Heima er bezt - 01.04.1953, Síða 10

106
Heima er bezt
Nr. 4
Stefán Hannesson, Litla-Hvammi:
Þáttur af Grími á Beitarhálsi
i.
Þegar ég var unglingur var
Grímur gamli í mínum augum
hálfgerður útilegumaður. Ég
hafði nokkrum sinnum séð hann
og alltaf var hann eins búinn;
með þykkan trefil, tvívafinn og
hnýttan um hálsinn. Belgbura
mósvört, sem hann var í utan
yfir, var svo víð, að hún gerði
hann ferlega digran. Hólkvíðar,
gráar vaðmálsbuxur voru ofan í
miklum, mórauðum háleistum
og skórnir, úr svellþykku leðri,
með hælþvengjum og miklum
ristarböndum, svöruðu loks vel
til búningsins.
Grímur var fullkomlega með-
almaður á hæð, en sýndist, í
þessum amalúða, óskaplega
gildvaxinn og því fremur þrek-
legur en labbalegur, enda var
hann fóthvatur. í andliti var
hann talsvert stórskorinn,
augnabrúnir hvassar og loðnar,
nefið stórt, með klumbu fremst,
kjálkarnir þykkir og hakan
nokkuð framstæð. Tennurnar
voru svo að segja óskemmdar.
Grímur á Beitarhálsi var
kominn hátt á sjötugsaldur.
Hann hafði aldrei kvænzt og
hafði þó búið í sveit flest árin
frá þrítugsaldri, á ýmsum kot-
um, og nú síðustu 17 árin í Beit-
arhálsi, var yfir fimmtugt, er
hann fékk þar byggðarleyfi, á
einu eyðibýlinu fast við afrétt-
inn. Öll þessi ár hafði hann bú-
ið með hálfgeggjaðri bústýru,
en farnaðist þó svo, að hann
bjargaðist vel, án þess að skulda,
átti fallegar og gagnlegar kind-
ur, hafði 25—-30 ær í kvíum á
hverju sumri og gat lógað 65
sauðum fullorðnum á hverju
hausti. Svo hafði hann eina kú
í fjósi og átti 3 brúkunarhross.
Fyrir þessu vann Grímur með
hjálp gömlu konunnar. Og þó
að hún væri talin hálfrugluð
með köflum og þætti skrítin, þá
matreiddi hún nokkuð vel, og
hafði ráð á því að kemba, spinna
og prjóna nóg til handa og fóta,
og vinna til vefja nóg til fata
handa þeim, sneið og saumaði,
og þótti vel gert.
Allstaðar hafði Grímur bjarg-
azt í þessi 37 ár, sem hann hafði
búið, og hvergi betur en í
„Hálsi“, þótt hann væri tekinn
að eldast. Hann var líka talinn
ágætur fjármaður og allar
skepnur hans voru fallegar.
Hestar hans voru stólpagripir.
Grímur þótti alltaf einrænn
og undarlegur í háttum, þeim er
þekktu hann frá því er hann tók
að búa — um þrítugt. En hann
var greindarlegur í tali og þó fá-
máll jafnan, en ræðinn, væri
maður með honum einum. Lítið
orð fór af lærdómi hans. Hann
átti enga bók og óvíst var talið,
að hann væri læs; þrátt fyrir
það var hann mörgum fróðari,
enda hafði hann stálminni.
Gamla konan var fluglæs.
Hún átti bænakver og passíu-
sálma og kunni hvorttveggja
spjaldanna á milli.
Grímur var víða kunnur, all-
staðar að góðu getið, vinfastur,
tryggur og skilvís. Til vinnu var
hann ekki talinn neinn gripa-
maður, en göngugarpur, og
flestum fremri til fjárgæzlu,
dýravinur, svo að orð fór af,
fjármaður, og kunni fjármörk
allrar sveitarinnar utanbókar.
Þá er saga margra að byrja,
þegar þeir fara að eiga með sig
sjálfir, en saga Gríms í Beitar-
hálsi er þá svo að segja öll. Ann-
ars er margt óljóst um uppeldi
hans á barnsaldri, og það er eft-
ir krókaleikum fengið, sem ég
get sagt um hann.
Grímur ólst upp hjá foreldr-
um sínum. Þeir bjuggu á af-
skekktu mýrarkoti í útnára stór-
býlis. Hann var einbirni. Hann
lék sér ýmist við hvolpa, lömb
og kálfa, eða hann lék sér að
kögglum, kjálkum og leggjum
— oftast einn síns liðs.
Hann var 12 ára, þegar for-
eldrar hans neyddust til að
bregða búi. Fluttist hann þá til
móðurfrænda síns, stórbónda í
næstu sveit. Þar var hann, í
fyrstu öllu ókunnur, landslag-
inu, skepnunum og mönnunum.
Hann saknaði margs og mest
móður sinnar, sem honum var
erfiðast að sjá af.
II.
Á Brekku kom enginn í stað
hennar, og var þar þó margt
heimilismanna. Hann var tek-
inn vegna frændsemi, í gustuka-
skyni, átti að heita matvinn-
ingur. Þó var þarna ein mann-
eskja, er bauð hann samstundis
velkominn. Það var Sigga litla,
dóttir hjónanna á Brekku,
Björns og Halldóru. Sigga var þá
9 ára og hafði oft verið ein síns
liðs, eins og hann, því að Ella
systir hennar var 9 árum eldri
og nú orðin 18 ára. Með Siggu
litlu og Grími tókst samstundis
góður kunningsskapur og félags-
skapur um hugðarmál beggja,
búskap í bernskulandi. Hann
kom í fardögum, og það vor
hjálpuðust þau að því að byggja
sér húsaröð í betri bæja stíl.
Gátu þau haft þar skýli, þegar
þess var þörf, afdrep í regni og
stormum. Við byggingu bæjarins
undu þau sér vel, og þá er henni
var lokið, fóru margar stundir í
búskapinn. Svo að þarna var
eins konar frístundabúskapur
karls og konu. Aðalstörf barn-
anna voru snúningar, reka kýr
og ær í haga, flytja hross og
sækja, og svo að fara á milli,
þegar sláttur var kominn og í
hirðingum stóð. Fram að þessu
ári höfðu þótt mjög lítil not af
vinnu Siggu litlu, en nú, þegar
þau voru orðin tvö, þá munaði
mjög mikið að þeim og Sigga
naut sín nú vel með aðstoð þessa
nýja heimamanns; nú gat hún
svo margt, sem hún var ófær um
að gera áður. Þetta fundu allir
á Brekku fyrsta árið, sem Grím-
ur var þar. Af þessu almenn-
ingsáliti nutu þau góðs við frí-
stundabúið. Það þótti ekki nema
sjálfsagt, að þau hefðu daglega
nokkurn tíma til bess að leika
sér, nema aðeins þá dagana, sem