Vikan - 22.03.1990, Síða 28

ERISOKN
Vikan rœðir við Víði Hafberg Kristinsson sálfrœðing
Einn fórra hér á landi sem hafa sérhœft sig í dáleiðslu
TEXTI: BENEDIKT SIGURÐSSON
Engum blöðum er um það áð fletta
að dáleiðsla er í sókn hér á Fróni
um þessar mundir. Til marks um
það má benda á aukna ásókn almennings í
íiræðslu um þessi eftii. Þá hefur þeim fs-
lendingum fjölgað sem notið hafa með-
ferðar dáleiðanda til lausnar vandamálum
sínum. Til að fræðast um þetta merkilega
fyrirbrigði leitaði Vikan fanga hjá Víði Haf-
berg Kristinssyni sálfræðingi. Víðir er einn
örfárra manna hér á landi sem hafa sérhæft
sig í dáleiðslu. Hann hefur sótt fjölda
námskeiða og fyrirlestra á þessu sviði og
er meðlimur í alþjóðasamtökum dáleið-
enda.
Hvað er dáleiðsla?
— Dáleiðsla er aldagamalt fyrirbrigði.
Fundist hafa sagnir um dáleiðslu hjá
Persum, Egyptum og Grikkjum til forna.
Þá eru til heimildir um beitingu dáleiðslu
á miðöfdum. Var dáleiðslan þá oft tengd
trúarbrögðum eða göldrum. Þótti mönn-
um hið sérkennilega ástand, er fylgir dá-
leiðslunni, yfirnáttúrlegt. Nú til dags er á
hinn bóginn Iitið á það sem eðlilegt fyrir-
bæri er velflestir geti komist í og upplifað.
Dáleiðsla hefúr verið skilgreind sem til-
færsla eða hagræðing á valdahlutföllum í
persónufeikanum. Vissir þættir hans eru
fengnir til að stýra meiru en venjulega. Má
segja að í dáleiðslu sé um að ræða eins
konar millibilsástand svefins og vöku. Með-
vitundin dregur sig til baka og dofnar en
er þó að sumu leyti virk, þó misjafnlega
mikið. I djúpum transi er virkni hennar í
algjöru lágmarki, til dæmis er einstakling-
urinn veit ei af sér. Hún tekur engu að síð-
ur við skilaboðum með heyrninni og kem-
ur þeim áleiðis til undirmeðvitundar. I
svefni rofna hins vegar tengsl hins meðvit-
aða þáttar og þess undirmeðvitaða.
Eru allir einstaklingar dáleiðslu-
hæfir?
— Já, langflestir. Áður var talið fullvíst
að dáleiðsla bæri engan árangur nema
unnt væri að koma viðkomandi í djúpan
trans. Var álit fagmanna að einvörðungu
lítill hluti manna væri dáleiðanlegur. Nú er
hins vegar almennt talið nægjanlegt til ár-
angurs í dáleiðslu að gagnrýnisþáttur með-
vitundar minnki og sefhæmið aukist.
Undirmeðvitundin hagnýtir skilaboð á
virkari hátt og langtum fyrr en menn
héldu.
Hvert er hlutverk dáleiðslu?
- Segja má að dáleiðsla sé einkum
tvíþætt. Annars vegar gegnir hún því hlut-
verki að fá fólk til að létta á sér tilfinninga-
lega. Hins vegar er hún notuð til að inn-
prenta eða koma einhverjum skilaboðum
til viðkomandi.
Líta má á heilann sem eins konar tölvu
sem geymir allar okkar skynjanir. Undir-
meðvitundin virðist til dæmis halda mjög
fast í tilfinningar sem við upplifúm, sér í
lagi sársauka. Hefur löngum verið álit
manna að undirmeðvitundin hafi talsverð
áhrif á breytni manna. Dáleiðsla hefúr
meðal annars oft verið notuð í því skyni að
losa fólk við sársauka, hræðslu eða van-
máttarkennd en innprenta því í staðinn
jákvæðan hugsunarhátt og styrkja sjálfs-
ímynd þess. Finnst mér ég ná mjög góðum
árangri er ég nota dáleiðsluna í þessum til-
gangi.
