Vikan - 21.09.1989, Blaðsíða 26

DULFRÆÐI
Dag nokkurn, þegar hún var bundin
heima sökum smáslyss sem hún hafði orð-
ið fyrir, settist hún við píanóið til þess að
stytta sér stundir. Allt í einu varð hún vör
við að þetta undarlega tónskáld stóð við
hlið hennar en nú varð þetta öðruvísi en
venjulega. Hann tók um hendur hennar og
stýrði þeim yflr nótur píanósins. Hann var
kominn til þess að efna loforðið sem hann
hafði gefið henni fyrir mörgum árum. Með
þessum hætti hófst hið tónlistarlega sam-
band þeirra, sem er enn í gangi þegar
þetta er skrifað.
Henni þótti gaman að leika lögin sem
henni var falið að leika en datt í hug að
gaman gæti verið að skrifa eitthvað af þess-
um nótum niður. Hún byrjaði á því en átti
þónokkuð erfltt með það vegna þess að
hún hafði lítið lært í sambandi við að skrifa
nótur. Engu að síður hélt hún áffam að
reyna þetta. Liszt var mjög hriflnn af þessu
og kom fljótt með aðra látna starfsbræður
sína í heimsókn til hennar. Og brátt varð
það daglegur viðburður að skrifa niður
tónverk eftir einn og annan.
Lengi vel var einungis fólki úr fjölskyld-
unni og nokkrum vinum sagt frá þessum
gestum og nýju tóniistinni en smám sam-
an tók þetta að fréttast víðar. Þannig
komst dagblað á staðnum á snoðir um
þetta og að lokum var sagt frá því í útvarpi.
Þannig barst almenningi til eyrna hvað
hér hefði verið að gerast og vakti það
vitanlega mikla athygli. Og það kom að því
að blaðamenn frá ýmsum þekktustu blöð-
um heimsins tóku að flykkjast til þessa
borgarhluta. Og ekki nóg með það, næsta
tilboð var um að skrifa ævisögu Rosemary
og gefa út á plötum sum þeirra tónverka
sem til urðu með þessum hætti. Sama var
að segja um viðtöl við hana og tónleika
hennar, bæði í Englandi og Bandaríkj-
unum.
Margir látnir tónlistarmenn koma reglu-
lega í heimsókn á Brown-heimilið en þar
hefur alla tíð borið mest á Liszt. Hann
hefúr samið fleiri tónverk þar en nokkur
hinna, með hjálp Rosemary, og nýtur
þeirrar eftirtektar sem þessi starfsemi
hefúr vakið. Enda er hann alltaf tilbúinn að
veita aðstoð sína. Þetta kom til dæmis
glögglega fram í útvarpsþætti þar sem
stjómandinn spurði Rosemary Brown
hvort hún gæti náð einhverri tónfist frá
tónskáldunum sínum þarna á staðnum.
Það var Liszt sem tók áskoruninni. Fyrst
sagði hann fýrir um nokkra takta í 2/3 og
hún skrifaði þá niður. Þetta var skrifað fyr-
ir vinstri höndina. Síðan kom hægri hönd-
in í allt öðrum takti, nefniiega 5/4. Sökum
takmarkaðrar þekkingar gat Rosemary
fyrst í stað ekki leikið þetta á píanóið en
þáttarstjórnandinn, sem var þjálfaður
píanisti, gat það og varð mjög hrifinn af
því sem hann heyrði.
Hann reyndist ekki einn um það því
þetta tónverk, sem hlaut nafnið Grubelei,
var kynnt tónskáldinu Humphrey Searle
sem talinn er einn af firemstu sérfræðing-
um heimsins í tónlist Liszts. Hann fékk
gífúrlegan áhuga á þessu tónverki. „Þetta
er einmitt þess háttar tónlist sem Liszt
kynni að hafa skrifað," sagði hann. „Einkan-
lega síðustu fimmtán árin sem hann lifði,
þegar hann var einmitt að fást við tilraunir
í nýja átt í tónsmíðum sínum.“ Einkanlega
þóttu honum eftirtektarverðar einkenni-
legar taktbreytingar í þessu nýja verki; því
þótt slíkt þætti ekki sérlega athyglisvert nú
á dögum var það afar sjaldgæft á nítjándu
öldinni þegar Liszt lifði. Þá þóttu honum
IN/largir látnir
tónlistarmenn koma
reglulega í heimsókn á
Brown-heimilið en þar
hefur alla tíð borið mest
á Liszt. Hann hefur samið
fleiri tónverk þar en
nokkur hinna, með hjálp
Rosemary, og nýtur
þeirrar eftirtektar sem
þessi starfsemi hefur
vakið.
einnig mjög athyglisverð hin Liszt-rænu
form í þessu verki, sem honum þótti ásamt
öðru minna greinilega á þetta fræga tón-
skáld. Fleiri sérfræðingar í tónlist hafa
einnig tekið eftir einkennum Liszts á þessu
sérstaka tónverki. Þykir sumum þeirra
þetta verk einmitt hljóma í samræmi við
það sem þeim hefúr þótt líklegt að Liszt
kynni að semja „næst“.
