Vikan - 21.09.1939, Blaðsíða 11

Nr. 38, 1939
VIKAN
11
Bókmenntir.
o

Úr landsuðri.
Nokkur kvæði eftir Jón Helgason.
Heimskringla 1939.
að er nú orðið löngu kunnugt, að Jón
Helgason, prófessor í Kaupm.höfn., er
ekki aðeins slingur vísindamaður í þjóð-
legum fræðum, heldur einnig eitthvert vin-
sælasta kímniskáld, sem nú yrkir á ís-
lenzka tungu. Árum saman hefir það átt
sinn þátt í að lífga upp útlegðartímann
fyrir íslenzkum stúdentum í Höfn, að
,,Kengon“, eins og hann löngum var kall-
aður, væri klappaður upp á fundum þeirra
til að flytja eitthvert nýort gamankvæði
um einhverja viðburði, er gerðust í þeirra
hóp, eða út af einhverju broslegu, sem þá
var að fréttast utan af íslandi. Og stúdent-
amir voru næmir á kvæðin, og þegar þeir
komu heim, höfðu þeir þessi kvæði yfir í
góðum hóp, þar sem þau vom eitthvert
óbrigðulasta kryddið í viðræðunum og lík-
legust af öllu til að vekja hressandi hlátur.
Þannig urðu gamankvæði Jóns prófessors
landfleyg, þótt ekki ,,gengi út á þrykk“.
En nú hefir ,,Heimskringla“ gefið út
ofurlítið safn af kvæðum Jóns. Það er í
tveimur köflum; kímnikvæðin fyrst, en
síðari hlutinn er kvæði alvarlegs efnis og
sum þýdd. Þetta er ljómandi bók um allan
frágang, og er óhætt að segja, að fátt er
nú lesið þessa dagana, síðan hún kom út,
meira en einmitt hún.
Þess verður ekki dulizt hér í landi kunn-
ingsskaparins, að tilefni margra kímni-
kvæðanna eru persónuleg, enda þótt eng-
in nöfn séu nefnd, svo ekki verður siglt
fyrir þau sker, að einhverjir finni þar
broddi að sér stungið. En þeir hinir sömu
verða þá að hugga sig við það, að því að-
eins hafi þeim verið veitt athygli, að þeir
voru þess verðir. Ávirðingum þýðingarlít-
illa manna nennir enginn að halda á lofti
og því síður að yrkja um þær, og það með
ágætum.
En svo má einnig líta á þessi kvæði frá
alveg ópersónulegri hlið. Meðal þeirra em
hárbeittar ádeilur á ókosti, sem eru al-
gengir meðal þjóðarinnar. „Kvæðið um af-
drif hanans“, sem er fremst í bókinni, ger-
ir gys að því kjánalega ,,snobbi“, sem hér
er altítt, fyrir erlendum gestum. „Alþingis-
maðurinn og dóninn“ er eins konar góðlát-
leg vasaútgáfa af „The Picture of Dorian
Gray“, eftir Oscar Wilde, þar sem ráðizt
er á ósamræmið milli hins ytra og innra
manns, eða þann tvískinnung í skapgerð
manna, sem veldur stundum fullkomnu
ósamræmi milli hugsjónar þeirra og
breytni. Þá fær óvandvirknin og akta-
skiptin, sem nú eru svo algeng hér, sinn
dóm í kvæðinu „Hraðritun", eða titlatogið
og hégómatildrið í kvæðinu um Sölva
Helgason og Þjóðhátíðarsöngnum, og má
svo lengi telja.
Sú hhð skáldsins, sem fram kemur í
síðari hlutanum, er almenningi ekki eins
kunnug og sú, er í kímnikvæðunum birtist.
Þarna eru „lýrisk“ kvæði og viðkvæm, og
ekki laust við raunablæ á sumum þeirra.
Manni verður ósjálfrátt að orði: Þetta á
hann þá til, háðfuglinn! En sama er hand-
bragðið, hvern strenginn, sem hann snert-
ir, þann káta eða þann dapra.
Hrein og silfurtær tungan hittir ná-
kvæmlega það, sem ætlazt er til.
*
Það er mikið rætt um stríðsráðstafanir
þessa dagana, og menn tala um stríðið,
eins og þeir geti nú haft einhver áhrif á
gang þess með dómum sínum um stríðs-
aðila og bollaleggingum um það, hvernig
fara muni. En það var góð stríðsráðstöf-
un hjá „Heimskringlu" að gefa út þetta
ljóðakver. Menn geta tekið það sér í hönd
og lesið það upphátt fyrir kunningja sína,
í staðinn fyrir það að tala um stríðið.
N.
Þórir Bergsson:
Sögur.
Isafoldarprentsmiðja h.f.
r
T þessari bók eru 22 sögur, flestar stuttar,
A eins og vera ber um góðar smásögur.
