Vikan - 03.08.1939, Blaðsíða 17

Nr. 31, 1939
VIKAN
17
Rupert K. Vaness stendur mér lifandi
fyrir hugskotssjónum, af því að
hann var svo stór og föngulegur, og
af því að hann var í framkomu og hegðun
persónugerfingur þeirrar heimspekikenn-
ingar, sem blómgaðist svo mjög á árunum
fyrir heimsstyrjöldina, lá niðri á eymdar-
John Galsworthy:
auðvelt að skera úr, hvort hann var flug-
an eða ljósið. Ég var að minnsta kosti í
vafa um það þennan marzmánuð, sem ég
dvaldi í Charleston, ásamt Miss Sabine
Monray og Rupert K. Vaness. Við lauS-
lega athugun gat það litið svo út, sem hún
væri að „koma honum til“ við sig, eins og
sagt er, en mín athugun var ekki lausleg.
1 mínum augum var Vaness einskonar
sönnunargagn, ,og ég gaf nánar gaum að
stutt f ramf arir, jafnvel þó að þær væru ef na-
legs eðlis, annars staðar en í löndum, þar
sem efnaleg auðæfi voru enn þá mikil, í
samanburði við fólksfjölda. Mér hafði virzt
stríðið sýna það, að maðurinn væri enn of
herskátt dýr, til þess að viðurkenna nokk-
um tíma, að farsæld f jöldans væri sama og
farsæld einstaklingsins. Ég hafði sann-
færzt um, að hinir ruddalegu, herskáu og
eigingjörnu myndu alltaf verða í meiri
hluta. I stuttu máli: Það var ekki nóg af
ósérplægni til í heiminum — ekki helming-
ur, ekki hundraðasti hluti þess, sem vera
þurfti. Hinn einfaldi hetjuskapur, sem
heimsstyrjöldin leiddi í ljós virtist ekki
fela í sér neina von — fyrir því sáu nas-
hyrningar og tígrisdýr yfirstéttanna.
Vegir vísindanna virtust yfirleitt liggja
afturábak. Ég hafði sterkan grun um, að
verið hefðu tímabil, þegar íbúar þessarar
jarðar hefðu verið hlutfallslega hraustari
en þeir voru nú, þó að þeir hefðu ekki verið
eins margir og búið við eins mikil þægindi.
Hvað trúarbrögðum viðvék hafði ég aldrei
hina minnstu trú á fyrirheitum forsjónar-
innar um sæluvist annars heims til handa
hinum vansælu hér í heimi; sú kenning
fannst mér bera vott um skort á rökréttri
hugsun, því að hinir aumkunnarverðu í
þessu lífi fundust mér helzt þeir, sem haft
höfðu heppnina með sér, og þá senda trú-
arbrögðin, eins og við vitum, og eins og
máltækið um úlfaldann og nálaraugað ber
vitni um, í heildsölu til helvítis. Velgengni,
vald, auðæfi — þessi markmið fjármála-
manna og braskara, í raun og veru allra,
sem ekki gátu séð guð í daggardropanum,
heyrt hann í fjarlægum hljóm sauðabjall-
anna, og fundið hann í ilm pipartrésins,
höfðu alltaf í mínum augum verið í ætt
við þurra rotnun. Og þó varð það greini-
legra með hverjum degi, að þeir voru baun-
in í tóbaki lífsins, miðpunktur í alheimi,
sem þeir voru á góðum vegi með að gera
óbyggilegan, til staðfestingar á þeim méiri
hluta, sem þeir voru fulltrúar fyrir. Það
virtist ekki einu sinni þýða neitt að hjálpa
náunga sínum; allar tilraunir til að létta
undir með öðrum urðu ekki til annars en
að gera sæta húð utan um beizka pillu,
og hvöttu þrjózkufulla og þrætugjarna
leiðtoga til að steypa okkur út í ný vand-
ræði. Ég var því allsstaðar að leita að ein-
hverju, sem ég gæti trúað á og var jafn-
vel fús til að taka Rupert K. Vaness og
sólbaðsheimspeki hans sem átrúnaðargoð.
En var hægt að baða sig í sólinni allt sitt
líf? Gátu fallegar myndir, sjaldgæfir
ávextir og víntegundir, góð hljómlist, ilm-
ur Alparósa og beztu tóbakstegunda, og
umfram allt návist fagurra kvenna full-
nægt andlegum og líkamlegum þörfum
mínum? Var það hugsanlegt? Það var það,
sem mig langaði til að komast að raun um.
Allir, sem fara til Charleston á vorin,
koma fyrr eða síðar í Magnolia Garden.
Ég fæst mikið við að mála tré og blóm,
einkum í görðum, og ég fullyrði hiklaust,
að enginn garður í heimi er eins falleg-
ur og þessi. Enginn blettur gerður af
Munaðarseggur.
árum stnðsins og er nú aftur í fullum
blóma.
Hann var New Yorkbúi með ítölskum
einkennum. En blöndun blóðs þess, sem
rann í æðum hans, var mér oft undrunar-
efni. Útlit hans benti til, að hann væri
blóðríkur, og nafn hans studdi þá skoðun.
