Vikan - 16.05.1940, Blaðsíða 12

12
VIKAN, nr. 20, 1940
um nóttina. Komst hún heilu og höldnu
suður, og synti víst bæði Tungná og
Þjórsá. Næsta dag fórum við í Eyvindar-
ver. Þar er oft góður hagi, en nú var þar
ekki strá að finna af nýgræðingi. Við
tjölduðum hjá kofatóft Fjalla-Eyvindar.
Ver þetta er afarblautt, og ekki fært fyrir
hesta, en nú mátti ríða um það allt á
vetrarklaka. Þarna urðum við auðvitað að
gefa hestunum hey. Við skoðuðum kofa-
tóft Fjalla-Eyvindar um kvöldið. Rann
lækurinn enn þá gegnum kofatóftina eins
og segir frá í sögu Eyvindar. Rann hann
úr lind skammt frá. Kom inn um annan
vegginn, rann þvert yfir gólfið, og út í
gegn um hinn vegginn. Hefir ekki verið
langt í vatnið hjá kofabúum, en það hafa
líka sennilega verið einu þægindin þar.
Lítil hafa húsakynni verið, það sýndi kofa-
tóftin. Önnur kofatóft var þar nokkuð
norðar, en kvísl, sem rann þar hjá, var
búin að grafa svo undan þeirri tóft, að
hún var nærri öll hrunin í kvíslina.
Næsta morgun lögðum við á sandinn, og
var þá heldur ömurlegt yfir að líta. Sand-
urinn er með einlægum öldum og lægð-
um; nú var hver lægð full af krapi, og
varð að fara einlæga króka. Aurinn á öld-
unum var í miðjan legg, og veðrið slæmt,
slydda og dimmviðri. Við áðum einu sinni
á sandinum til að gefa hestunum. Eftir 19
klukkustunda ferð komum við í Fljótsdal,
sem er litlu sunnar en Kiðagil, og eru þar
venjulega betri hagar en í Kiðagili, en nú
var þar ekki björgulegt — ekki stingandi
strá. Við höfðum þá ekki nema smátuggu
til að gefa hestum okkar. — Daginn eftir
komum við að Mýri, fremsta bæ í Bárðar-
dal, og voru hestarnir þá orðnir svangir.
En hagar voru litlir, þótt til byggða væri
komið, því að vorið hafði verið hart. Var
þá nýbúið að hreinsa tún, og aðeins grænn
litur á þeim. Við komumst samt heilu og
höldnu til Akureyrar, og fundum Coghill.
Sagði faðir minn honum frá hagleysinu og
færðinni, og bölvaði Coghill þá, því að
hann var mjög blótsamur. Hann var stirð-
ur í íslenzkunni, en gat blótað, og
sparaði það heldur ekki. Hann sagði
við föður minn: „Eg get ekki farið and-
skotans sandinn, fyrst ekkert helvítis
grasið er á jörðinni." Fóru þeir svo suður
Grímstunguheiði. Þá hafði Coghill 12
hesta, og hafði því nóg til skipta, enda
þurfti þess með, því að hann var annálað-
ur reiðfantur, og var það haft að orðtaki
um reiðfanta, að þeir riðu eins og Coghill.
Hann reið eins og hestarnir komust, áði
hvergi allan daginn, og át ekki nema á
gististöðum, en þar heimtaði hann líka allt
hugsanlegt. Meðferðis hafði hann ekkert
í þessari ferð, nema eina hliðartösku, og
hana skyldi hann aldrei við sig.
Ég sneri við á Akureyri, fór fram í
Bárðardal, og var þar í kaupavinnu um
sumarið, hjá frændfólki mínu á Mýri. Fór
svo aftur suður Sprengisand um haustið.
Vorum við þá þrír saman, Guðmundur
Jónsson, sem var samferða norður um
vorið, og Ólafur nokkur; hann var ein-
Frá því er sagt í Fitjaannál, að fáum
árum fyrir aldamótin 1500 hafi ver-
ið veginn Páll bóndi Jónsson á Önd-
verðareyri, af Eiríki Halldórssyni og
„hans fylgjurum".
Páll bjó á Skarði á Skarðsströnd. Áður
en hann kvæntist Solveigu Björnsdóttur,
Þorleifssonar ríka, hafði hann átt aðra
konu og er hann leitaði sér kvonfangs
norður til Möðruvalla, þá hafði Eiríkur,
sonur Halldórs ábóta Ormssonar frá
Helgafelli, leitað sér eiginorðs í sama stað.
Sagt er, að stúlkan hafi verið kölluð Akra-
Guðný. Páll kom síðan til hennar í ann-
að sinn, en fékk ekki jáyrði. Skrifaði hann
þá upp á kirkjuþilið vísu þessa:
Þekkirðu ekki Val,
bjó í mosdal,
sauðum stal,
klippinginn hafði hann sér til þvengja,
öll skyldi Vala börnin hengja.
Forfaðir ábótans hafði heitið Valerianus.
