Vikan - 30.11.1939, Síða 11

Nr. 48, 1939
VIRAN
11
iiiiimiiimi
Haraldur Björnsson:
LEIKHÚSSÍÐA
Asíðast liðnu hausti voru liðin 40 áx,
síðan þjóðleikhús Norðmanna í Osló
var fullgert, og húsið opnað til
opinberra leiksýninga. Hinn 1. september
árið 1899 beindist hugur og eftirtekt allra
Ieikhúsmanna í Evrópu og víðar til Osló,
því að í hinu nýreista, glæsilega leikhúsi
Norðmanna sátu hlið við hlið þetta kvöld,
skáldjöfrarnir Henrik Ibsen og Bjöm-
stjerne Björnsson, — gamlir að árum og
gráir á hárum — en fagrir, tilkomumiklir
og tignarlegir. — Slíka sjón hafði Evrópa
ekki augum litið, síðan Goethe sat við hlið
Schillers í Weimarleikhúsinu í byrjun ald-
arinnar. — Þennan merkisdag höfðu þeir
báðir náð takmarkinu. Þennan dag höfðu
draumar þeirra rætzt, — hinir djörfu
draumar æskunnar og fullorðinsáranna, —
að Noregur eignaðist sitt eigið leikhús, þar
sem móðurmálið yrði talað, þar sem hið
fagra, norræna mál, hljómaði fegurst í öll-
um sínum hreinleika og tign. — Enginn
hafði barizt jafn heitri og harðri baráttu
fyrir sjálfstæðu, alnorsku leikhúsi, eins og
þessir tveir, glæsilegu öldungar, sem sátu
þama saman þetta hátíðiskvöld. Nú gátu
þeir — þrátt fyrir ýmsan skoðanamun —
tekizt í hendur og þakkað hvor öðrum
fyrir drengilega, gagnkvæma aðstoð í bar-
áttu, fyrir glæsilega dáð og vaskleg-
an, sameiginlegan sigur.
Kristjaníuleikhúsið gamla, sem var
fyrirrennari þessa húss, hafði að vísu
lengi verið alnorskt. Síðasti, danski
leikarinn hvarf þaðan árið 1889, en
byggingin var margfalt lítilfjörlegri
en ríkisleikhús frændþjóðanna og
rekstur leikhússins miklu umfangs-
minni. Þetta leikhús hafði verið reist
árið 1887, og var þá eins konar úti-
bú frá Konunglega leikhúsinu í Kaup-
mannahöfn. En á leiksviði þess hlutu
margir ágætustu leikarar Dana
menntun sína og þjálfun, svo sem
Adolph Rosenkilde, Vilhelm Wiehe,
o. m. fl. En þeir hurfu svo aftur til
ríkisleikhússins danska í Kaupmanna-
höfn.
Á þessum árum voru margir í Noregi,
innlendir sem útlendir, sem höfðu þá ein-
kennilegu skoðirn, að norska þjóðin mundi
aldrei geta eignazt leikara. Landið var að
vísu gamalt, en sumar listagreinar þess enn
þá í reifum. Noregur hafði enn ekki haft
tíma til að koma sér upp sjálfstæðri,
norskri leikritagerð. En „Norska hreyfing-
in“ ólgaði með þjóðinni, einkum var það
danskan, sem var henni þyrnir í augum
i Osli 40 ira.
Eftir tilmælum VIKUNNAH liefir Haraldur
Björnsson, leikstjóri, tekizt á hendur að skrifa
um íslenzka leiklist fyrir blaðiö, og ennfremur
erlendar leikhúsfréttir og um aörar nýjungar í
leikhúsmálum. Hér eftir mun því blaðiö flytja,
nokkurn veginn reglulega, greinar um þessi efni,
þegar tilefni þykir til.
Haraldur Björnsson.
og mikið kappsmál að fá rekið úr land-
inu.
Fyrsta, norska leikhúsið var stofnað í
Bergen árið 1850 fyrir forgöngu Óla Bull.
