Heima er bezt - 01.05.1952, Side 10

138
Heima er bezt
Nr. 5
Frá safninu i Briissel. Beinagrindur risaskriðdýra settar saman af visindamönnum.
sitt hafa þær fengið af stórum
kambi er lá aftur af hnakkan-
um og alla leið til halabeinsins,
en þá tók við röð af hvössum
göddum úr horni. Á framlimun-
um voru 5 „fingur“, en þeir voru
styttri en afturlimirnir, er höfðu
3 tær. í húðinni, einkum neðan
á hálsinum, voru nokkrir bein-
hnúskar eða plötur. Ekki eins
einkennilegar útlits, en eigi síð-
ur hræðilegar á að líta, hafa
Nashyrningseðlurnar verið. Þær
voru nánast „spendýrslagaðar“,
ef svo mætti að orði komast, því
að kroppurinn var borinn uppi
af fjórum fótum og höfuðið í
samræmi við aðra líkamsbygg-
ingu þeirra. Hið einkennilegasta
við dýr þessi var þó höfuðið. Á
þvl voru þrjú horn, eitt lítið á
trjónunni og tvö yfir augunum,
og voldugur kragi úr beini náði
frá höfðinu og aftur á bóga.
Prófessor Marsh hefur fyrstur
manna skýrt frá dýrum þessum.
Hann fann þau í jarðlagi frá
lokum krítartímabilsins. Þá er
tekið er tillit til þess, að margar
þessara beinagrinda vega fleiri
tonn, verður skiljanlegt, hve
mikil vinna liggur í að grafa
þær upp úr djúpum jarðarinnar
og ganga frá þeim í sölum safn-
anna. : j
Skriðdýraflokkur sá, er Nas-
hyrningseðlurnar heyra til, hef-
ur vakið mikla eftirtekt meðal
fræðimanna víðsvegar um heim.
Stór leiðangur frá Ameríska
náttúrugripasafninu í New York
var sendur til Asíu árið 1921.
Leiðangurinn hafði 75 úlfalda
undir klyfjum, auk margra bif-
reiða. Átti hann að vinna að
rannsóknum til ársins 1928, er
þeim skyldi vera lokið eftir áætl-
uninni.
Leiðangurinn dvaldist mest í og
við Gobi-eyðimörkina. í jarðlög-
um frá krítar- og tertier-tíman-
um fundust eigi aðeins leifar af
hestum, fílum og rándýrum,
nashyrningum (og þar á meðal
stræsta landspendýri sem enn
hafa fundist leifar af), en einn-
ig, og það varðar efni það, er hér
liggur fyrir, egg Dinosaura. Enda
þótt egg þessi væru ekki allsend-
is ókunn vísindamönnum, eru
þau þó ákaflega sjaldgæf, og nú
fundust 25 heil egg ásamt fjölda
brota. Að það séu egg dinosaura,
sést meðal annars af stærðinni
— 20 sm. á lengd og 17—18 sm.
að þvermáli •— og ennfremur af
löguninni, er minnir mjög á
krókodílaegg, en aðalsönnunin
var þó, að menn fundu fóstur af
Dinosaurus í einu egginu. Margt
bendir til þess, að eggin heyri til
fleiri en einni tegund, en að
nokkur þeirra séu fuglaegg er
útilokað, m. a. vegna þess, að
fuglar af slíkri stærð eru ó-
þekktir. Leifar þær af eldgöml-
um, undarlegum fuglum, sem
fundist hafa í sams konar jarð-
lögum sýna, að fuglarnir hafa
ekki náð slíkri þróun að vænta
mætti einstaklinga af slíkri
stærð. — Eins og oft hefur borið
við, þegar um vísindalegar upp-
götvanir er að ræða, fundust egg
þessi af hreinni tilviljun. Ljós-
myndari leiðangursins var á leið
heim að tjöldunum, þegar hann
kom auga á skurnabrot undir
brekkurótum skammt frá sér.
Steingerðu eggin eru mjög sjald-
gæf og vísindamennirnir tóku
strax að rannsaka þau.
Meðal þeirra leifa Dinosaur-
anna, sem leiðangurinn fann,
var beinagrind af lítilli eðlu, er
virðist vera forfaðir nashyrn-
ingseðlunnar. Var hún einkenni-
leg útlits, hafði engin horn og
höfuðkúpan var lítil. Fannst
beinagrind þessi í lagi frá fyrri
tíma en síðarnefnt dýr.
í sama lagi og eggin fundust,
og nálægt þeim, fundu menn
beinagrind af litlum, tannlaus-
um dinosaurus. Gæti hugsast að
hann hefði lifað á eggjaránum.
Auk þeirra dýra, sem hér hafa
verið gerð að umtalsefni, hafa
fundist leifar af öðrum stór-
vöxnum landskriðdýrum í jarð-
lögum frá ýmsum tímum.
Árið 1822 fann Englendingur-
inn dr. Mantell einkennilegar
tennur í grjóti frá krítartímabil-
inu. Tennur þessar, er voru
slitnar, minntu hann á fram-
tennur úr stóru spendýri, er lifði
á jurtafæðu. Um slíkt dýr gat þó
eigi verið að ræða, þar sem þau
lifðu ekki á þeim tíma. Dr.
Mantell hafði engin tök á að at-
huga fundinn nákvæmar, þar
sem hann vantaði öll gögn. Með
hjálp jarðfræðingsins Ch. Lyells
sendi hann hinum heimsfræga
franska dýrafræðingi Cuvier
tennurnar, en það var sagt um
hann, að hann gæti á stundinni
ákveðið úr hvaða dýri tennur
væru, þó að hann hefði ekkert
annað fyrir sér en eina tönn!
Cuvier sendi tennurnar aftur
með þeim ummælum, að þær
væru úr nashyrningi(!) og að
þær væru þýðingarlausar fyrir
vísindin! Þær hefðu sennilega
komizt ofan í krítarlagið við
jarðhræringu! Dr. Mantell lét
sér ekki slíka skýringu nægja,
því að hann þekkti vel staðhætti
og vissi, að þetta var endileysa.
Hann hélt áfram að leita, og að
lokum hafði hann stórt safn af