Heima er bezt - 01.11.1970, Page 34

Rósa Þorsteinsdóttir: Hulinn harmur. Rvík 1970. Örn
og Örlygur.
Enn bætist nýr höfundur í hóp íslenzkra skáldkvenna, og er
líkleg til að vinna vinsældir lesenda. Sagan Hulinn harmur er
sveitasaga, sem gerist um síðustu aldamót, og er umhverfið skaft-
fellskt, enda er höfundur ættuð þaðan. Ekki verður sagt, að um
stórviðburði sé að ræða í sögunni, hörð átök eða djúpt kafað í
mannleg örlög. En höfundur gjörþekkir sögusvið sitt, og þau at-
vik, er fyrir kunna að koma í daglegu og fábreyttu lífi sveita-
fólksins fyrr á öldinni og kannske enn. Mikill þáttur sögunnar er
ástamál, þar sem annars vegar er ríkur stórbóndi en hins vegar
umkomulítil unglingsstúlka, dóttir kotbónda, rétt komin af barns-
aldri. En þótt óvænlega horfi um skeið, verður sigurinn þó hennar
megin. Frásögnin er lipur og létt, laus við óþarfar málalengingar
og smekkleysur. Höfundur hefur gott tungutak og kann vel með
íslenzkt alþýðumál að fara og á býsnamikinn orðaforða. Ýmsar
góðar þjóðlífslýsingar eru í bókinni, og höfundur kann vel að fara
með viðkvæm málefni á hispurslausan hátt.
William Heinesen: Vonin blið. Rvík 1970. Helgafell.
Það vakti athygli, er færeyski rithöfundurinn William Heine-
sen hlaut bókmenntaverðlaun Norðurlandaráðs fyrir nokkru, en
gagnrýni sætti þá, að hann skyldi ekki njóta þeirra einn, en þeim
var skipt milli hans og sænsks rithöfundar. Engan, sem lesið hefir
þessa bók, mun furða á þeirri gagnrýni. Vonin blíð gerist í Fær-
eyjum á 17. öld, þegar stjórnarfar þar var hið versta, og þjóðin
kreppt og kúguð af gjörspilltu, erlendu embættismannavaldi og
hneppt í fjötra fáfræði og hjátrúar. Atburðarás sögunnar er stór-
brotin, þótt lesandanum hljóti að blöskra margt, sem gerist, og
furða sig á mannvonzkunni annars vegar og vesaldómnum hins
vegar. Persónur sögunnar margslungnar og margar þeirra stórar í
sniðum, í illu eða góðu. Þótt mjög beri á dökku hliðunum, er
margt þar skemmtilegt, en hæst af öllum rís sögumaðurinn, Peder
Börresen, prestur, breyzkur og gallaður, og veikur sem reyr í aðra
röndina, en stórbrotinn og þrekmikill þegar mest reynir á. Þótt
sagan sé nokkuð langdregin á stundum, munu fáir sleppa henni
fyrr en henni er lokið. Þýðendur eru Magnús Jochumsson og
Elías Mar, og hefir þeim vel tekizt að láta málblæinn falla að efni
og tíma sögunnar.
Lawrence E. Lamb: Hjartað og gæzla þess. Rvík 1970.
Almenna bókafélagið.
