Vikan - 05.12.1940, Blaðsíða 13

VIKAN, nr. 49, 1940
13
1. þáttur:
Faðirinn: Nú er hann Magnús
litli kominn á skrifstofuna til min.
Móðirin: Jœja — er það ekki þessi,
sem stamar?
Faðirinn: Jú — og það er það eina,
sem hann kann.
Móðirin: Hvers vegna varstu þá að
taka hann?
(Faðirinn dregur augað í pung).
M.: Hefir farið ryk í augað á þér?
F. (lítur til dyranna): Þei, þei!
M.: Ég var ekki að segja neitt.
F. (kemur nær): Þú veizt að faðir
hans er forrikur, og Adam er einka-
barn.
M. (utan við sig): Adam Poulsen!
F.: Slúður! Adam Búrfells, nýi
bréflokarinn og frimerkjalímarinn
minn!
M.: Stamar hann ekki á höndun-
um, þegar hann er að líma frímerkin
á bréfin ?
F.: Vertu nú alvarleg! (hvíslar):
Það er framtíð Evu okkar, sem um
er að ræða.
M. (hlær): Ha! ha! Adam og Eva!
F.: Þei, þei! Eva má ekkert vita
um það! Ég er að hugsa um að gera
Adam að tengdasyni okkar og ef til
vill að nokkurs konar hluthafa. Þá
fæ ég Búrfells gamla til þess að
leggja peninga í verzlunina og
styrkja hana.
M.: Og þess á aumingja Eva að
gjalda!
F.: Uss, hún lifir eins og blóm í
eggi og verður auðsmannskona!
M.: Veiztu nokkuð hvað blóminu i
eggi liður, þegar eggið er soðið í 3(4
mínútu ? Hefirðu minnst á það við
hana?
F.: Nei, en ég ætla að biðja þig
um að undirbúa hana og skýra málið
fyrir henni. Ég bauð Búrfells litla til
miðdegis í dag.
M.: Þá verður víst að vera vatn á
borðinu ?
F.: Hvað meinarðu ?
M.: Til þess að liann geti skolað
niður frímerkjaliminu.
F.: Della! — Nú fer ég! Þú talar
við Evu!
2. þáttur.
M. (kallar): Eva!
Hún (kemur in.i, snyrtir á sér rós-
rauðar neglumar): Hvað viltu,
mamma?
M.: Seztu!
Hún: Ég vil heldur standa. Það
gerir mann grennri. Út með sprokið!
M.: Hvefnig leyfirðu þér að tala
við mig! En hlustaðu nú á!
Hún (syngur): Hlusta ég hljóður
á þig —
M.: Hættu þessu söngli! Heyrðu,
það kemur ungur maður til miðdeg-
isverðar í dag, og faðir þinn og ég
óskum að þú giftist honum. Hann er
sonur hans Búrfells gamla, og þú
færð að lifa eins og prinsessa.
Hún: Á bauninni, já. En ef mér nú
ekki lízt á dónann?
M.: Þér lízt áreiðanlega á hann.
Hann hvu vera svo skemmtilegur. En
hann stamar--------
Hún (skelfd): Stamar hann?
M.: Rétt ofurlítið, — þegar hann
kemst í geðshræringu —. Farðu nú
inn og búðu þig.
3. þáttur.
1. a t r i ð i.
F. (við Hann): Gerið þér svo vel
að setjast, Búrfells. Dömurnar koma
undir eins. Kveikið yður í vindli.
Hann: Ma--------Ma---------
F.: Eigið þér að skila kveðju frá
mömmu yðar?
Hann: Ha ------Ha---------
F.: Já, ha-ha, það var skemmtilegt.
(Hvíslar): Vitið þér það, Adam, að
það er mín heitasta ósk, að sjá yður
hér sem tengdason minn.
Hann (í skelfingu): Te — — te
F.: Te, nei nú förum við að borða
miðdegisverð. Þér skuluð fá te á eft-
ir, ef yður langar í. Svo setjist þér
inn í dagstofu með Evu, og þá geng-
ur allt af sjálfu sér.
Hann: He--------He-------
F.: Já, það verður gaman, he-he!
Hann: He--------He-------herra —
F.: Þarna koma þær!
2. a t r i ð i.
(Hann og hún sitja í dagstofunni við
kaffidrykkju).
Hún: Hvað viltu marga sykurmola,
elskan ?
Hann: S — — s----------
Hún: Sjö? Þú verður góður eigin-
maður fyrst þú ert svona mikið fyrir
sætindi.
Hann (kastar vindlinum): Ég —
— m — m — má — til að — k —
k-------
Hún: Kyssa mig, Adam? Það
máttu!
Hann: K — k — kasta upp!
Hún: Kasta upp?
Hann: Vi — vi — vindillinn!
Hún: Viltu nýjan vindil?
Hann (þýtur út. Það líða fimrn
mínútur og hann kemur ekki aftur).