Þaðan breiddist svo hreyfingin til höfuð-
borgarinnar, undir forystu Björnstjerne og
Ibsens.
Hin upprennandi, norska leikritagerð
seyddi fram glæsilegustu leikhæfileika, má
í því sambandi nefna leiksnillinginn Jó-
hannes Brun. Stór myndastytta af honum
gnæfir nú framan við norska ríkisleikhús-
ið, og hin margbrotna listamannsævi hans,
er nú kjarninn í norska leikhússafninu í
Osló, sem var opnað á s. 1. afmælisdegi
leikhússins, í etzta húsi borgarinnar, Ráð-
húsgötu 19, þar sem „Samband norskra
listamanna“ hefir aðsetur sitt.
Síðasti, danski leikhússtjórinn á Kristi-
ania-leikhúsinu var M. V. Brun. Hann
fluttist til Kaupmannahafnar og reisti þar
Ríkisleikhúsið í Osló.
hið nafnKennda Dagmarleikhús, sem lagt
var niður fyrir 2 árum.
Eftir það sigraði móðurmál Norðmanna
smátt og smátt, og að endingu var enginn
útlendingur lengur á ríkisleiksviði Noregs.
Sá síðasti var hinn kunni, danski leikari
Pétur Nielsen, frá Kgl. leikhúsinu í Kaup-
mannahöfn. Hann lék á norsku leiksviði í
55 ár og lifði það ennfremur að sitja í
nýja leikhúsinu kvöldið, sem það var vígt,
90 ára að aldri. Hann hafði tekið þátt í
allri framþróun hinnar norsku leiklistar
frá byrjun, allt frá því, að allir leikararn-
ir voru Danir, og þangað til, að Norðmenn
léku sjálfir hin heimsfrægu leikrit sinna
tveggja stórskálda.
Eins og hvirfilbylur hafði Björn Björns-
son ( sonur Björnstjerne) farið um allt
landið til að agitera fyrir því, að leikhús-
ið yrði reist. Engin yfirvöld lét hann í
friði. Hann segir sjálfur í æviminningum
sínum, að hann hafi verið orðinn plága á
Stórþinginu, meðan hann barðist fyrir
þessu hjartans máli sínu.
Um skeið var útlit fyrir, að hann mundi
setjast að í Kaupmannahöfn, — hann var
leikstjóri við Dagmarleikhúsið um tveggja
ára bil, — en fyrir orð föður síns, kom
hann aftur heim til Osló, og tókst að ljúka
því mikla verki, sem Björnson, faðir hans,
og Ibsen höfðu lagt undirstöðuna að.
Það varð hans þýðingarmesta og mikil-
verðasta ævistarf. Hann var hinn raun-
verulegi byggingameistari leikhússins, og
tvívegis var hann stjórnandi þess. 80 ára
gamall var hann miðdepill hátíðahaldanna
í Osló á síðast liðnu hausti.
Björn Björnson fæddist í þennan heim
sama árið sem faðir hans orti: „Ja, vi
elsker dette Landet . . . .“ eða árið 1859.
Allur leikhúsrekstur hans var með Evrópu-
sniði, enda hafði hann hlotið alla sína leik-
húsmenntun í Danmörku og Þýzkalandi
og kom fyrst opinberlega fram á leiksviði
í Meiningen 1879. Hann var og sá fyrsti
Norðmaður, sem lék með dönskum leikur-
um á leiksviði Dana. — Hann var ósvikinn
Norðmaður í húð og hár, elskaði land sitt
og þjóð og hennar fagra, gamla móður-
mál, og á þeim grundvelli fékk hann því
til leiðar komið, að reist yrði norskt ríkis-
leikhús, þar sem einungis léku norskir leik-
arar.
Síðustu 40 ár hafa þar ekki einungis
verið sýnd norsk leikrit, eldri og yngri,
heldur hefir verið sýndur þar mesti sægur
erlendra verka, allt frá kátustu skopleik-
um til hæstu tegunda harmleika, — oper-
Framh. á bls. 14.