustu. Bréf, sem faðir lians skrif-
ar honum litlu síðar, og birt hefur
verið fyrir skömmu í kaþólsku
tímariti, sannar að honum hefur
tekizt þetta; ]>að lýsir sárum harmi
föðurins, en um leið göfgi hans og
trúfestu og innilegri ást á syninum,
sem átti eftir að valda honum sí-
auknum harmi og vonbrigðum.
Árið 1920 dvaldist Joseph Goebb-
eis við háskólann í Heidelberg og
bjó sig nú undir embættispróf og
samningu doktorsritgerðar, undir
leiðsögn frægasta og mest metna
bókmenntafræðings í Þýzkalandi
um þær mundir, gyðingsins Fried-
rich Gundolf. Var það óneitanlcga
mikiil heiður fyrir hann, þar sem
nemendur Gundolfs prófessors voru
álitnir einskonar hópur útvaldra í
þann tið ...
ÞRÆÐIR, SEM MYNDUÐU
SNARAN ÞÁTT ...
Til þess að geta gert sér nokkra
hugmynd um margslunginn per-
sónuleika Josephs Goebbels, hið
furðulega hlutverk, sem hann hafði
með höndum í þeim afdrifaríka,
blóðuga harmleik, þar sem hann
annaðist sviðssetninguna að miklu
leyti, og ekki hvað sízt hin hrylli-
!egu og ómannlegu viðbrögð hans,
þegar tjaldið féll, er nauðsynlegt
að rekja aftur í fyrstu bernsku þá
þræði, sem smáni saman tvinnuðust
og þrinnuðust, unz þeir mynduðu
snaran þátt örlaga hans og ævi.
Þangað lágu þeir þræðir, sem
spunnust saman i taumlausan metn-
að hans — foréjdrar hans voru í
rauninni alþýðufölk, sem töluðu
héraðsmállýzku, og ekki betur efn-
um búin en það, að hann varð að
lifa á vaxtalausum lánum öll náms-
árin, sem litið var á eins og
öhnusu, enda þótt þau spöruðu sem
mest þau máttu til að létta undir
með lionum. Þá var það bæklun hans
og líkamlegir vanburðir. Hann var
ákaflega grannur og axlasiginn,
rúmlega hálfur annar metri á hæð
og vó ekki nema um fimmtíu kíló.
Þótt hann fyrir markvísa þjálfun
hefði náð furðulegum árangri hvað
það snerti að leyna helti sinni, stakk
hann alltaf við, er hann gekk. Öll
námsárin og raunar lengur skorti
hann fé til að ganga sómasamlega
til fara.
Hann tók því mjög ungur að at-
huga hvaða hæfileikum hann væri
gæddur, sem liklegastir væru til að
A k-g
V A-D-10-2
+ A-K-8-4
* G-10-3
A 8-6-3 N 4f 4-2
y G-8-7-4 V K-6-5-3
♦ G-10-9-3-2 V A ♦ D
* 4 S * A-K-D-9-7-2
4 i A-D-G-10-9-7
K f 9
4 > 7-6-5
4 8-6-5
Suður Vestur Norður Austur
pass pass 1 grand 2 lauf
4 spaðar pass pass pass
Útspil laufafjarki.
Þegar maður virðir fyrir sér of-
angreint spil, þá sýnist manni fljótt
á litið litlir vinningsmöguleikar.
Andstæðingarnir eiga þrjá slagi i
laufi og tígultapslagur virðist óum-
flýjanlegur. Bezti möguleiki sagn-
hafa væri eflaust að reyna að svína
hjartadrojtningu, en ströggl aust-
urs gerir það að verkum, að sú til-
raun virðist vonlítil.
En sagnhafi í spilinu í dag, var
ekki einn af þeim, sem gefst upp,
þótt ekki blási byrlega. Vörnin byrj-
aði með því að taka þrjá slagi á
lauf og spilaði sig síðan út á trompi.
Um leið var upplýst að austur hafði
byrjað með sex spi! í laufi. Nú tók
sagnhafi þrisvar tromp og vissi
hann þá um átta svört spil hjá austri.
Eini möguleikinn var nú að ná kast-
þröng á vestur i rauðu litunum, en
ef austur ætti hjartakónginn, varð
sagnhafi að beita brögðum til þess
að færa kastþröngina í hjarta frá
austri til vesturs.
