Kirkjuritið - 01.09.1975, Side 42

fleiri máldaga, t. d. Vilchinsmála-
daga, sem vitnað er til í þessu bréfi.
b) Frá 30. júní 1786 er „Konungsbréf
um sölu kirkjueigna.“ Þar er m. a.
kveðið svo á, að ekki megi „skilja
eignirnar frá kirkjunum eða rýra
þær á annan hátt.“ Hér er um að
ræða þýðingarmikið ákvæði, sem
því miður hefur ekki verið virt í
reynd.
c) Frá 24. júlí 1789 er „tilskipun um
ráðstafanir til viðurhalds á eignum
kirkna og prestakalla á íslandi og
því, sem þeim fylgir."
Tilskipunin fjallar um þá skyldu
prófastanna að hafa eftirlit með því,
að „kirkjum og prestssetrum sé
haldið í tilhlýðilegu standi“. Einnig
er fjallað um úttektir á kirkjum og
prestssetrum og hlutverk og skyld-
ur prófastanna þar að lútandi.
Eftir ákvæðum þessum er enn
farið, þegar prestaskipti verða, en
þau þarf að endurskoða og aðlaga
nýjum tíma.
d) í sambandi við þetta mál skal þess
getið, að í lögum nr. 46 frá 1907,
um laun sóknarpresta, greiðslur
fyrir aukaverk, svo og ábúðarrétt
presta á prestssetrum og arð þeirra
af ítökum, er að finna ákvæði þess
efnis, að hreppstjórum skuli falin
„umsjón yfir öllum þeim kirkjueign-
um, er liggja í hreppi hans, að und-
anskildum prestssetrum." Ekki er
til þess vitað, að ákvæði þessi séu
virk í reynd í samtíðinni. En hitt
skal undirstrikað, að hér eins og
víða annars staðar kveða lög svo
á, að jarðir, sem tilheyrt hafa kirkj-
unni, séu kirkjueignir.
e) Hér skal einnig vikið að lögum nr.
13 frá 15. febrúar 1956 „um kirkju-
ítök og sölu þeirra.“ Samkvæmt
lögum þessum er heimilt að selja
landssvæði og ítök, sem kirkjur
eiga, en andvirðið skal þó ávallt
renna til þeirrar kirkju, sem eighin
tilheyrði.
Eftir að lög þessi tóku gildi, munu
ýmsar eignir kirkna hafa verið seld-
ar fyrir lítið verð. Og eru þeir fjár-
munir margfalt minna virði í dag,
þrátt fyrir vexti og vaxtavexti, held-
ur en fást mundi nú fyrir viðkom-
andi eign eða ítak, sem kirkjur hafa
átt. Á það ber því að leggja ríka
áherzlu, að kirkjunnar menn séu vel
á verði í þessum efnum og láti ekki
eignir kirkjunnar undan henni
ganga.
f) Eins og mönnum er kunnugt, er
hugtakið „kirkjueign" mjög óljóst
nú á dögum. Hugtakið tekur þó til
réttarstöðu kirkjunnar, réttar henn-
ar og valds til að eiga, njóta og
ávaxta ákveðnar eignir, án íhlutunar
eða valdbeitingar ríkisins. Þetta er
þó mjög umdeilt. Þær skoðanir eru
uppi, að kirkjan eigi ekki neitt, ríkið
hafi yfirtekið allar hennar eignir.
Ábyrgur aðili í Dóms- og kirkju-
málaráðuneytinu hefur látið uppi þá
skoðun, að „juridiskt" séð sé kirkj-
an enginn eignaraðili í þessu landi,
og þess vegna geti framkvæmda-
valdið og löggjafarvaldið ráðstafað
að eigin geðþótta þeim eignum,
sem undir kirkjuna hafa heyrt.
Á síðustu árum hefur það gerzt,
að framkvæmdavaldið hefur gefið
eignir undan kirkjum og prestssetr-
um, jafnvel án þess að leita til þess
lagaheimildar, fyrr en ef til viN
200