Vikan - 11.09.1941, Blaðsíða 3

VIKAN, nr. 37, 1941
3
austanfjalls
voru vígðar.
Þegar stórbrýrnar
Um þessar mundir eru 50 ár síðan Ölfusár-
brúin var vígð. Dað var stórviðburður í sam-
göngumálum pjóðarinnar. Vér birtum hér ágæta
lýsingu á vígslu beggja brúnna, — Ölfusár- og
Þjórsár-úr bókinni „í áföngum“ eftir Daníel heit.
Daníelsson ljósmyndara, en hann var viðstaddur í
bæði skiptin.
Mér finnst, að ég verði að hef ja þenn-
an kafla á því, að rekja lítils háttar
sögu ,,brúarmálsins“, er svo var
nefnt, og mikill styrr stóð um á fyrstu ár-
um mínum hér syðra; en þar verður aðeins
stiklað á stærstu stillunum.
Ekkert verður um það vitað, hversu
langt muni síðan, að menn hafi farið að
láta sig dreyma um brýr á stórárnar aust-
an fjalls, Þjórsá og Ölfusá. En einhvers
staðar hefi ég lesið, að sá sem gerðist svo
djarfur að hreyfa þessu máli í fyrsta sinn
opinberlega, var ungur prestur austur í
Fljótshlíðarþingum, séra Hannes Stephen-
sen. Og þetta gerðist árið 1872 á sýslu-
fundi Rangæinga á Stórólfshvoli. Þar var
kosin nefnd í málið og fylgdi hún því svo
myndarlega úr garði, að næsta sumar var
fenginn erlendur mannvirkjafræðingur til
þess að velja brúarstæði og áætlaði hann,
að kostnaður við að reisa báðar brýrnar
mundi um 168 þúsund krónur. Var svo
Alþingi send bænarskrá 1877 um fjárhæð
þessa úr landssjóði til beggja brúnna, en
fékk enga áheym í það sinn; þótti í allt
of mikið ráðizt. En á næsta Alþingi (1879)
var samþykkt að veita 100 þúsund króna
lán úr Viðlagasjóði gegn endurgreiðslu á
40 árum af fjórum næstu sýslunum (V,-
Skaftaf., Rangárv., Árness., Gullbr. og
Kjósars.) og Reykjavík. En lengra komst
málið ekki í það sinn, því að lægsta tilboð
í verkið var 192 þúsund krónur. Vitanlega
var það barnaskapur einn að láta sér koma
til hugar að brúa báðar þessar stórár fyrir
einar 100 þúsund krónur, þegar verkfræð-
ingurinn hafði áætlað kostnaðinn minnst
168 þús. kr. En hærra var nú ekki risið
þá á stórhug þjóðarfulltrúanna. Og næst
er málinu var hreyft á Alþingi, hafði verið
slegið svo af kröfunum, að hætt var að
ræða um að brúa hvorar tveggja árnar
samtímis.
Á þingunum 1883 og ’85 stóð svo tog-
streitan um brú á Ölfusá. Átti brúarmálið
öfluga stuðningsmenn á þingi og einnig
utan þess, en hinir voru þó fleiri, sem
stjórnast létu af smásálarskap og skiln-
ingsleysi. Og vilji einhverjir hafa fyrir því
að fletta upp Alþingistíðindum áranna 1877
—’87, þá fá menn séð tvo taglhnýtinga:
úrræðaleysi og nirfilshátt, sem jafnan
stóðu gegn framkvæmdum þessa nauð-
synjamáls. En hér fór sem oftar, að gott
mál sigrar að lokum. Alþingi 1887 sam-
þykkti lög um byggingu Ölfusárbrúarinn-
ar og landss jóður var skuldbundinn til þess
að leggja fram 40 þúsund krónur gegn 20
þúsund krónum frá sýslunum austan f jalls.
Mér og öðrum þeim, sem oft höfðu orðið
að sundleggja hesta á öllum árstíðum yfir
Ölfusá, fannst hér mikill sigur unninn og
fögnuðum því, að brúin kæmist upp. Hitt
þykir, ef til vill, ljótt af mér, að ljóstra
því upp nú, eftir öll þessi ár, að sá fögn-
uður snart ekki hjartastrengi alls f jöldans
hér í Reykjavík. Margir hverjir fylgdust
ekki með málinu á meðan það var á dag-
skrá, og aðrir sögðu sem svo, að þeir, sem
austan fjalls byggi, ætti að bera allan
kostnað af brúarsmíðinni. Þeir litu á brú-
armálið sem einkamál austursveitanna.
Þeim fannst ranglátt að láta alla lands-
menn gjalda þann skatt, sem af brúargerð-
inni leiddi, og enn aðrir töldu, að lands-
sjóður mundi þurrkaður með öllu, ef hann
ætti að leggja allt féð fram. Ef vel er að-
gætt, er kannske ekki með öllu rétt að fella
þunga dóma yfir þeim mönnum, sem
þannig hugsuðu, og lítið eða ekkert höfðu
með málið að gera. En um þingfulltrúana
gegnir allt öðru máh; af þeim mátti
heimta, hverjum fyrir sig, að sjá og skilja,
að brúarmálið var ekkert einkamál austur-
sveitanna, heldur var hér um að ræða sam-
göngubætur, sem óbeinlínis varðaði alla
þjóðina. Að fulltrúar þjóðarinnar skyldi
árum saman þverskallast við að samþykkja
brúarlögin, verður lengi talið til ávirðingar
þeim meirihluta, og þeim anda, sem þá réð
á Alþingi, að því viðbættu, að skera fram-
lag ríkissjóðs svo við neglur, að enginn
vildi taka verkið að sér fyrir þá fjárhæð,
sem í boði var. Erlendir verkfræðingar
töldu mikið skorta á, að sú f járhæð nægði;
þetta notaði Islands-ráðgjafinn danski sér
og synjaði brúarlögunum staðfestingar.
