Vikan - 16.04.1987, Blaðsíða 18

Dymbilvika
- páskar
Dymbilvika er síðasta vika sjöviknaföstu
en henni lýkur á laugardag fyrir páska.
Fastan var í kaþólskri tíð haldin með
miklum strangleik. í byrjun föstu var til siðs
að ryðja í fólk miklu af keti og floti og helst
meiru en því var auðið að torga. Leifarnar
voru teknar og hengdar upp í baðstofumæni,
hvers leifar voru teknar og hengdar fyrir ofan
rúm hans eða hennar. Ekki mátti snerta þær
fyrr en á páskadagsnótt, sama hversu mikið
fólk langaði í þær. En líklega hafa þær ekki
verið orðnar lystugar þá. Ef einhver hélt ekki
föstuna hafði hann þau víti að missa leifarnar
í föstulokin og páskaketið í tilbót og þóttu
það þungar skriftir sem von var. Sumir gengu
svo langt í föstuhaldinu að þeir vöruðust að
nefna ket og flot á föstunni. Ef þeir þurftu
að taka sér þessi orð í munn kölluðu þeir
ketið klauflax en flotið afrás. En þetta mun
nú hafa verið meira sér til gamans gert.
Dymbilvika nefnist öðru nafni efsta vika,
það er síðasta vika fyrir páska. Dymbil-
vika mun draga nafn sitt af áhaldinu
dymbli sem notað var í kaþólskri tíð til að
hljóðið yrði drungalegra og sorglegra þegar
hringt var til guðsþjónustu síðustu daga föst-
unnar. Menn hallast helst að því að dymbill-
inn hafi verið trékólfur sem settur var í
kirkjuklukkur í stað málmkólfsins, svo að
hljóð deyfðist. Aðrir telja hins vegar að orðið
dymbill hafi verið notað um háan ljósastjaka
sem stóð á kirkjugólfi, með fjórum örmum
og þrem ljósum á hverjum auk eins í toppi.
Skyldu ljós þessi tákna Krist og postulana
og voru notuð í stað ljóshjálma í þessari viku,
svo að skuggsýnna væri í kirkjunni en ella.
Kyrra vika, sem er annað nafn þessarar
viku, vísar til þess að menn áttu í þessari viku
að vera hljóðari og hæglátari en nokkru sinni
á árinu og helst að liggja á bæn.
Pálmasunnudagur er fyrsti dagur dymbil-
viku og er haldinn til minningar um
innreið Jesú Krists i Jerúsalem, þegar
fólkið streymdi til móts við hann og Sar
pálmaviðargreinar. Talið er að Gregorius
páfi hafi stofnað pálmasunnudag í kringum
árið 600. Voru þá vígðir pálmar og olíuviðar-
greinar, sem notaðar voru við helgiathafnir.
A norðlægari slóðum, þar sem ekki uxu pálm-
ar, var notast við ýmis sígræn barrtré.
Skírdagur hefur að öllum líkindum upp-
haflega heitið skírþórsdagur, eitt dæmi
þar að lútandi má alltént finna í íslensk-
um fornritum. Ástæðan fyrir nafninu skír-
þórsdagur er ofur einföld því það tengist
gömlu dagaheitunum, Týsdegi, Oðinsdegi og
Þórsdegi.
Skírdagur er haldinn í minningu þess er
Jesús innsetti hina heilögu kvöldmáltíð og
þvoði fætur lærisveinanna eftir að hafa snætt
páskalambið með þeim. Lýsingarorðið skír
merkir annars hreinn og hefur sjálfsagt átt
við hreinsun sálarinnar.
Áður fyrr tíðkaðist hér á landi að skammta
rauðseyddan, hnausþykkan mjólkurgraut að
morgni skírdags, áður en menn héldu til
kirkju. Þessi siður hélst víða fram yfir miðja
19. öld. Ýmsir kvörtuðu þó yfir grautarátinu
því ekki þótti alltaf þefgott í kirkjum þennan
dag, grauturinn þótti auka vind.
Föstudagurinn langi heitir einnig langafrjá-
dagur og mun það upphaflegra nafn.
Frjádagur mun fela í sér ásynju- eða
gyðjunafn, sem á ólítið skylt við þær Frigg
og Freyju.
Föstudagurinn langi er til minningar um
hina löngu pínu Krists á krossinum. En nafn-
ið höfðar augljóslega til þess að dagar
mótlætis þykja ávallt líða seint.
Þennan dag tíðkaðist viða að borða ekki
fyrr en seint og um síðir og sums staðar var
til siðs að borða ekkert fyrr en um miðaftan.
Voru þá margir orðnir svangir því að messu-
gerð var í lengra lagi þennan dag, sunginn
allur sálmurinn „Adams barn, synd þín svo
var stór“, öll píningarsagan lesin og löng pred-
ikun á eftir.
Raunar hafa síðari tíma menn fundið þá
ókristilegu skýringu á nafni föstudagsins langa
að guðsþjónustan hafi þótt svo löng og leiðin-
leg að menn hafi farið að kalla daginn
föstudaginn langa af þeim sökunt en harla er
þessi skýring nú hæpinn.
Þennan dag var og siður að hýða öll börn
fyrir syndir þeirra á föstunni til þess að láta
þau taka eins konar þátt í písl Krists. Gekk
þetta jafnvel svo langt að foreldrar vildu hýða
uppkomin börn sín. Til er saga af kerlingu
sem vildi hýða dóttur sína, er þá var orðin
gift kona, og þótti óguðleikinn langt á leið
kominn er hún fékk því ekki viðkomið fyrir
manni hennar.
Samantekt: Jóhanna Margrét Einarsdóttir Teikning: Tryggvi Þórhallsson
18 VIKAN 16. TBL