Heima er bezt - 01.05.1964, Qupperneq 2

Nýir skólar
Nokkrar umræður hafa farið fram undanfarið hér á
landi um stofnun lýðskóla í líkingu við lýðskólana
dönsku, sem kenndir voru við Grundtvig á sínum tíma.
Einna fastast form hafa umræður þessar fengið í sam-
bandi við Skálholt, þar sem gert er ráð fyrir lýðskóla
á vegum þjóðkirkjunnar og undir verndarvæng henn-
ar. En einnig eru uppi ráðagerðir um samnorrænan
lýðskóla hér á landi.
Það er athyglisvert tímans tákn, að umræður þessar
skuli hefjast nú, þegar kalla má að skólakerfi landsins
sé fastmótað, og tiltölulega vel séð fyrir möguleikum
allra unglinga til skólanáms. Naumast verður það skilið
á annan hátt, en mönnum þyki skólakerfinu of þröngur
stakkur skorinn og eitthvað vanti í það, til þess að það
fái fullnægt þeim uppeldis- og menningarkröfum, sem
til skólanna verða gerðar. Þetta minnir dálítið á það,
þegar Grundtvig gamli fyrir meira en heilli öld kvaddi
sér hljóðs um hinn nýja skóla í uppreisnarhug gegn
þröngsýnni kirkju og jafnvel enn þrengri skóla, sem
haldið var í viðjum hinna fornklassisku fræða. Er það
ef til vill svo, að oss þyki einhvers staðar of þröngt, eða
oss skorti vekjandi afl í menningu vora?
Vér hljótum að spyrja, er þörf á nýju skólaformi,
og er það vænlegra til úrbóta en að breyta því, sem
fyrir er? Það skal þegar fram tekið að þótt jákvætt
svar við fyrri spurningunni um þörf nýs skólaforms
væri fyrir hendi, þá leysir það oss engan veginn undan
þeirri skyldu að endurbæta það sem fyrir er, svo að
■skólar vorir megi hverju sinni svara kröfum tímans.
Ef vér viljum svara því, hvort oss sé þörf skóla með
lýðskólasniði, þá verðum vér fyrst að skyggnast um
reynslu nágranna vorra á Norðurlöndum í því efni. En
engum getur dulizt hvílíku feikna menningarhlutverki
þeir skólar hafa gegnt og gegna enn þrátt fyrir breytta
tíma og þjóðfélagsviðhorf. Og enginn mun draga í efa
í þeim löndum, að lýðskólanna sé full þörf, enda þótt
hið fastbundna skólakerfi landanna sé fullkomið og
gefi marga möguleika og opni nemendum fleiri leiðir,
en skólakerfi vort gerir. Og er ástæða til að ætla, að það
sem þrautreynt er í þjóðaruppeldi frændþjóða vorra sé
óþarfi vor á meðal. Ég held varla.
Þegar vér lítum á skólakerfi vort sjáum vér við fyrstu
sýn að skólarnir eru prófskólar, þar sem fyrst af öllu
er krafizt tiltekinnar þekkingar í mörgum ólíkum náms-
greinum, og vankunnátta eða getuleysi í einni grein
getur orðið nemendunum að fullkomnu fótakefli. Af
þessu leiðir óhjákvæmilega, að meginorka kennara fer
til þess að kenna hið lögboðna efni, og nemendunum
gefst því ekki færi á að sinna sérstökum hugðarefnum,
og því miður vinnst of lítill tími til þess að sinna al-
mennu uppeldi og því að móta persónu og skaphöfn
nemenda. Skólarnir eru meira lærdómsskólar en almenn-
ar menningarstofnanir.
Því verður ekki neitað, að í nútímaþjóðfélagi, sem
krefst mikillar kunnáttu og færni á sem flestum svið-
um, eru slíkir lærdómsskólar óhjákvæmilegir. Kunnáttu
og færni þarf fremur að auka en minnka, en hins vegar
getur svo farið að beina verði skólunum meira inn á
sérnámsbrautir en nú er. En einmitt þessi staðreynd
sýnir Ijósast, að þörf er fyrir einhverja hliðargrein, þar
sem námið er frjálsara og meiri áherzla lögð á hið al-
menna menningaruppeldi og siðrænan þroska. I þá
skóla geta allir sótt eitthvað, jafnvel þótt þeir hafi lok-
ið sínum tilskildu prófum í almennum skólum. I nú-
tíma þjóðfélagi er það lífsnauðsyn, að ríkur þáttur þjóð-
aruppeldisins snúist um að kenna æskulýðnum frum-
atriði í mannhelgi og grundvallarhugsjónum hins sanna
lýðræðis.
Lýðskólarnir eru hugsaðir sem höfuðvígi frjálsrar
hugsunar. Þeir eru skapaðir meira til að vekja en bein-
línis til fræðslu. Þeir eru mótaðir af hugsjónum frjáls-
lynds kristindóms og þjóðlegri vakningu og sögu. Þess-
ari stefnu hafa þeir verið trúir til þessa dags, og íslenzk-
ir lýðskólar, ef stofnaðir yrðu, hlytu að reisa á sama
grunni. Og jafnframt hagnýta sér hið frjálsa kennslu-
form lýðskólanna.
Varla mun aftur verða snúið með lýðskólastofnun í
Skálholti. En mikill vandi verður þeim skóla á hönd-
um, ef hann á að verða brautryðjandinn í hinni nýju
skólastefnu. Og einkum verður slíkum skóla vandhfað
vegna þess, að lýðskólahugmyndin hefur ekki átt mik-
inn byr meðal þjóðarinnar nú um alllangt skeið, og
jafnvel hvað minnst meðal skólamanna. Þar er gjör-
breyting frá því sem var fyrir svo sem 30—40 árum.
Héraðsskólarnir, sem í öndverðu voru að nokkru leyti
hugsaðir sem lýðskólar, hafa sveigzt inn undir hið al-
menna skólakerfi.
Ýmislegt í þjóðlífi voru bendir til þess, að þjóðin sé
að glata hinum fornu dyggðum, og enn hefur hún ekki
lært nýjar. Hraðfara breytingar í þjóðfélagsháttum
valda því, að vér glötum þjóðlegum verðmætum. Ys
og þys daglega lífsins glepur oss sýn, svo að vér skynj-
um síður verðmæti hins innra lífs, hugsunar og trúar.
170 Heima er bezt