Hann spilaði því hjartaníu, drap
með ásnum og spilaði hjartadrottn-
ingu úr borði. Austur gat ekki gert
bétur en að leggja á og suður tromp-
aði. Síðan fór sagnhafi inn á tígul-
kóng og trompaði hjartatvist til þess
að tryggja sig fyrir því að austur
hefði átt K-G-x í hjarta.
Nú voru trompin tekin í botn og
vestur var varnarlaus. Hann verður
að passa bæði tigulinn og hjartað
og þegar siðasta trompið er tekið
deyr hann.
Sagnir, sem sagðar eru í vörn
gefa ságnhafa oft miklar upplýsing-
ar og hefði austur 1 ofannefndu
spili, aldrei sagt neitt, er ekki ó-
sennilegt að sagnhafi hefði svínað
lijartadrottningu, eftir að austur var
búinn að sýna þrjá hæstu í laufi.
★
28 VIKAN
vega upp þann skort á ytri glæsi-
brag, sem hann átti við að striða.
Og hann komst að raun uin, að þeir
væru svo margir og miklir, að þeir
mættu sér vel duga, ef rétt væri á
haldið. Hann var, að eigin áliti,
gæddur fjölþættri snilligáfu — i
rauninni var hann flugnæmur,
gæddur miklu ímyndunarafli, sem
hann skorti þó sjálfsgagnrýni til að
aga, og umfram allt, eldfljótur að
átta sig á hlulunum. Hann var gædd-
ur óvenjulega þróttmikilli, hljóm-
fagurri og blæbrigðaríkri rödd, sem
hann þjálfaði markvíst til sem
mestra áhrifa, og augu hans, dökk-
brún og skær, voru gædd einhvers-
konar seiðmagni, sem hann komst
brátt upp á !ag með að beita. Þótt
einkennilegt megi i fljótu hragði
virðast, gerði hann sér sjálfur aldrei
réttilega grein fyrir hæfileikum,
sem liann átti í ríkustum mæli, hin-
um frábæru leikhæfileikum — leik-
urinn varð honum þegar i bernsku
ekki einungis ósjálfrátt varnar-
liragð gegn óþægindum raunveru-
leikans, heldur hinn eini raunveru-
leiki, þar sem sjálfselska hans gerði
hann að brennidepli allrar tilveru.
Umliverfið varð honum leiksvið, og
eins og allir fæddir leikarar var
liann ekki í minnsta vafa um hæfni
sína til að fara þar með forystu-
lilutverk, eða að fyrr eða síðar hlyti
að koma að því að hann yrði til
þess valinn. Á síðustu námsárum
sínum og næstu árin eftir að hann
lauk embættisprófi og hlaut doktors-
nafnbótina, samdi hann skáldsögu
sem sannar þetta óvefengjanlega, og
hið sama er að segja um dagbækur
hans, þar sem allt er skoðað i óraun-
hæfri birtu sviðsljósanna, öllu hag-
rætt með tilliti til leikrænna áhrifa.
Hann samsvaraði því ekki fremur
að skaphöfn en útliti hinum dæmi-
gerða, „ariska Þjóðverja“.
Goebbels samdi ekki einungis um-
rædda skáldsögu á þessum árum,
heldur og ljóð og leikrit, sem hann
fékk þó enga útgefanda að, þrátt
fyrir margendurteknar tilraunir.
Hið stranga þýzk-kaþólska siðgæði
fór veg allrar veraldar i hinu mikla
umróti, sem fór á eftir styrjaldar-
ósigrinum, og þar sem Goebbels
hafði óseðjandi þörf fyrir að sann-
færast um áhrifavald sitt yfir kven-
þjóðinni og karlmennsku sina á þvi
sviði, notfærði hann sér óspart hið
gerbreytta viðhorf hennar gagnvart
fornum dyggðum. Svo virðist sem
hann hafi talið sér trú um það um
nokkurt skeið að hann ynni hugást-
um stúlku einni, laglegri og Ufs-
glaðri og af góðum ættum, sem Anka
nefndist — en það fór út um þúf-
ur. Skömmu eftir að Goebbels var
orðinn ráðherra, kom Anka á hans
fundi og bað hann útvega sér ein-
hverja atvinnu, og fórst honum þar
í rauninni betur en henni, þvi að
hann kom henni i starf við ritstjórn
kvennablaðsins, „Die Dame“, en
hún launaði honum það, með því
að sýna öllum ástaljóð Heines, sem
hann hafði gefið henni með há-
stemmdri áritun í „dentið“; er sizt
að undra þótt honum gremdist, eins
og allt var í pottinn búið, er hún
gerði hann þannig beran að fyrr-
verandi aðdáun hans á Gyðinga-
skáldinu.
