Heima er bezt - 01.03.1987, Qupperneq 17

varðar líkamlega skavanka. Paul J. Reiter hefur skrifað bók
sem heitir: Martin Luthers Umwelt, Charakter und Psyc-
hose“ í tveim bindum (Ejnar Munksgaards Forlag 1942).
Þar kemur fram að auk sálrænna sérkenna sinna, sem
benda til að hann hafi verið „maniodepressivur“ (sinnis-
veiki sem lýsir sér í sterkum sveiflum milli sinnuleysis og
ofláta), þá þjáðist hann af nýrnasteinum (urolithiasis). Og
hann var ekki smálegur í þeim efnum: „Þegar steinninn
gekk niður við eitt nýrnakastið fylgdi þvaglát í tvo tíma
samfleytt og fylltust 11 „kander“ með þvagi. („Kande“:
mælikanna sem tekur tvo potta). ...
Það hefur tæpast verið létt verk að starfa sem læknir sagn-
fræðilegra persóna. Þar þurfti að taka tillit til ýmiskonar
heilagleikahugmynda, leyndar og allskyns formsatriða.
Til marks um hið greypilega stranga spænska siðferði er
þessi saga: Maria Anna (1665-1700), drottning Karls II
Spánarkonungs, var dag nokkur í skemmtiferð er vagn
hennar valt. Það var sýnt að drottningin hefði skaddast, að
minnsta kosti leið yfir hana. Læknirinn taldi að hún kynni
að hafa beinbrotnað og hugðist fá úr því skorið. En siða-
meistari hirðarinnar stöðvaði rannsóknina á auga lifandi
bragði með athugasemd sem jafnskjótt varð fleyg:
„Drottningin á Spáni hefur engin bein.“
Frönsku konungarnir voru heldur engir smákallar þegar
sá gállinn var á þeim. Lúðvík XIII. kenndi sér meins og lét
senda eftir hinum kunna lækni, Moreau, og tók strax skýrt
fram að hann myndi ekki sætta sig við að vera meðhöndl-
aður sem venjulegur sjúklingur. Læknirinn svaraði: „Því
miður get ég ekki gert neinn greinarmun, yðar hátign, því
að ég meðhöndla alla mína sjúklinga sem væru þeir kon-
ungar.“
Einkum voru sjúkdómar í kviðarholi erfiðir konungleg-
um líflæknum, að ekki sé talað um þá keisaralegu. Um það
vitnar þessi saga sem enn er á kreiki í háskólanum í Vínar-
borg:
Maria Theresia (1717-1780) var aðeins 23 ára þegar hún
varð keisarainna yfir Austurríki-Ungverjalandi. 19 ára
gömul giftist hún Frans Stefáni af Lothringen, stórhertoga
af Toscana. Þau höfðu verið gift um hríð án þess að bólaði á
barni. Þá var fremsti kvensjúkdómalæknir Vínarborgar
sóttur til að rannsaka keisarainnuna og ráða bót á þessu.
Viðtalið fór fram í stóra hirðsalnum í Schönbrunn. Keis-
arainnan sat í hásæti sínu fyrir gafli og hirðin hafði tekið sér
sæti meðfram veggjum. Hinn mikli kvensjúkdómalæknir
gekk í salinn við hinn endann og marséraði alla leið upp til
keisarainnunnar, kraup á kné og var síðan vísað til sætis á
stól fast við hásætið. Hirðin öll lagði við hlustir og mikil
eftirvænting ríkti um hvað næst mundi gerast. Keisarinnan
laut fram og hvíslaði í eyra læknisins. Svo reis hann á fætur
og hvíslaði í eyra henni. Augnabliksþögn. Hún hvíslaði á
ný. Þá reis hann á fætur og hvíslaði að henni. Þá stokk-
roðnaði keisarainnan. Þar næst eignaðist hún átján börn.