Annars hefúr dáleiðsla verið notuð í ótal
mismunandi tilgangi. Hún hefur þótt hent-
ugt tæki til að kljást við ýmsar tegundir
fóbíu, tif dæmis lofthræðslu. Þá hefúr
henni verið beitt til að draga úr spennu
eða streitu og lækna alls kyns verki, jafnvel
alvarlega sjúkdóma. Er þá reynt að láta
skjólstæðing tileinka sér ákveðin boð sem
hann gerir að sínum og beitir síðar í þágu
líkamans. Verkur er til að mynda margþætt
fyrirbæri. Hann skapast ekki einvörðungu
er ákveðin taugaboð berast frá sködduð-
um líkamshluta til heilans. Hluti af verkn-
um er söknuður eða óánægja yfir því að
verða fýrir einhverju tjóni, til dæmis veik-
indum. Þessi fullvissa um að manni hljóti
að líða illa eykur óþægindin og þar með
verkinn enda þótt forsendur hans séu ekki
lengur fyrir hendi. Ef unnt er með ein-
hverjum hætti að breyta þessu viðhorfi
sjúklingsins og snúa þróuninni við er
björninn unninn.
Hvaða fólk leitar til þín og hvers
vegna?
- Til mín kemur fólk úr öllum stéttum
með vandamál af ýmsu tagi. I tímans rás
hefur fólk komið til mín með sífellt fjöl-
skrúðugri vandamál. Einstaklingar með
neysluvandamál hafa sótt til mín. Áður fýrr
var mjög algengt að reykingafólk nyti dá-
leiðslumeðferðar. Þá var skýringarfítið leit-
ast við að framkalla eins djúpan trans og
hægt var. Var viðkomandi fenginn til að
skynja óbragð og ólykt með sefjun. Ef slíkt
tókst hætti fólk að reykja þar eð maðurinn
er þannig úr garði gerður að hann gerir
yfirleitt ekki það sem honum þykir vont.
Sá var þó galíinn á að eftir nokkurn tíma
gleymdi fólk upplifuninni og fór að reykja
upp á nýtt. Þegar glímt er við neyslu-
vandamál með dáleiðslu þarf hinn meðvit-
aði þáttur persónuleikans að vera meira
með í spilinu en í flestum öðrum tilvikum.
Nauðsynlegt er að ákvörðunin um að
hætta að reykja sé einstaklingsins. Dá-
leiðslan er síðan notuð til að styrkja hann
í þeirri trú að hann sé fær um að gera það.
Á meðal sálfræðinga eru skiptar
skoðanir um hvernig höndla eigi
vandamál fólks í upphafi meðferðar.
Hver eru helstu grundvallarviðhorf
manna þar að lútandi?
— I hópi sálfræðinga er deilt um hvern-
ig grípa eigi á vandamálum. Sumir telja að
vandkvæði manna eigi rætur að rekja til
ungdómsára eða bernsku. Leggja þeir mik-
ið kapp á að kanna fortíðina í þeim tilgangi
að uppræta vandann. Aðrir leggja meiri
áherslu á ástand einstaklingsins hverju
sinni og haga meðferðinni eftir því, til
dæmis með stöðugri innprentun til að
breyta hugsunarmynstri einstaklingsins á
betri veg. Hér er þó aðeins um áherslu-
mun að ræða. Flestir eru sammála um að
samspil þessara tveggja öndverðu hug-
mynda þurfi að koma til svo árangur náist.
Er réttlætanlegt að beita dáleiðslu í
ríkara mæli í sállækningum en nú er
gert?
— Ég tel að unnt sé að beita henni mun
oftar en gert er hér á landi, þó ekki alltaf
26 VIKAN 6. TBL. 1990