Ekki síst gildir þetta um síðustu fimm-
tán árin í ævi hans, þegar hann var farinn
að gera tilraunir í tónsmíðum sínum í nýj-
ar áttir. Þetta síðasta tónverk frá Liszt, sem
birtist gegnum Rosemary Brown, hefúr
einnig vakið alveg sérstakan áhuga ýmissa
frægra tónlistarsérfræðinga. Annars hefúr
Liszt orðið fjölskyldu Rosemary að ýmsu
öðru leyti til heilla, en það verður ekki
talið upp hér.
Sá hinna frægu tónskálda, sem kom oft-
ast í heimsóknir til fjölskyldu Rosemary,
að Liszt ffátöldum, var Chopin og hjálpaði
hann fjölskyldunni einnig í ýmsum vand-
ræðum. Hann hefúr látið skrifa eftir sér
margs konar tónverk hjá Rosemary, eins
og tónverkið Fantasie Impromtu, sem
hinn frægi Leonard Bemstein var mjög
hrifinn af, ásamt ýmsum fleirum. Chopin
vill helst láta túlkanda sinn sitja hjá sér við
píanóið svo hægt sé að leika verkið eftir
því sem það þróast. Rosemary kann líka
vel við það þótt erfiðleikar hennar séu
stundum miklir sökum takmarkaðrar
þekkingar hennar á sviði píanóleiks. Einn-
ig geðjast henni mjög vel að Schubert,
sem Liszt kynnti fýrir henni eins og öll hin
tónskáldin. Þegar Schubert er hjá henni er
hann oftast með gleraugun sín (eins og
hann er á flestum myndum af honum).
Hyggur Rosemary að hann geri það til
þess að þekkjast betur. Frá honum hafa
komið ýmis sönglög, oftast með þýskum
textum, og einnig strengjakvartettar og
hljómsveitartónsmíðar, þótt engri þeirra
sé enn alveg lokið. Þó er lokið píanó-
sónötu, fjörutíu blaðsíðum af nótum. Þetta
verk, sem er í moll, virðist vera að þróast
í óperu sem á að fjalla um lífið eftir dauð-
ann.
En hvað er þá að segja um gæði þeirrar
tónlistar sem með þessum hætti hefúr
komið, til dæmis frá Schubert? Hún hefúr
vakið fúrðu ýmissa sérfræðinga í tónlist
þessa skálds og má meðal þeirra nefna
píanóleikarann Louis Kenter sem telur að
þetta tónskáld sé meðal þeirra sem einna
erfiðast væri að stæla. Lýkur hann við
Óloknu sinfóníuna sína? Hann virðist vera
búinn að því vegna þess að Rosemary seg-
ist hafa heyrt hana alla gegnum eins konar
hugsanaflutning. Hún var stórhrifin af
henni, einkum fyrsta hluta síðasta kaflans.
En því miður skrifaði hún hana ekki niður
þegar hún heyrði hana svo enn verður
heimurinn að bíða þess um sinn að fá að
heyra þetta stórverk í heild. Þá hefur Schu-
bert tekist að leysa ýmis vandamál sem
Schubert-sérffæðingar hafa deilt um. Má
til dæmis nefria hið fræga Grand Duo fýrir
píanó sem margir hafa talið að væri ekkert
annað en píanóútfærsla á glötuðu hljóm-
sveitarverki. Nú var firú Rosemary beðin
að spyrja tónskáldið hver sannleikurinn
væri í því máli. Hann svaraði því að þetta
væri alls ekki samdráttur af einhverju
hljómsveitarverki heldur sönn píanó-
tónsmíð. Hins vegar sagði tónskáldið að
enn væru til ýmis tónverk eftir sig sem
enn hefðu ekki fúndist, einkanlega í Vínar-
borg.
Þá má geta þess hvernig þetta tónskáld
hjálpaði Rosemary svo hún vakti sérstaka
athygli í kennslu í nótnalestri (einkan-
lega fyrir tónverk fyrir hljómsveitir). Tón-
verkið, sem sérstaklega var til athugunar í
þessum skóla, var níunda sinfónía Schu-
berts og var lagt fýrir nemendur að gera
athugasemdir við uppbyggingu verksins á
ákveðnum stað. Schubert, sem sjálfur var
við hlið Rosemary þegar þetta var tekið
fyrir, útskýrði rétta svarið fyrir henni og
reyndist hún eini nemandinn sem gat
svarað. Kennaranum brá talsvert í brún
við þetta því spumingin var allt annað en
auðveld og því fór fjarri að Rosemary væri
álitin meðal gáfúðustu nemenda þessa
hóps.
Brátt tók að fjölga þeim tónlistarmönn-
um sem voru í vafa í sambandi við ákveðin
26 VIKAN 19. TBL 1989