Skömmu eftir að upp úr sarnbandi
lians og Önku slitnaði, hófst innileg
vinátta með honum og ungri
kennslukonu, EIsu að nafni. Hann
var þá kominn heim til Rheydt aftur
að loknu háskólanámi og beið þess
árangurslaust, að sér tækist að fá
einhvern starfa við sitt hæfi, svo
hann gæti unnið sér fyrir lífsviður-
væri á meðan hann væri að afla
sér viðurkenningar sem rithöfundur.
Elsa var einkakennari Maríu litlu
systur Goebbels, og fjölskylduvinur,
svo ekki var að undra þótt þau
kynntust náið, og Elsa varð brátt
ástfangin af þessum unga, fjölhæfa,
ákafa en rótlausa og óútreiknanlega
doktor. Fyrrverandi skólabróðir
Goebbels, Fritz Prang, sonur auð-
manns í Rheydt, var þá þegar orð-
inn meðlimur i nazistaflokknum, en
þótt vinátta væri með þeim, hafði
það ekki nein áhrif á Goebbels, sem
hugsaði þá ekki um annað en rit-
störf og blaðamennsku. Þótt að-
standendur hans og aðrir reyndu að
telja hann á að gerast kennari, var
hann ófáanlegur til þess, ætlaði sér
annað hlutskipti og veglegra, en
tók hins Vegar hverja lausavinnu
sem bauðst og skrifaði af sllku kappi
i öllum tómstundum, að Elsa hafði
vart undan að hreinrita leikritin,
skáldsögurnar og kvæðin, sem
streymdu stanzlaust úr penna hans.
Um leið og hann hafði lokið ein-
hverju slíku skáldverki, sendi hann
það til hvers útgefandans á fætur
öðrum, en fékk handritin óðara end-
ursend.
Loks komst Elsa að því, að hann
hafði í hyggju að fremja sjálfsmorð
— að minnsta kosti tókst honum
að sannfæra sjálfan sig um, að hann
hefði það i huga. Hún útvegaði hon-
um starf i banka, þar sem hann
hékk í átta eða niu mánuði, sjálfum
sér og húsbændum sinum til litillar
ánægju. Þá útvegaði Fritz Prang
honum atvinnu, sem honum féll
betur — að kalla upp skrásetningu
verðbréfa í kauphöllinni í Köln;
þar fékk hann að minnsta kosti
tækifæri til að beita hinni þrótt-
miklu og hljómfögru rödd sinni.
Þótt hann héldi því fram seinna,
að hann hefði þá þegar gerzt með-
limur í nazistaflokknum eða eftir
að hann heyrði Hitler halda ræðu
i Miinchen, árið 1922, og að hann
hefði ritað Hitler bréf, er hann sat
i fangelsinu í Landsberg, og seinna
varð hið frægasta plagg, má telja
fullvíst að þar sé um áróðursblekk-
ingu eina að ræða — Goebbels tók
að minnsta kosti engan þátt i starf-
semi flokksins árið 1923, og hitti
Hitler ekki fyrr en árið 1925.
Aftur á móti er víst, að það var
um þetta leyti sem Gyðingahatrið
byrjaði að skjóta rótum í hugsana-
lifi hans. Áður hafði hann ekki
neina andúð á Gyðingum, þótti meira
að segja mikið til þess koma að hafa
notið handleiðslu Gundolfs prófess-
ors, sem var Gyðingur; lögfræðingur
fjölskyldunnar var Gyðingur, mennt-
aður maður, sem Joseph Goebbels
hafði mikla ánægju af að ræða við
— og móðir EIsu var Gyðingur. En
nú hafði Goebbels bitið það í sig,
að hann fengi skáldverk sín hvergi
gefin út, vegna þess að það væru
Gyðingar, sem réðu lögum og lofum
i allri bókaútgáfu, leikstarfsemi og
blaðamennsku, og kæmist þar því
enginn neitt áleiðis, nema hann
„væri einn af þeim“, jafnvel ekki
aðrir eins snillingar og sjálfur liann!
Gyðingahatur hans jókst stöðugt, og
loks varð hann sannfærður um að
það væru Gyðingar, sem réðu allri
menningu i Þýzkalandi um þessar
mundir.
Elsa fann hve stöðug vonbrigði
hans gerðu hann beiskan, þver-