Vikan - 15.06.1944, Síða 26

26
VIKAI'í, nr. 23—24, 1944
ENDURREISN LÝDVELDIS.
Framhald af bls. 23.
ríkja, — leið samninganna, sú leið, að
annar aðilinn sækti rétt sinn með festu og
viti, og sú leið, að hinn aðilinn léti sann-
færast af rökum, og vægði í samræmi við
þau. Það er samningaleiðin í viðskiptum
þjóða, sem svifið hefir fyrir hugskots-
sjónum allra, sem undirhyggjulaust studdu
starfsemi Þjóðabandalagsins til eflingar
friði á jörð.
Og enda þótt mörgum Islendingi hafi
hitnað í hamsi í garð Dana á þeim manns-
öldrum, sem vér glímdum við þá um rétt-
indamál vor, þá verður því ekki neitað nú,
þegar litið er yfir farinn veg, að þeim
hefði verið innan handar að torvelda oss
þessa baráttu enn meir. Þeir höfðu alltaf
í fullu tré við oss margfaldlega, en slök-
uðu þó á klónni, vægðu og gáfu kost á
nýjum og nýjum samningaumleitunum, að
vísu oft sárgrætilega dræmt, og sýndu oft
hörmulegt skilningsleysi á málstað vorum,
en virtu þó viðtals þá, sem kröfurnar
fluttu, og urðu loks við flestum þeim kröf-
um, sem vér höfum fitjað upp á við þá.
Þeim var innan handar að beita oss her-
valdi eins og í fyrri daga, en þeir stilltu
sig um það, hafi þeir yfirleitt haft nokkra
tilhneigingu til þess. Enda þótt herskip
þeirra lægju hér við land, mun enginn Is-
lendingur hafa orðið þess var, síðan um
miðja 19. öld, að danskt vopnavald léti sig
varða hætis hót skoðanir hans í sjálf-
stæðismálinu. Þannig er það atvik haft í
minnum, sem eins dæmi, að danskir dátar
gerðu upptækan íslenzkan fána af smábát
á Reykjavíkurhöfn, meðan þessi fáni var
enn ekki löggiltur sem siglingafáni.
Sannast að segja var íhlutunarleysi
Dana um það, sem hugsað var, rætt eða
ritað hér á landi það tímabil, sem sjálf-
stæðisbaráttan stóð, svo algert, að í vit-
und okkar er það hreinasta fjarstæða að
gera ráð fyrir því, að einhver slík íhlutun
hefði getað komið til greina. Og þannig
sýndu Danir meiri virðingu fyrir persónu-
frelsi og almennum mannréttindum, en
tíðkazt hafði annars staðar í álfunni á
sama tíma, þar sem lítil þjóð átti sjálfs-
forræði að sækja í hendur stærri þjóðar.
Þjóðlegur og sögulegur réttur.
Jón Sigurðsson sýndi og sannaði, að vér
ættum tvennan rétt til að byggja sjálf-
stæðiskröfur vorar á. Annars vegar var
hinn sögulegi réttur, að þessi þjóð hafði
öldum saman verið sjálfstæð, áður en hún
lenti undir yfirráðum Noregskonungs með
Gamla sáttmála, og ætti því um leið og ein-
veldi konungs í Danmörku var afnumið,
einnig að afnema einveldi konungs á Is-
landi og veita þjóðinni sérstök landsrétt-
indi. Hins vegar var hinn þjóðlegi réttur,
er byggðist á því, að Islendingar tala aðra
tungu og eru því annars þjóðernis en
Danir.
Alls staðar í Evrópu, og víða í öðr-
um heimsálfum, eru sjálfstæðiskröfur
ófrjálsra eða undirokaðra þjóða byggðar
á sams konar rétti, sums staðar bæði sögu-
legum og þjóðlegum rétti eða aðeins sögu-
legum. En þótt löng hafi verið biðin fyrir
Islendinga eftir fullri viðurkenningu Dana
á þessum réttindum og eftir þeim algeru
sambandsslitum, sem eru rökrétt afleiðing
þeirrar viðurkenningar, þá verður að játa,
að vér höfum sætt stórum betri meðferð
af hendi Dana en aðrar ófrjálsar þjóðir
álfunnar af hendi yfirdrottnara sinna.
Stirðlega gekk sambúð Svía og Norð-
manna 1814—1905, og þótt skilnaður
þeirra 1905 sé löngmn talinn hafa tekizt
farsællega, munaði minnstu, að hann yrði
látinn kosta styrjöld. Sjálfstæðisbarátta
Ira stóð að mestu samtímis sjálfstæðis-
baráttu vorri. En þótt full sambandsslit
Englands og Eire 1937 og stofnun lýðveld-
is á írlandi, færi friðsamlega fram, hafði
leiðin að því takmarki legið yfir þúsundir
líka af báðum þjóðum, þúsundir fangels-
ana og réttarskerðinga, launmorð, starfs-
tækjaspjöll, helsveltu borgarstjórans í
Cork o. fl. o. fl.
Litlu hafa Flæmingjar í Belgíu fengið
áorkað í þá átt að fá sérmál sín aðskilin
frá málum Vallóna. En Flæmingjar tala
germanskt mál og Vallónar frönsku, svo
að krafa þeirra styðst við þjóðlegan rétt.
