Heima er bezt - 01.12.1972, Blaðsíða 11

Ef við sleppum fortíðinni, hvað verður þá uppi á
teningnum þegar við athugum nútíðina? Er nokkurt
hinna yngri skálda, er yrki betur en Elannes Pétursson?
Ég veit það ekld, því ég er þeirra verkum svo lítið
kunnugur. En það veit ég, að vel getur hann ort og að
vei yrkir hann þegar hann er sjálfum sér trúr og köll-
un sinni. Því miður hefur það borið við, að hann hafi,
þó að ótrúlegt megi virðast, látið glepjast af dæmi skáld-
fíflanna (eða óskáldanna), sfcm vilja yrkja en geta ekki,
þykjast svo gjalda Torfalögin með því að raða mark-
lausum orðum í mislangar línur. Ætli ekki að það hafi
verið sálarkrypplingur af þeirri tegund, sem Skagfirð-
ingurinn hafði í huga, er hann sagði: „Eftir þig gat
enginn munað eina línu?“ Væri betur, að Hannes léti
sig ekki framar henda slíkan apahátt. Hann hefir ekki
þá afsökun, að hæfileikann skorti til að gera vel.
En ég hefi ekki enn nefnt það skáldið, sem ég vildi
gera ofurlitla tilraun að minna á. Það skáld er Árni G.
Eylands. Og ég skal þá segja það strax, að ég hygg
hann vera meðal hinna beztu skálda, er nú yrkja. Þeir
menn, er um bókmenntir okkar skrifa, hafa undarlega
litlu látið hans getið, enda undarlegt hvernig þeir virðast
sneiða hjá sumum höfundum. Aldrei sá ég Guðmundar
Geirdals að miklu getið, og þó er það sannleikurinn, að
hann væri athyglisvert skáld. Og sagt hefir mér verið,
að í bókmenntasögu, er út kom fyrir fáum árum, finn-
ist hvorki nefndur Páll Kolka né Árni Eylands. Þó hafa
báðir gefið út mjög merk ljóðasöfn. Auk þess hefir Páll
samið sjónleik um Gissur jarl, ef til vill merkasta íslenzka
sjónleikinn um sögulegt efni. Og með ágætum hefir
hann þýtt fræg og mikil kvæði úr erlendum málum. —
Báðir þessir menn eru nú komnir á efri ár.
Um Árna Guðmundsson Eylands veit ég það, sem
segir í Skagfirzkum Ijóðum (1957), að hann er fæddur
1895, lauk prófi úr Bændaskólanum á Hólum 1913, fór
þá til Noregs (að sjálfsögðu félaus, eins og við vorum
hartnær öll, sem upp ólumst um aldamótin), stundaði
þar nám á búnaðarháskólanum í Ási, kvæntist (1918)
norskri stúlku, Margit Fosstveit, og kom ekki löngu
síðar heim til íslands (1921). Síðan má segja, að hann
hafi alla tíð með ýmsum hætti unnið málefnum bænda
og landbúnaðarins, alveg eins þau árin, sem hann var
(ólaunaður) búnaðarfullrúi við íslenzka sendiráðið í
Osló. Má hiklaust telja, að hann hafi allan tímann verið
á meðal fremstu öndvegismanna í landbúnaðarmálun-
um og brautryðjandinn í notkun stórra landbúnaðar-
véla, þeirra er beinlínis ollu aldahvörfum í jarðræktar-
málum landsins.1
Árni Eylands er maður skarpgáfaður og svo fjölgáf-
1 Enda þótt markmiðið með grein þessari sé það eitt að vekja
athygli á skáldskap Árna G. Eylands — ef þetta mætti takast, —
en ekki öðrum ritstörfum hans, miklum og merkilegum, er þó
a. m. k meinlaust að láta þess getið, að á sviði búnaðarmálanna
hefir hann verið einn hinn stórvirkasti rithöfundur sinnar sam-
tíðar, og um rit hans, Búvélar og ræktun (1950), hefir verið
sagt að vera mundi séístxð í norrænum bókmenntum.