Og ekki nóg með það. Dóttir hennar, Maria Christina,
eignaðist hvorki meira né minna en 21 barn. En hverju
kvensjúkdómafræðingurinn hvíslaði í eyra Mariu Theresiu
hafa síðari tímar aldrei fengið að vita.
Keisaralegir sjúklingar eiga það til að vera ónotalegir í
garð lækna sinna. Vilhjálmur II. Þýskalandskeisari of-
kældist og lét kalla til lækni. Lækninn langaði að uppörva
keisara sinn og róaði hann með því að hans hátign hefði
einungis orðið sér úti um smávegis nefkvef. Vilhjálmur
keisari sendi lækninum ómilt augnaráð, yppti öxlum og
sagði: „Ég er með mikið nefkvef; hjá mér er allt stórt.“
En það hendir að konunglegum líflæknum gefist færi á
að gjalda líku líkt. Friðrik Prússakonungur spurði eitt sinn
lækninn Zimmerman hversu mörgum mönnum hann hefði
kálað um dagana. Hin kaldhæðna hátign fékk þetta svar:
„Mun færri en þér, yðar hátign, og við mun minni orðstír.“
En ekki voru allir læknar jafn miklir hæfileikamenn og
nafnbætur og há embætti gáfu til kynna, svo að ekki er víst
að ætíð hafi verið sérlega þægilegt að vera í hlutverki kon-
unglegs sjúklings. Prófessor Wilson í Edinborg stærði sig
mjög af konunglegum samböndum sínum. Dag einn þegar
stúdentar hans mættu til fyrirlesturs varð fyrir þeim miði á
hurðinni sem á stóð: „Enginn fyrirlestur í dag, þar sem ég
var kallaður til konungsins." Ungur stúdent bætti við
þessari setningu: „God save the king.“....
En víkjum aftur að þagnarskyldunni. Hver það var sem
ekki gat þagað í eftirfarandi tilviki, veit ég ekki, en sagan
gerir tilkall til að vera sönn:
Karl Jóhann, konungur Svíþjóðar, hét upphaflega
Jean-Baptiste Bernadotte, fæddur í Suður-Frakklandi,
liðsforingi að mennt. (Síðar einn af marskálkum Napó-
leons, aths. þýð.). Bæði á byltingarárunum og á Napó-
leonstímanum gegndi hann ýmsum háum embættum, og
mikið orð fór af honum sem snjöllum hershöfðingja. 1809
skarst i odda með honum og Napóleon, en ári seinna
heimilaði keisarinn engu að síður að hann tæki kjöri sem
ríkisarfi Svíþjóðar. Það var mótsagnakennd aðstaða, að
fyrir hinum gamla lýðveldissinna skyldi liggja að verða
sænskur konungur, og þótt Bernadotte hrifi brátt þegna
sína, fór ekki hjá því að hann kæmist af og til í slæma klípu.
Eitt sinn í veikindum varð hann t.d. felmtri sleginn þegar
líflæknir hans krafðist þess að fá að taka honum blóð.
Hann streittist lengi á móti, en þar kom að hann lét telja sér
hughvarf. Skýringin á „blygðunarsemi" Karls Jóhanns kom
þá á daginn í mynd gríðarlegs hörundflúrs sem var merki
frönsku byltingarinnar og undir því stóð þetta: „Mort aus
rois.“ (Dauða yfir konungana).
Þegar þarmavegurinn lokast vegna garnaflækju er lífs-
hætta á ferðum. Búkurinn tútnar út vegna þess að loftið
kemst ekki út gegnum þarmana. Prófessor Christian
Bruusgaard á III. deild Ullevál sjúkrahússins í Osló vitnaði
oft í grafskrift manns frá Karmoy sem beið bana af völdum
þessa:
„Leys alla þína vinda
hvar um heiminn sem þig ber.
Ég hélt í einn af mínum
og því ligg ég hér.“
Bergen, des. 1986.
Jóhannes Helgi.
Heima er bezl 89