Afturelding - 01.01.1984, Blaðsíða 5

Guðbrandur Þorláksson biskup. Myndina málaði Malldór Pétursson og prýðir hún skrifstofu Hins
íslenska Biblíufélags, Hallgrímskirkju. Mynd: Sigurður Ægisson.
Menn telja fyrir víst, að þessi fyrsta
prentsmiðja landsins hafi verið ærið
vanbúin að letri og tækjum, jafnvel svo,
að allur famingurhennar hafi ekki verið
nema „hóflegar klyfjar á tvo tveggja
grjónatunnu hesta“.2 Er því ólíku saman
að jafna, þessu prentverki og prent-
smiðjubáknum okkar tíma, og myndi
einhverjum þykja snautlegt, að ekki sé
meira sagt, ef hann fengi horfið yfir alda
haf og barið augum þetta fyrsta prent-
verk landsins.
Fyrstu bækur
Fátt er vitað um, hvaða bækur voru
fyrst prentaðar. Sagnir herma, að Jón
biskup hafi látið prenta einhver minni-
háttar rit, en ekki vita menn hvaða rit
það voru. Sæmilega traustar heimildir
munu þó vera fyrir tveimur bókum. Var
önnur þeirra messubók, venjulega
nefnd Breviarium Holense, talin prent-
uð árið 1534, en síðasta eintak hennar
fórst í brunanum mikla í Kaupmanna-
höfn árið 1728. Hin bókin var Fjórir
guðspjallamenn, þýðing guðspjall-
anna, en sú bók er einnig glötuð.3
Ekkert blað er nú þekkt með fullri
vissu úr þeim bókum, er Jón biskup Ara-
son lét prenta. En fyrir allmörgum árum
fundust tvö blöð úr ókunnri messubók í
spjöldum á íslensku handriti í konungs-
bókhlöðunni í Svíþjóð, og hafa margir
það fyrir satt, að þau séu úr Breviarium
Holense. Um það verður þó ekkert vitað
með vissu, því letur það, sem á henni er,
mun hafa verið algengt um þessar
mundir.
Jón Matthíasson varð prestur á
Breiðabólstað í Vesturhópi árið 1535
eða þar um bil. Prentsmiðjuna, sem eins
og áður sagði mun hafa verið hans eign,
flutti hann með sér. Þar munu því prent-
aðar sumar af þeim bókum, sem Jón
biskup stóð að. Eftirmaður Jóns biskups
á Hólastóli, Ólafur biskup Hjaltason,
mun hafa látið prenta að minnsta kosti
þrjár bækur. Elst þessara bóka er
Passio, það er píning vors herra Jesu
Christi í sex prédikanir út skipt af
Antonio Corvino. Eins og kemur fram
var höfundurinn Antonio Corvinus, einn
af frömuðum siðbreytingarinnar við hlið
Lúthers, en þýðandinn var Oddur Gott-
skálksson. Kom bókin út árið 1559 og er
elst bóka prentaðra á íslandi, sem varð-
veist hafa, ef frá eru talin þau tvö blöð,
sem áður er getið. Aðeins eitt eintak
hennar er varðveitt og þó óheilt. Þrem
árum síðar lét Ólafur biskup prenta nýja
bók, svonefnda Guðspjallabók, en það
er alþýðlegt heiti hennar, því titillinn er
firnalangur eða sem svara mundi hálfri
blaðsíðu í meðalstórri bók. Það er sama
að segja um þessa bók og hina fyrri,
aðeins eitt eintak hennar hefur varðveist
og vantar mikið á að bókin sé heil. Þess-
ar tvær bækur eiga það ennfremur sam-
eiginlegt, að bókarlok vantar, en venja
var að greina þar prentstað og útgáfuár,
sem nú er oftast haft á titilblaði. Fyrir
þeirra hluta sakir er nú erfitt að segja
með vissu hvar þessar tvær bækur voru
prentaðar. En fyrir því munu þó heim-
ildir, traustar hvað varðar fyrri bókina,
en nokkum veginn öruggar hvað varðar
hina síðari, að þær hafi báðar verið
2) Sjá H.S. bls. 42. 3) Sagnir herma, að síðasta eintak bókarinnar, sem vitað er um, hafi
verið lagt i kistu mcð Brynjólfi Sveinssyni biskupi, árið 1674. (Sjá H.S.
bls. 42; J.G. Mbl. 15. des. 1977; P.E.Ó. a) bls. 328).