Hjartasjúkdómar, einkum kransæðakvillar og æðakölkun, eru
alvarlegt viðfangsefni í flestum menningarlöndum, og það svo,
að t. d. í Bandaríkjunum deyja fleiri af völdum þessara sjúkdóma
•en öllum öðrum dánarorsokum samanlagt. Og einnig hér á landi
er sagt, að 44% dánarorsaka megi rekja til æðakölkunar. Það er
því sízt að undra, þótt læknar leitizt við að finna ráð og kenna
fólki þau, gegn þessum vágesti, sem unnt virðist að verjast, en
torvelt að lækna, þegar hann hefir komið sér fyrir. Bók þessi
ijallar, eins og nafnið bendir til, um hjartað sjálft og hversu þess
skuli gætt. Erú þar á öðru leitinu greinargóðar lýsingar á gerð
hjartans og blóðkerfisins og allri starfsemi þess, en hins vegar frá
því skýrt, hversu kölkunin hagar sér, og það sem menn telja sig
vita um orsakir kölkunarinnar og hvernig megi verjast henni. Það
er vitanlega á færi læknisfróðra manna einna að dæma um rétt-
mæti þeirra kenninga, sem hér eru settar fram, en allt er efni bók-
arinnar athyglisvert og þörf áminning til hvers og eins að gefa
gaum hinni aðsteðjandi hættu og láta ekki skeika að sköpuðu
en verjast eftir megni. Að vísu eru öll þessi fræði miðuð við að-
stæður í Bandaríkjunum, og óvíst að alls staðar eigi hið sama
við, þar sem um ólíka lífshætti og umhverfi er að ræða, og um
ýmsar kenningar hennar mun deilt. En það sem mestu máli skiptir
er, að hér er um að ræða alvöruorð, sem vert er að hlýða á, og
viðvaranir þær, sem hér eru fram settar, geta áreiðanlega losað
marga undan þjáningum og dauða fyrir aldur fram. Framsetning
öll er skýr og auðskilin á góðu máli. Þýðandi er Þorsteinn Þor-
steinsson.
Halldór Laxness: Innansveitarkronika. Rvík 1970. Helga-
fell.
Hér hefir Nóbelsskáldið snúið sér beint til sveitar sinnar og
segir af sinni alkunnu fyndni og stílleikni frá atburðum og átök-
um, sem urðu annars vegar þegar kirkja var flutt frá Mosfelli og
síðan endurreist nú fyrir nokkru. Er vafasamt, hvort hann hefir
nokkru sinni farið meira á kostum máls og stíls, og það einkum
vegna jress, að hér er ekki verið að leita uppi afkáraleg orð eða
setningar, sumt af erlendum toga, eins og í Kristnihaldinu, held-
ur er það mál Mosfellinganna hafið upp í æðra veldi í penna
skáldsins. Ekki mun þó bók þessi auka miklu við skáldfrægð Lax-
ness, en skemmtilestur er hún góður, og ýmsar persónur hennar
sérstæðar og festast í minni, svo sem Olafur á Hrísbrú og hin
karlæga kona hans, eða Guðrún Jónsdóttir og hin óskiljanlega
villa hennar.
E. J. Stardal: fslandssaga. Rvík 1970. ísafoldarprent-
smiðja.
Lengi hefir söguþjóðina skort handhæga kennslubók í sögu
sinni. Nokkrar hafa að vísu verið skrifaðar og notaðar jafnvel
áratugum saman, en þeim, sem kennt hafa, hefir borið saman um,
að þeim væri öllum meira eða minna ábótavant. Ekki býst ég þó
við, að þessi bók leysi allan þann vanda, enda hótt höfundur fari
að ýmsu leyti nýjar leiðir. Þannig skipar hagsaga þjóðarinnar
meira rúm en í hinum eldri ágripum og er slíkt mjög til bóta,
en persónusaga hefir rýrnað að sama skapi. Mun það að vísu
nokkuð orka tvímælis, hvort ekki sé full þörf að halda á loft
sögu og sérkennum ágætismanna þjóðarinnar fyrr og síðar. Hygg
ég a. m. k. að fátt sé betur fallið til að að skapa áhuga á sögu lands-
ins meðal unglinga og vekja hjá þeim heilbrigða ættjarðarást og
þjóðarmetnaö. Viða er farið hratt yfir sögu sem vænta má og
virðist nokkuð handahófskennt, hvað höfundur tekur með og
hverju hann sleppir. Nokkrar minni háttar villur hefi ég rekizt á
við hraðan lestur, og dómar höfundar um menn og málefni geta
orkað tvímælis. En reynslan ein fær skorið úr um, hvort þessi
kennslubók fái leyst hinar eldri af hólmi. En gaman hefði ég
haft af að kenna hana einn vetur.
St. Std.
418 Heima er bezt