Stóð í þessu stappi all-langa stund, og
gerðust margir úrkula vonar um fram-
kvæmdirnar. En íslendingar áttu þá hauk
í horni, þar sem var Tryggvi kaupstjóri
Gunnarsson. Hann gekk í máhð með þeim
dugnaði, sem einkenndi hann alla ævi, fékk
því áorkað að konungur staðfesti lögin
vorið 1889 og tók síðan að sér að byggja
brúna fyrir þá fjárhæð, sem lögin heimil-
uðu. Kom brátt á daginn, að þar var rétt-
ur maður á réttum stað, sem Tryggvi var.
Tókst honum með sinni alkunnu verk-
hyggni og frábærri elju að sigra allar
þrautir og hraða svo þessu mikla mann-
virki, að því var fulllokið í öndverðum
septembermánuði árið 1891. Og jafnframt
var látið berast út um bæinn og héruðin
austanfjalls, að sjálfur landshöfðinginn,
Magnús Stephensen, ætlaði að vígja brúna
þriðjudaginn 8. septembermánaðar.
All-margir bæjarmenn hugsuðu sér til
hreyfings og ákváðu að vera viðstaddir
þetta tækifæri. Strax á mánudaginn í fögru
veðri og glaða sólskini, fóru menn að tín-
ast héðan úr bænum í stærri og smærri
hópum áleiðis austur. Þar á meðal var
Helgi Helgason; hann lagði á sig þessa för
með söngflokk sinn og lúðrasveit, kaup-
laust að vanda og ótilkvaddur. Við Sigfús
Eymundsson lögðum af stað undir kveld,
og náttuðum okkur á Lækjarbotnum; við
ætluðum að taka myndir af brúnni. Daginn
eftir héldum við svo austur að Ölfusá;
hestunum komum við í geymslu í Helli, því
að enn var ekki leyft að fara með hesta
yfir brúna, en menn fengu að ganga hana;
fórum við Sigfús til Gunnars bónda að Sel-
fossi og tókum okkur gistingu að honum.
All-margt fólk var komið á brúarstaðinn
þá um kveldið, einkum lengra að, en fátt
úr nærsveitunum. Austan við ána hafði
Einar Zoega veitingasah reist fjögur tjöld
og flutt þangað vistir að sunnan með æm-
um kostnaði.
Svo kom vígsludagurinn með drunga í
lofti og rigningu, sem ágerðist þegar á
daginn leið, og var úrhellisrigning síðari
hluta dags og fram á nótt, sjálfsagt hin
mesta á sumrinu. Vígsluathöfnin átti að
hef jast kl. 2 síðdegis, og var sá tími settur
með það fyrir augum, að allur f jöldinn úr
næstu sveitum þyrfti ekki að búa sig að
heiman fyrir ahar aldir til þess að ná í
vígsluathöfnina. Klukkan 11 árdegis var
brúnni lokað, og eftir það urðu allir þeir,
sem að vestan komu, að láta ferja sig
austur yfir, og þar á meðal landshöfðingi
og hópur hans. Alltaf var fólkið að streyma
á staðinn, ekki aðeins úr nærsveitunum og
þorpunum niður við sjóinn, heldur og aust-
an yfir Þjórsá. Nýir og nýir hópar komu
í Ijósmál fram úr dimmunni og rigningunni
jafnt og þétt fram til hins ákveðna vígslu-
tíma.
Stundvíslega gekk landshöfðingi upp á
vegarpalhnn, þar sem smekklegur ræðu-
stóll hafði verið gerður; stóð Helgi með
homaflokk sinn og söngmenn að baki
landshöfðingja. Athöfnin hófst með homa-
blæstri og var leikið nýtt lag eftir Helga
Helgason við Brúardrápu Hannesar skálds
Hafsteins, nýort kvæði, sem útbýtt hafði
verið prentuðu á staðnum; síðan var kvæð-
ið sungið.
Þá hóf landshöfðingi vígsluræðu sína
og mælti blaðalaust, enda rigndi þá drjúg-
um, svo að litlu gagni hefði komið að
styðja sig við skrifuð blöð. Lýsti lands-
höfðingi nokkuð sveitunum austan fjalls,
brúarþörf þeirra og nauðsyn um bættar
samgöngur. Rakti síðan sögu brúarmáls-
ins í stóram dráttum og þakkaði öllum
þeim, sem á einn eða annan hátt höfðu
unnið að þvi, að reisa þetta myndarlega
mannvirki, en einkum þakkaði hann þó
Tryggva Gunnarssyni — manninum, sem
allt hafði oltið á — fyrir ósérplægni hans,
elju og sjálfsafneitun, sem hann hefði sýnt
í þessu vandamikla starfi. 1 ræðulok minnti
landshöfðingi á hringinn Draupni, sem var
gersemi mikil og hafði þá náttúru, að ní-
undu hverja nótt dmpu af honum átta
hringar jafn-höfgir. Óskaði landshöfðingi
þess, að sama náttúra fylgdi þessari ger-