Vikan - 22.09.1983, Síða 9

9
var giskað á að 240 milljónir
manna sæju Disneykvikmynd á
ári hverju, 100 milljónir horföu á
Disneyþætti í sjónvarpinu í hverri
viku, 800 milljónir læsu Disney-
bækur, 80 milljónir keyptu árlega
vörur merktar Walt Disney og að
150 milljónir læsu Disneyteikni-
myndasögur árlega.
Téiknimy ndablöðin
Árið 1954 skrifaði Lorentz nokk-
ur Larson bókina Börnin og teikni-
myndaflokkarnir og hún hófst á
þessum orðum: „Teiknimynda-
blöðin eru líklega sá þáttur fjöl-
miðlunar sem nær til flestra
barna.” Nú, árið 1983, er öldin
önnur. Við lifum á tímum sjón-
varpsins og myndbandaflóðsins.
Teiknimyndablöðin eru þó enn les-
in og þeim dreift í milljónaupplagi
um allan heim og enginn þáttur
barnamenningar hefur orðið eins
mikið fyrir baröinu á gagnrýnend-
um og teiknimyndablöðin. Gagn-
rýni tók fyrst að gæta á árunum í
kringum 1940 en umræðan varð
fyrst almenn þegar bandarískur
sálfræðingur, Fredric Werthem,
kom fram á sviðið með bók sem
hann nefndi Sakleysingjar dregnir
á tálar en þar var fjallaö um hin
slæmu áhrif teiknimyndablaöa á
börn og unglinga. Fræðingarnir
skiptust á skoðunum í bókum,
greinum, ræðum og ritum. Fjallað
var um innihaldið í blöðunum, sið-
fræðina, sem þar ríkti, áhrif þess-
ara blaða á hugmyndaflug barn-
anna og svo voru ekki allir á sama
máli um máliö sem notað var.
Lorentz Larson benti á í lok bók-
ar sinnar, Börnin og teiknimynda-
flokkarnir, að menn yrðu að reyna
að koma með betri teiknimynda-
sögur með almennilegu innihaldi
og á góðu máli.
Svo voru þeir sem álitu að ekki
væri ástæöa til að ætla að teikni-
myndablöðin hefðu slæm áhrif á
börnin. Ef vandamál kæmi upp
hjá barni væri það venjulega ekki
í neinu sambandi við teikni-
myndablöðin sem það læsi heldur
væri orsakanna að leita löngu
áður en barnið byrjaði að lesa og
skoða teiknimyndasögur.
En hvað var það við innihaldið
sem menn voru ekki á sama máli
um? Hið góða og illa í teikni-
myndasögum Disneys olli mönn-
um áhyggjum, munurinn á hlut-
verki karla og kvenna í hinum
ýmsu teiknimyndasögum þótti
líka verðugt rannsóknarefni, karl-
mannsímyndin þótti mjög sterk og
álitið var að fjórum sinnum fleiri
karlmenn en kvenmenn kæmu fyr-
ir í teiknimyndasögum almennt.
„Er Andrés önd hættulaus teikni-
myndaflokkur sem við getum
óhrædd leyft börnum okkar að
lesa?” skrifaði norskur uppeldis-
fræðingur, Jo Lie, árið 1970 og
hann svaraði þessu sjálfur:
„Andrés önd er eins saklaus börn-
um okkar og þær bækur þar sem
stendur að mamma sitji og saumi
á meðan pabbi lesi blöðin. Inni-
haldið í Andrésar andar blööunum
er nefnilega algjörlega í samræmi
við það munstur sem ríkir og er
viðurkennt í flestum þjóðfélögum.
Andrésarblaðið gefur barninu
nokkra hugmynd um það þjóðfé-
lag sem það kemur til meö að
vaxa upp í, reyndar án nokkurrar
gagnrýni, en þetta er sá heimur
sem börnin koma til með að lifa
í.”
Andaheimurinn
Sögurnar úr andaheiminum eru
byggðar á þeim heimi sem við lif-
um í en hjá Andrési og félögum
hans er þetta orðinn ævintýra-
heimur. Þarna gilda allt aðrar
reglur en í raunveruleikanum.
Það viröist vera alveg sama hvað
þú aðhefst, allt er talið saklaust og
allt í lagi. I andaborginni finnst
ekkert fyrirbæri eins og dauðinn
og þar er enginn sem segir manni
hvernig börn verða til. í anda-
borginni eru heldur engir foreldr-
ar til að nauða í manni.
En hverjir eru svo til dæmis
Rip, Rap og Rup? Jú, í þeim eiga
börnin að geta séð þann draum
sinn rætast að ráöa yfir fullorðna
fólkinu, gera betur en það (anda-
strákamir og Andrés). Andrés,
sem alltaf er staurblankur og sæk-
ir styrk sinn til Jóakims, er svo
byggöur á því hvernig börnin lúta
alltaf í lægra haldi fyrir fullorðna
fólkinu, þó er reynt að milda þetta
aðeins með því að láta Drésa
gamla vera stöðugt að finna upp
einhver úrræði sem fá okkur til
þess að hlæja. Jóakim frændi er
svo dæmigert höfuð fjölskyldunn-
ar, fulloröni meölimurinn í anda-
fjölskyldunni, og honum og pen-
ingavaldinu eru endurnar háðar.
Enn eru fræðingarnir að reyna
að komast til botns í sannleikan-
um um Andrés og félaga og margir
doðrantar um teiknimyndablöðin
verða til. Á meðan fær auglýsinga-
iðnaðurinn hetjurnar að láni til
þess aö fá börn og unglinga til þess
að kaupa vörur, teiknimyndablöð-
in eru enn lesin hér á landi sem
annars staöar (margir hafa löng-
um álitið Andrésar andar blöðin
bestu dönskukennsluna) og
Andrés er enn að finna á sínum
fasta stað í Vikunni. Við Islending-
ar erum taldir lestrarþjóð og þó að
smekkur manna sé misjafn þá
höfum við áreiðanlega flest ein-
hvern tíma gluggað í Andrésar-
blað og sumir hafa jafnvel safnað
heilu Andrésar andar möppunum
og eiga þær enn á vísum stað uppi
í hillu. Og hver veit nema einhver
hafi einhvern tíma fundið þar
ágætis hugmynd um það hvernig
best væri að lumbra á óvininum
næsta dag. iW
38. tbl. Vikan 9
i!