aður, að svo er sem allt liggi opið fyrir honum. Og fyrir
hans mikla áhuga um alhliða menningu þjóðarinnar, hef-
ir hann því öðlazt ljóst skyn á öllum þjóðmálum, enda
lætur hann ekkert athugalaust fram hjá sér fara og er
um engin menningarmál kærulaus. Hann varð ekki að-
eins fyrstur manna til þess að sjá það, að kominn var
nýr tími, sem krafðist nýrrar tækni í jarðræktarmálum,
heldur og fyrsti maðurinn til að hreyfa þeim málum,
sem ekki komu bændastéttinni við fremur en öðrum
landsmönnum. Þannig mun hann fyrstur manna hafa
bent á það á opinberum vettvangi, hve léleg var aðbúð
Dana að handritasafni Árna Magnússonar og í hvílíkri
hættu safnið var af þeirri ástæðu. Fyrstur benti hann
líka á það, hve úrelt og skaðleg væri orðin hin mikla
sundurgreining þjóðfélagsins í smáar heildir og gerði
mjög skynsemlegar tillögur um nýja skipan. En þegar
svo stjórnarvöldin tóku málið til meðferðar og skipuðu
nefnd til þess að gera tillögur um nýja skiptingu, gengu
þau fram hjá Árna og tóku hann ekki í nefndina. Var
sízt að undra, að sumum mönnum þótti þetta kynlegt.
En hvaðeina hefir sínar orsaldr. Það hafði um langa
hríð ekki verið kunnugt, að Árni hyllti fremur einn
stjórnmálaflokk en annan, og þeir menn, sem þannig
er farið, eru að jafnaði litnir hornauga af ríkisstjórninni,
hver sem hún er. Hún sneiðir hjá þeim eins og verða
má. En í málum almennings þurfti aldrei að efa, að
Árni Eylands mundi fara að því einu, hvað hann hugði
þjóðinni allri fyrir beztu. Fyrir málafylgju sína hefir
hann stundum lent í deilum við þá, er höfðu önnur
sjónarmið en hans, en aldrei vissi ég hann bera lægra
hlut í þeim viðskiptum, enda er hann maður rökvís, og
málsnjall jafnt í ræðu sem riti.
Þetta er líldega orðinn óþarflega langur formáli, þar
sem tilgangurinn með greinarkomi þessu var sá einn,
að minnast lítillega á skáldskap Árna Éylands.
Það sem fyrst af öllu vekur athygli þegar flett er
kvæðasöfnum hans þremur — en þau eru Mold, Gróður
og Brattahlíð (þetta síðasta prentað 1960) — er það, hve
meginþorri ljóðanna snýst með einhverjum hætti um
ísland, landið sjálft og héruð þess, sögu þess og söguhetj-
ur að fornu og nýju, þjóðina sem landið byggir, uppruna
hennar og upprunatengslin, gleðistundir hennar og
raunadaga, og þá frjóanga, sem hún hefur skotið er-
lendis, og þá vitanlega einkum í vesturheimi. En Vestur-
íslendingar ætla ég, að eigi í honum stærri ítök en
flestum öðrum austan Atlantshafsins. Ég minnist þess
ekki um ljóð nokkurs annars skálds, að þau séu svo
yfirgnæfandi samofin ættjörðinni. Líklega að Jón Þor-
kelsson komi þar helzt til sambanburðar um yrkisefnin.
Margur mundi ætla, að af þessu hlyti það að leiða, að
kvæðin yrðu einhæf og tilbreytingarlítil. En svo er alls
ekki. Það má lengi yrkja og skrifa um sama efni og þó
láta það ávallt vera nýtt. Állur skáldskapur er í raun-
inni endurtekning þess, sem einhver hefir áður kveðið.
Ég minnist þess, að þegar út komu Hvammar Einars
Benediktssonar, kvað við úr öllum áttum, að nú gerði
Einar eklti annað en yrkja upp sjálfan sig. Með þessu
Heima er bezt 411