Og 1 Tékkóslóvakíu vildu Slóvakar fá sér-
stök landsréttindi, en var synjað um það
af Tékkum. Kröfur sínar byggðu þeir á
þeim þjóðlega rétti, að þótt tékkneska og
slóvakiska séu hvort tveggja slafneskar
tungur, þá eigi Tékki og Slóvaki álíka
örðugt með að tala saman og Dani og ís-
lendingur, nema annar hafi lært tungu
hins. Og suður í Júgóslavíu vildu Króatar
fá sjálfstjórn, en mættu í því máli harð-
vítugri mótspyrnu Serba. Að vísu tala
þessar þjóðir svo líkar mállýskur, að rit-
mál þeirra er sameiginlegt, en Serbar eru
grísk-kaþólskir, Króatar aftur á móti róm-
versk-kaþólskir og samfara trúarbragða-
mismuninum er svo margt sundurleitt með
þessum þjóðum í siðum og menningu, að
þeim veitist örðugt að lúta að öllu leyti
sömu lögum. Allar þessar þjóðir, sem nú
hafa verið nefndar, mega að fólksfjölda
teljast stórþjóðir í samanburði við okkur
íslendinga. En víða í álfunni eru smáþjóð-
ir, drjúgum fólksfleiri en vér, sem naum-
ast geta gert sér nokkra von um að fá
þjóðlegan rétt sinn viðurkenndan, og
hreifa því engum kröfum í þá átt.
Hvað myndu Englendingar segja, ef
Keltarnir á Wales, sem tala kymrisku,
heimtuðu sérstök landsréttindi á grund-
velli þjóðlegs og sögulegs réttar? Hvað
myndu Frakkar segja, ef Baskar í suð-
vesturhorni landsins skírskotuðu til þjóð-
legs réttar síns og krefðust þess að mega
stofna sjálfstætt ríki, eða þá að samein-
ast Böskum í aðliggjandi héruðum Spán-
ar, sem fyrir sitt leyti krefðust hins sama
af Spánverjum? Hvað myndu Þjóðverjar
segja, ef Sorbar í Spreewald, sem eru nærri
því eins margir og íslendingar og tala
sérstakt slafneskt mál, sem þeir erfðu frá
Vindum, færu fram á það að stofna sjálf-
stætt ríki? Og, hugsazt gæti einnig, að
íbúar Möltu færu fram á það við Englend-
inga, að þeir veittu þeim sjálfsforræði.
Malteyingar eru ekki innan við tvö hundr-
uð þúsund, tala sérstakt mál, sem orðið er
til við samruna ítölsku og arabisku eða
jafnvel púnversku, og eru því óvéfengjan-
lega sérstök þjóð. En hætt er við, að þeim
yrði lítið ágengt í því efni. Þannig má
telja ýmsar smáþjóðir hér í álfu, hvað þá,
ef litazt væri um á öllum hnettinum, sem
ekkert myndi þýða að ympra á neinum
sjálfstæðiskröfum. Stórþjóðir þær, sem
ráða yfir þeim telja sig gera vel til þeirra,
ef þær sjá þeim fyrir barnaskólum, þar
sem kennt er á tungu þessara smáþjóða, og
láta þær hafa embættismenn, sem skilja og
tala mál' þeirra.
Samanburður við önnur smáríki.
Enginn vafi leikur á því, að stærð og
lega landsins, sem við byggjum, hefir
verkað okkur í vil í baráttunni fyrir sjálf-
stæði. Hætt er við, að Danir hefðu ekki
sinnt mikið sjálfstjórnarkröfum frá okkar
hendi, ef við hefðum t. d. byggt einhvern
hluta Jótlandsheiða, þótt höfðatala okkar
hefði verið áþekk því, sem nú er, en þar
værum við nú vafalaust niðurkomnir, ef
þær tæpu 40 þúsundir manna, sem lifðu
hér upp úr móðuharðindunum 1784, hefðu
verið fluttar þangað, eins og ýmsum þótti
vænlegt ráð í þá daga. En sanngjarnt er
að benda á þetta þeim þjóðum til nokkurr-
ar afsökunar, sem aftaka með öllu stofn-
un kotríkja inni í miðjum löndum sínum
eða á útjöðrum þeirra eins og myndi verða,
ef Wales-Keltar, Baskar eða Sorbar fengju
fullveldi, eða á hernaðarlega mikilvægum
stöðum eins og malteyiskt þjóðríki yrði, ef
slíkt kæmi nokkurn tíma til orða. Auk þess
hagar svo til víða í álfunni, að þjóðatak-
mörk eru óskýr og því erfitt að draga
landamæralínur eftir þeim, svo að allir geti
vel við unað. Verður slíkt tiltölulega tor-
veldast, þar sem örsmáar þjóðir búa undir
handarjaðri stórþjóða.
Við öll slík vandamál höfum við Islend-
ingar sloppið. Um það hefir aldrei þurft
neinum blöðum að fletta, hvað sé Island
og tæplega heldur um hitt, hverjir séu ís-
lendingar og hverjir ekki.
Stærð landsins okkar, eins og það horf-
ir á landabréfi við ókunnugum, erlendum
augum, mælir eindegið með því, að slíkt
land geti verið sjálfstætt ríki. Það er ofur-
lítið stærra en Ungverjaland (á árunum
1919—1938), þar sem 9 milljónir manna
hafa uppeldi sitt, og Portúgal, sem fæðir
7 milljónir manna og tvöfalda tölu Islend-
inga að auki. Það er jafn stórt Búlgaríu,
(103 þús. km.2), heimkynni 6 milljóna og
320 þús. manna. Og í Ameríku kemur
stærð Islands einna helzt til samanburðar
við stallsystur þess ey-lýðveldið Kúbu
(110 þús. km.2), sem er sjálfstætt ríki
undir vernd Bandaríkjanná og er föður-
land 4,4 milljóna íbúa, eða lýðveldið Guate-
Framhald á bls. 40.