Æskan - 01.06.1989, Síða 28

VÍSINDA
ÞÁTTUR
Umsjón: Þór Jakobsson
Framstæð neðri vör var erfðaeinkenni í svonefndri Habsborgarætt. Til
vinstri er Maximiiian keisari sem uppi var á 15. öld, forfaðir Alfonso
konungs 13. á 19. öld, fjórum öldum síðar.
Kæru Æskulesendur!
Þátturinn verður í styttra lagi
að þessu sinní en ég minni ykk-
ur á að senda óskír og tillögur
um ejni. Skrijið þættinum um
athuganír ykkar og heilabrot.
Njótið sumarsins - sem mest úti!
Þið hafið sjálfsagt heyrt talað
um og jafnvel tekið sjálf eftir því
hve skyldmenni eru lík í útliti og
skapi. Þetta eru gömul sannindi
en vísindin um erfðir og erfðaeig-
inleika fást við að útskýra nánar
hvernig á þessu stendur. Margar
gátur eru óleystar í þessum vís-
indum sem öðrum. (Erfðir eru
ferli sem upplýsingar berast með
frá einni kynslóð til annarrar.)
Líkami okkar er byggður úr
frumum. Þær eru smæstu og ein-
földustu einingar líkama okkar.
Það er sannarlega mikill frumu-
her sem sérhver hefur yfir að
ráða. Um 50 milljón milljónir
fruma eru í einum líkama!
Alla jafna hugsa menn ekkert
út í þessa furðulegu staðreynd.
En hér í vísindaþætti Æskunnar
höfum við stundum talað um hve
gagnlegt það er að furða sig á því
sem kallað er hversdagslegt. Þeg-
ar nánar er að gáð er eiginlega allt
sem fyrir ber umhugsunarefni.
Galdurinn felst í því að staldra
við og gefa sér tíma til að íhuga
fyrirbærin í kringum sig frá ólík-
um sjónarhornum. Forvitni,
ímyndunarafl og eljusemi eru
þeir eiginleikar sem leggja þarf
mesta rækt við ef menn ætla að
verða góðir vísindamenn. „Undr-
unin er upphaf viskunnar“ hljóð-
ar gamalt spakmæli en hug-
myndaílug og iðni við þekkingar-
leitina kemur mönnum áleiðis til
skilnings á umheiminum.
En snúum okkur aftur að
frumunni eftir þessa áminningu.
Þótt hún sé einfaldasta einingin
sem myndar veíi líkamans reynist
hún sjálf býsna flókin við nánari
skoðun. í frumunni er m.a.
(meðal annars) kjarni. En í kjarna
allra fruma, nema svonefndra
eggja- og sáðfruma, eru 46 mjög
sérstæðir hlutar kallaðir litning-
ar. Þeir hafa að geyma þær ein-
ingar sem lífið er grundvallað a.
Hver litningur er gerður ur
þráðum úr efni sem kallast þvl 1
langa og óþjála nafni de-oxý-ríbo-
kjarnsýra. Nafnið er skammstaf-
að með stöfum úr heitinu d, k og
s - og gengur því undir nafninu
DKS. DKS-þræðirnir eru ótrú-
lega mjóir og hlykkjóttir. Þráður
úr einni frumu er um metn a
lengd! Hann er ein tegund sam-
eindar sem er gerð úr milljónum
frumeinda.
DKS er sem sagt efnið sem
litningar eru gerðir úr. Þetta efm
ber með sér allar erfðaupplýsing'
ar okkar í formi gena, eða arfbera í
eins og gen eru stundum kölluð.
DKS-sameindin er geysiflókin.
Þótt talsvert sé vitað um upp'
byggingu hennar er hún þó enn
mikið rannsóknarefni vísinda-
manna. Þið getið lesið meira um
þessa merkilegu sameind í ýms-
um kennslubókum eða t.d. 1
kafla um frumurnar í bókinn1
„Líkami mannsins og lækningar
sem bókaútgáfan „Örn og Örlyg'
ur“ gaf út árið 1985.
Snemma á fósturskeiði skilur að sjá
- fisks, fugls, svíns og manns. . .
ekki mikið á milli
hið íslenska
náttúrufræðifélag 100 ára
Hið íslenska náttúrufræðifélag
er virðulegt heiti á félagi sem á
100 ára afmæli um þessar mundir
en það var stofnað árið 1889. Fé-
lagið er fyrir alla sem hafa áhuga
á náttúrunni og náttúruvísindum.
Það stendur fyrir stuttum og
löngum fræðsluferðum um land-
ið, fyrirlestrum og útgáfu tíma-
ritsins „Náttúrufræðingurinn“.
Náttúrugripasafn var stofnað á
vegum þess og er það nú í umsjá
Náttúrufræðistofnunar við
Hlemm í Reykjavík.
Það var draumur frumherjanna
og hefur verið baráttumál margra
öll þessi ár að veglegt hús fyrir
náttúrufræðisafn yrði reist. Er
lendis eru vísinda- og tæknisó n
mjög vinsæl hjá öllum almVIin,
ingi, ekki síst unga fólkinu. P''1
miður hefur íslendingum miste
ist. Skilningsleysi stjórnvalda og
sundurþykki fræðimanna ha
valdið. Ótal nefndir hafa verl
stofnaðar og mikið verið talað erl
ekkert gert að gagni.
Kæru lesendur Æskunnar- P*
eruð næsta kynslóð. Ætlið þö a
sitja við orðin tóm - eða k01iaa
sjálfsögðum hlutum í verk? 1,1
ráðið - bráðum!
28 ÆSKAN