Faðirinn (kemur inn): Jæja, Eva,
er þá allt i lagi?
Hún: Já, ég tók hann með trompi!
Móðirin (kemur inn) : Hann er far-
inn, asninn, og skildi eftir þennan
seðil á borðinu í forstofunni.
F.: Hvað skrifar hann?
M. (les): Fyrirgefið að ég fer
svona skyndilega. Ég þarf að hitta
kærustuna mína kl. 8.
(Tjaldið).
J T m miðja 16. öld, var sá siður orðinn
algengur vestur við ísafjarðardjúp,
og ef til vill í fleiri verstöðvum, að vinnu-
menn sem réru á skipum húsbænda sinna
og beittu lóðir þeirra, fengu að eiga fá-
eina öngla, sem þeir höfðu vandlega
merkta. Áttu þeir sjálfir fiskinn, sem á
þá kom. í fyrstunni höfðu nokkrir bænd-
ur tekið upp þennan sið og ætlast til að
það væru eins konar verðlaun til þeirra
vinnumanna, sem sýndu sérstakan dugn-
að og trúmennsku í starfi sínu. Voru öngl-
ar þessir fáir í fyrstu, jafnvel aðeins tveir
eða þrír hjá hverjum manni, en þegar
fram í sótti fór siður þessi mjög í vöxt og
f jölgaði þá brátt önglunum. Tóku vinnu-
menn að gera það að skilyrði, er þeir réðu
sig í vistir, að mega hafa ákveðna töiu
„marköngla", en svo voru önglar þessir
kallaðir. Þótti útvegsbændum þetta brátt
allmikil kvöð og vildu fyrir alla muni losna
við hana. Komu þeir þar sínu máli, að 7.
apríl 1567, lét Magnús Jónsson prúði, sem
þá var sýslumaður í Isaf jarðarsýslu,
ganga dóm að Nauteyri, um þessar sakir.
Er það hinn svonefndi ,,marköngladómur“
þar sem siður þess er af lagður og talinn
stafa af frekju vinnumannanna einni sam-
an. Höfðu útvegsbændur borið sig mjög
illa fyrir sýslumanni og látið svo um mælt,
meðal annars:
,,— — — Hér er það almennilegt rykti
allra búandi manna á milli, af þessum
markönglamönnum. að þeir verði jafnháir
í hlutum og hærri en húsbændurnir sjálfir.
En tilefni eru þessi, að þessa sömu mark-
öngla beita þeir heilagfiski, jafnvel silungi
og þvílíkri tálbeitu, þar sem önglar hús-
bændanna eru beittir þorski og öðru verra
og stundum óbeittir. I öðru lagi, ef fargast
þeirra markönglar, þá taka þeir öngla af
lóðum sinni húsbænda eður annarra
manna, eður keppast við að gefa engelsk-
um fyrir lóðir, þau föt, sem þeirra hús-
bændur hafa þeim fengið, svo þeir missi
einskis í, en þegar húsbændur þeirra við
þurfa í frostum og snjóum og vilja hafa
þeirra þénustu eða senda bæjarleið, þá er
það þeirra svar, að þeir geti ekki farið
eða ferðast fyrir fataleysi, svo húsbænd-
urnir mega annað hvort missa þeirrar
ferðar eða fá þeim önnur föt. 1 þriðja
máta leggja þeir alla stund á að þurrka
sína markönglafiska og fleygja þar fyrir
og skemma hluti sinna húsbænda. I f jórða
máta, þá verður oft stolið af hlutum hús-
bændanna og útlenzkum selt undir blóra
í nafni markfiskanna. I fimmta máta þá
kaupa þessir markfiskamenn þó ekki ann-
að en skrap og skran, sem engin nytsemd
er að, hvorki þeim sjálfum né neinum öðr-
um, sem þeir hafa kaupverzlun við, stær-
andi sig og metnandi hér af, svo sem þeir
taki þetta allt og annað af sjálfum sér,
guði til vanheiðurs, sínum húsbændum til
smánar og sér fátækum til fyrirlitning-
ar---------.“
1 Svo mörg eru þau orð — og fleiri þó,
því ýmislegt er það annað, sem þeir vísu
útvegsbændur finna markönglunum og
eigendum þeirra til foráttu. Vilja sinn
höfðu þeir líka fram með þessum röggsam-
lega málflutningi og „röksemdum“, því
dómur sýslumanns var á þá leið, að mark-
önglar voru afnumdir og bánnaðir með
öllu. Þó komu fram mótmæli gegn dómi
þessum og vitnuðu andmælendur hans til
fornra, íslenzkra laga um það, að hver
fulltíða maður sé fjár síns ráðandi og frjáls
að gefa vingjafir, eftir því sem hugur
standi til. Mun vera erfitt á móti því að
mæla, að slíkt sé rétt. En hvað sem því
líður, þá dró mjög úr þessum aukatekjum
vinnumanna, eftir að Magnús prúði dæmdi
marköngladóm. Gils Guðmundsson.