I stuttu máli má um þær segja, að þær
séu hver annarri betri. Eg held, að það sé
óhætt að segja, að svona gott smásagna-
safn komi hreint ekki út, nema einu sinni
á aldarf jórðungi á Norðurlöndum. Þetta er
ein af þessum bókum, sem maður les með
vaxandi undrun og gleði, því aðhérfersam-
an ágæt tækni, óháð hugmyndaflug, lif-
andi skáldgáfa og vandvirkni, — en það
er heldur sjaldgæft, að þessir kostir fari
allir saman í byrjandaritum.
Þórir Bergsson er frumlegur, á þann
eina hátt, sem hægt er að vera það. Frá-
sögn hans er ávalt eðlileg, og það, sem af
öðrum er lært, er svo vel mælt, að það er
orðin hans eigin eign. Þá er það lang-
þreyttum lesanda mikil fróun að mæta
hvergi, á 236 síðum, hinum meira og minna
dulbúnu drisildjöflum pólitísks áróðurs,
sem annars maðksmjúgja bókmenntir vor-
ar á hinn ógeðslegasta hátt.
Eina sögu hefi ég lesið áður, eftir Þórir
Bergsson, fyrir hér um bil 20 árum. Síðan
hefi ég lesið margar bækur og flestum
gleymt, en þessa litlu sögu, Brosið, heitir
hún, mundi ég vel og þótti gaman að líta
yfir hana að nýju í þessari bók. Hún er
perla, — en það orð má nota um mikinn
hluta þessara sagna. Beztar þykja mér
Sigga-Gunna, Brosið, Stökkið, hin gull-
fallega saga: Sakramentið, Lýgi, Dýr, sem
er mjög skemmtileg, sálfræðileg athugun,
Slys í Giljareitum, Mennirnir og steinn-
inn og Nótt.
Bréf úr myrkri og I Svartadal er í raun
og veru lítill róman, — og saknar maður
þess töluvert, að hann er ekki lengri. En
vonandi á höfundurinn eftir að bæta okkur
það upp. Þetta er góð bók.
Kristmann Guðmundsson.
Guðm. G. Hagalín:
Virkir dagar I—II.
irkir dagar eru saga Sæmundar Sæ-
mundssonar skipstjóra, skráð af Guð-
mundi G. Hagalín eftir sögu Sæmundar
sjálfs. Hér er því eigi um skáldrit að ræða,
heldur sagnarit, ævisögu íslenzks dugnað*
armanns úr alþýðustétt, sem róið hefii
margan krappan sjó um dagana, fengizt
lengst af við sjómennsku sem skipstjóri á
hákarlaskipum, síldveiðaskipum og þorsk-
veiða, flutningaskipum o. fl„ oftast nær
með mikilli heppni um aflabrögð, en jafn-
an með miklum dugnaði. En jafnframt
fékkst Sæmundur einnig við sveitabúskap
um alllangt skeið og bjó góðu búi. Saga
hans gefur því tækifæri til þess að lýsa
að meira eða minna leyti tveimur aðal-
greinum íslenzks atvinnulífs, eins og því
var háttað fram til síðustu áratuga, enda
verður sízt sagt, að það tækifæri sé látið
ónotað í bókinni. Ævisagan hefir að geyma
mikinn og margháttaðan fróðleik um ís-
lenzka menningar- og atvinnusögu, sér-
staklega þó um sjávarútveginn, á seinustu
áratugum 19. aldar og fram undir síðustu
ár. Allur sá fróðleikur er að vísu nálega
eingöngu bundinn við Norðurland og sér í
lagi Eyjafjörð, þar sem Sæmundur átti
heima alla tíð, þangað til hann fluttist til
Vesturlands (Hnífsdals og síðar Isafjarð-
ar, þar sem hann á nú heima) fyrir nokk-
urum árum. Fjöldi nafngreindra, sumpart
víðkunnra, manna kemur við söguna, sem
vænta má. Yfirleitt eru dómar um þá menn
mjög hógværir og oftast lofsamlegir, og
er auðsætt, að Sæmundi hefir verið betur
lagið að sjá það, sem gott var í mönnum
og nýtilegt, en hitt, sem miður fór. Víða
bregður fyrir góðlátlegri glettni í lýsing-
um.
Virkir dagar eru merkileg bók vegna
efnis síns og fróðleiks þess, er hún hefir
að flytja. En þeir eru líka og ekki síður
skemmtileg bók. Atburðirnir verða ein-
kennilega lifandi og fullir af margbreytni,
þótt sumir þyki smávægilegir og hver öðr-
um líkir fljótt á litið. Bókin sameinar á
listfengan hátt trúverðugleik hinnar sönnu
sögu og spenning skáldsögunnar.
Guðni Jónsson.