En hvað K-ið átti að tákna komst ég aldrei
að raun um; þrír möguleikar voru jafn
sennilegir. Var hann brot úr Háskota, t. d.
Kenneth eða Keith? eða var það einhver
vottur af þýzku eða norrænu blóði, t. d.
Kurt eða Knut? Ef til vill var það sam-
bland af Sýrlending eða Armena, t. d.
Khalil eða Kassim? Blá augun útilokuðu
hið síðasta. En það var eggjandi bjúglína
í þöndum nasvængjunum og dökk slikja
yfir jörpu hárinu, sem annars var byrjað
að víkja fyrir gráum hærublæ, þegar ég
kynntist honum. Andlitsdrættirnir voru líka
stundum dálítið þreytulegir og hangandi,
og hinn hái líkami virtist dálítið óþjáll
undir velsaumuðum fötunum — en hann
var líka fimmtíu og fimm ára. Það var
auðfundið, að Vaness var heimspekingur,
en þó tróð hann aldrei skoðunum sínum
upp á neinn. Honum nægði að láta mann
kynnast þeim smám saman, með því að
taka eftir, hvað hann borðaði, drakk, reykti,
hverju hann klæddist og hvernig hann
safnaði í kringum sig fögrum gæðum þessa
heims bæði dauðum og lifandi. Hann virt-
ist vera ríkur, af því að enginn talaði eða
hugsaði um peninga í návist hans. Lífið
bærðist í kringum hann hljóðlaust og þægi-
lega eða staðnaði við hið fullkomna hita-
stig, eins og andrúmsloftið í kringum veik-
byggt skrautblóm í gróðurhúsi, sem drag-
súgurinn mundi blása um koll.
Ég hefi gaman af þessari samlíkingu á
Rupert K. Vaness og blómi, vegna smá-
atviks, sem kom fyrir í Magnolia Garden
skammt frá Charleston í Suður-Carolina.
Vaness var einn þeirra manna, sem
aldrei er hægt að segja um með neinni
vissu, hvort hann er að sveima í kringum
unga, fallega stúlku, eða unga, fallega
stúlkan er að sveima í kringum hann. Út-
lit hans, auðæfi, smekkur og orðstír vörp-
uðu ljóma á hann; en aldur hans, hærur
og gildnandi mitti voru farin að draga úr
þeim ljóma, svo að það var ekki lengur
Miss Monroy og honum. Stúlkan var falleg.
Hún kom — að ég held — frá Baltimore
og hafði vott af gömlu, suðrænu Kreóla-
blóði í æðum, að því er sagt var. Há og
grönn eins og pílviður, með dökkjarpt hár,
breiðar, dökkar augnabrýr, blíð og fjör-
leg augu og fallegan munn — þegar hún
notaði ekki varalit —. Hún var gædd ör-
uggari og rólegri lífsþrótti, en nokkur önn-
ur stúlka, sem ég hefi séð. Það var óbland-
in ánægja að horfa á hana dansa, ríða og
leika tennis. Hún hló með augunum og tal-
aði af töfrandi f jöri. Hún virtist aldrei vera
þreytt eða leið. Hún var — í einu orði sagt
— ,,töfrandi“. Og Vaness — fegurðardýrk-
andinn — var sýnilega heillaður. Það er
vandsagt um menn, sem hafa það fyrir
atvinnu að dást að fegurð, hvort tilgang-
ur þeirra sé í raun og veru sá að bæta
fallegum kvenmanni við safn sitt, eða hitt,
að kjass þeirra og skjall sé einungis gam-
all vani. En eitt var víst, að hann fylgdi
henni, hvort sem hún stóð eða gekk, ók í
bíl, eða fór á hestbak, hlustaði á hljómlist
með henni og spilaði á spil við hana. Hann
gerði allt, nema að dansa við hana, og
stundum var hann jafnvel kominn á
fremsta hlunn með það. Augu hans —
þessi skæru, gljáandi augu — eltu hana á
röndum.
Hvernig hún hafði getað sneitt hjá
hjónabandi fram að tuttugu og sex ára
aldri, var hulinn leyndardómur, þangað til
maður gerði sér ljóst, að með getu sinni
til að njóta lífsins hefði hún ekki enn þá
haft tíma til þess. Lífsorka hennar var
starfandi af fullum krafti átján tíma sólar-
hringsins. Hún hefir hlotið að sofa eins og
ungbam. Manni fannst, að hún mundi falla
í djúpan, draumlausan svefn, um leið og
hún legði höfuðið á koddann, og ekki
hreyfa sig fyrr en hún sprytti upp til að
fara í bað.
Ég var um þetta leyti í einskonar heim-
spekilegum vandræðum. Sáðkorn forlaga-
trúarinnar, sem þegar fyrir stríð hafði
skotið rótum í hugum skálda og lista-
manna, hafði dafnað vel og vaxið á eymd-
arárum stríðsins. Var menning, sem byggði
tilveru sína á framleiðslu efnalegra verð-
mæta, annars megnug en að ala á ósk
um frekari efnaleg verðmæti? Gat hún