Heima er bezt - 01.07.1952, Blaðsíða 21

Nr. 6
Heima er bezt
213
Björn Gunnlaugsson
í síðasta hefti Heima er bezt
var smágrein um Svein Pálsson
lækni og starf hans í þágu ís-
lenzkra náttúruvísinda. Hér
verður, svo sem í framhaldi af
því, minnzt á annan mann, sem
markaði stórt spor í áttina að
fullkomnari þekkingu á land-
inu, en það var Björn
Gunnlaugsson yfir-
kennari. Nafns hans
verður jafnan minnzt
1 sambandi við Upp-
drátt íslands, er hann
vann manna mest að
með landmælingum
sínum á ferðum yfir
landið. Uppdráttur
íslands kom út í
Kaupmannahöfn árið
1844 á kostnað Bók-
menntafélagsins. —
Þegar á allt er litið,
verður starf Björns á
þessu sviði að skoð-
ast sem þrekvirki, því
að eins og oftar, voru
hinir opinberu styrk-
ir, sem hann naut,
mjög skornir við nögl,
en til þess var tekið,
hve lítið hann gat
komizt af með á ferð-
um sínum. Hann var
ákaflega sparneytinn
og ósérhlífinn „enda
má svo heita, að
menn níddust á góð-
semi hans og mein-
leysi, en það er
heimsins háttur að
svelta slíka menn,
meðan þeir lifa, en
lofa þá, þegar þeir eru dauðir,
því að þá þarf ekki lengur að
borga þeim vinnulaun“, segir
Þorvaldur Thoroddsen í kaflan-
um um Björn í Landfræðisögu
íslands, en Þorvaldur hefur ritað
manna bezt og af mestum skiln-
ingi um Björn Gunnlaugsson.
Björn Gunnlaugsson var
fæddur á Tannstöðum við
Hrútafjörð 28. sept. 1788. Gunn-
laugur faðir hans var að ýmsu
leyti óvenjulegur maður, því að
hann var smiður góður og fékkst
við uppfundingar, m. a. fann
han-n upp mælitæki. Björn son-
ur hans var snemma bráðþroska
og nokkuð óvenjulegur í æsku,
enda segir hann sjálfur löngu
síðar, að hann hafi ekki verið á-
litinn með öllum mjalla af sum-
um. Hugur hans hneigðist
snemma að stærðfræði, og hann
Björn Gunnlaugsson yfirkennari (1788).
las allt, sem hann gat náð í af
því, er fjallaði um þessi efni.
Sagt var, að hann hefði æft sig í
reikningi, þegar hann sat yfir fé,
og ritað dæmin með smalaprik-
inu sínu í leirflög. Hann var
settur til bóknáms og var útskrif-
aður af Geir biskupi Vídalín árið
1808. Lá þá beinast við fyrir
hann að sigla til háskólans í
Kaupmannahöfn, en þá voru
erfiðar ferðir milli landa vegna
styrjaldar milli Dana og Eng-
lendinga, sem hafði meðal ann-
ars í för með sér byltingu Jör-
undar Hundadagakóngs ári síð-
ar. Hvarflaði þá að honum að
gerast aðstoðarprestur hjá séra
Sæmundi Hólm á Helgafelli, en
honum var ráðið frá því, þar sem
hann myndi ekki vera hneigður
fyrir prestsstarfið, enda var Sæ-
mundur alkunnur sérvitringur,
þótt honum væri annars margs
mjög vel gefið.
Á árunum milli 1810—20 voru
tveir danskir mælingamenn við
strandmælingar hér á landi.
Björn komst í kynni
við þá og fékk þar
ýmsar leiðbeiningar
um landmælingar og
þáði af þeim bækur í
þeirri grein. En 1817
komst hann loks ut-
an með tilstyrk
mætra manna. Gekk
honum háskólanámið
prýðilega og hlaut
tvivegis verðlaun fyr-
ir úrlausnir í stærð-
fræði. Meðan hann
var ytra, komst hann
í kynni við ýmsa vís-
indamenn og varð
aðstoðarmaður eins
þeirra. Hafa þeir séð
hvað í honum bjó.
En árið 1882 fluttist
Björn til Bessastaða,
því að honum. hafði
verið veitt staða við
skólann. — Fluttist
hann svo með latínu-
skólanum til Reykja-
víkur árið 1846 og
gegndi kennslustörf-
um til 1862, er hann
fékk lausn frá em-
bætti. Hann andaðist
árið 1876 og var þá
orðinn mjög hrumur
af elli. Björn var tví-
giftur. Dóttir hans með fyrri
konunni, Ragnheiði Bjarnadótt-
ur frá Sviðholti, var Ólöf kona
Jens Sigurðssonar rektors. Eiga
þau fjölda afkomenda.
Björn Gunnlaugsson hóf land-
mælingastarf sitt 1831 og ferð-
aðist um landið meira eða minna
á hverju sumri til ársins 1843.
Fór hann oft um óbyggðir, en
hafði þar jafnan skamma viðdvöl
vegna lélegs útbúnaðar, þar sem
styrkurinn til ferðanna var lít-
ill, eins og áður er sagt. Tók
hann hina kunnugustu menn sér