Þegar Eiríkur kom aftur og sá vísuna,
fekk hann dauðlegt hatur á Páli. En er
Eiríkur lét flytja ölföng sín norður Sölva-
mannagötur, kom þar Páll að og hjó niður
allt ölið. Eiríkur keypti öl aftur fyrir norð-
an — og fekk svo stúlkuna.
Eftir þetta kvæntist Páll Solveigu, og er
þau höfðu verið nokkur ár saman, fór hann
erinda sinna út á Snæfellsnes á tólfæringi.
„Lenti hann á Öndverðareyri í Eyrarsveit,
og keypti þ9,ð hús, sem hann hvíldi í, því
honum var uggur að umsátum Eiríks, og
lét menn sína týgjaða liggja í skálanum
fram frá, en hann lá einn í þessu húsi inn-
an frá, með skósveini sínum. Þetta frétti
Eiríkur á Helgafelli. Hann tók sig strax
upp og fékk með sér 60 manns (sumir
segja 18). Þeir komu um nótt til Eyrar
og brutust inn. Fór Eiríkur fyrst upp á
gluggann og spurði, hvort skolli væri inni.
Inni er hann, kvað Páll, og ekki hræddur,
bíddu þess að hann er klæddur. Þá tóku
sig til þess tveir og tveir, af Eiríks mönn-
um, að halda hverjum einum, sem var með
Páli. En Eiríkur og aðrir sóttu innar um
að svefnherbergisdyrum Páls. Sveinn hans
hafði getað læst og. stóð fyrir dyrunum,
hvern tíma á Kolviðarhól. Guðmundur
þóttist rata, enda hafði hann farið þessa
leið nokkrum sinnum. Á sandinum gerði á
okkur byl, virtist mér Guðmundur þá ekki
vera alveg viss með stefnuna, svo að ég
tók að mér að vera á undan, og komumst
við um kvöldið í Arnarfell. Stytti þá upp
og gerði gott veður. — Guðmundur þótt-
ist nú rata og tók við stjórn, fórum við þá
yfir fúafen og sandbleytur, og hélt ég, að
við myndum drepa hestana, en allt drasl-
aðist þó af, og heim náðum við slysalaust.
á Öndverðareyri.
meðan Páll klæddi sig og komst í pans-
arann. Varði þá Páll dyrnar lengi, svo að
enginn komst inn, og ekki fékk hann
snemma sár. Maður sá var einn með Eiríki,
sem áður hafði verið sveinn Páls, og hafði
Páll gefið honum sverð og hanzka. Þessi
lagði að Páli og gat um síðir stungið hann
fyrir neðan pansarann, í gegnum lærið. Þá
sagði Páll við hann: Þú mátt ganga djarf-
lega fram, því að þú hefir á höndunum.
Eftir það bugaði Páll sig og féll um síðir.
Veittu þeir honum mörg sár og gengu svo
út. Þeir sendu þá inn prest til hans að
veita honum sakramenti, ef hann girntist
það, áður hann dæi. Og sem prestur hafði
aflokið sínum fortölum, spurði hann Pál
að, hvort honum mundi líft. Páll svaraði í
trúnaðarmálum: Líft mundi, væri fljótt
um bundið. Er prestur kom út spurðu hin-
ir, hvernig Páli hði. Prestur svaraði: Þér
megið gera betur út af við hann, ef þér
viljið ekki síðar eiga hann yfir höfði yðar.
Þá fóru þeir inn aftur og aflífuðu hann.“
Frændur Páls kröfðust bóta fyrir hann
á alþingi. Er sagt, að mest manngjöld á
Islandi hafi komið eftir Pál, næst Njáli.
Var þeim mönnum öllum, sem voru með
Eiríki, dæmdur sá eiður, að þeir hefðu ekki
farið þá ferð til Eyrar með því hugarfari
og ásetningi að drepa Pál eða skemma.
Þrír voru dæmdir útlægir, friðlausir um
Norðurlönd, til páfans náða. Eiríkur og
tveir aðrir, urðu að útvega páfaleyfi til
landsvistar. Eiríkur dó í Róm og fékk
heiðarlega greftran, annar í Þýzkalandi.
Jón Hallsson hét hinn þriðji. Hann komst
aftur til íslands.
Fyrsta bókaverzlunin var í Feneyjum.
Hún var stofnuð á 14. öld. 1494 voru sett
þar lög um verzlun með bækur.
*
Þegar Stalin ferðast með járnbraut,
stýrir henni kona, Sinaida Troizkaia að
nafni. Stalin treystir henni betur en nokkr-
um karlmanni.
*
í Indíanapolis má fólk — þar á meðal
hjón — rífast eins og það getur á rúm-
helgum dögum, en á sunnudögum er bann-
að með lögum að rífast og berjast.
Svör við spurningum á bls. 7:
1. Á Rafnseyri við Arnarfiörð, 17.
júní 1811.
2. Estland.
3. Alfons XIII.
4. Á Hólum í Hjaltadal.
4. Friðþjófur Nansen.
6. Sigurður Breiðfjörð.
7. I október 1917.
8. Jón Thoroddsen.
9. Hellas.
10. Egyptalandi.