Gripla - 01.01.1977, Qupperneq 92

88
GRIPLA
Gering lét prenta ævintýrið eftir eina miðaldahandritinu, sem geymir
það, AM 657 A 4to. Önnur handrit sögunnar eru engin kunn, nema
Add. 4859. Þótt ekki sé öruggt, verður þó að telja sennilegt, að með
þessum tveimur séu öll varðveitt handrit sögunnar til skila komin.
Af upphafi sögunnar skilur lesandi, að maðurinn sem hún segir frá
er ráðherra Frakklandskóngs um fjármál, embættismaður. Þegar líða
tekur fram í söguna í 657, er farið að kalla manninn latnesku virðingar-
nafni hans eða stöðuheiti: ballivus. Um leið skýrir sig sjálft, hvernig
sérstök Callinius saga hefur orðið til: Einhver afritari miðaldatextans
hefur ekki áttað sig á latínuorðinu betur en svo, að hann gerði úr því
nafn á sýslumanninn. Hér fara saman skilningsbrestur og mislestur, sbr.
ritmyndarlíkingu orðanna ballivus: Callin(i)us. Ekki verður sagt, að illa
fari á því, að persónan beri nafn.
Sýslumannssagan í handritinu úr Vigur er auðsæilega eitthvað spilltur
texti. Fyrir bregður 17. aldar orðafari og málalengingum, og auk þess
má finna breytingar sem stafa af misskilningi á máli og samhengi sög-
unnar. Skiljanlegt er, hví 14. aldar textinn hefur naumast getað verið
sagnamönnum 16. eða 17. aldar mjög skapfelldur. Hann er þungur og
ábúðarmikill, og talsvert ber þar á sjaldhöfðum orðum og merkingu.
Klerklegur viðhafnarstíll, sem ef til vill ber einhver merki þýðingar. í
heild er frásögnin skipuleg og mun hún hafa verið vandlega samin í
upphafi. Þó virðist textinn hér og hvar óeðlilegur, jafnvel óskiljanlegur
og líkur því að hafa brenglazt.
Sagan er efalaust erlend að uppruna, en því miður er hún hvergi
kunnug í erlendri varðveizlu. Erlent forrit eða hliðstæður eru því engar
til stuðnings. Sjálf vitnar sagan til forrits á latínu í inngangsorðum
sínum, og virðist engin ástæða til að draga sannleiksgildi þeirra í vafa.
Samanburður á texta miðaldahandritsins og Vigrarhandritsins leiðir
í ljós, að þótt texti 4859 sé að sjálfsögðu miklu lengra úr lagi genginn
en texti 657, má eigi að síður finna þar allmörg lesbrigði sem hljóta að
vera réttari og upphaflegri. Þau lesbrigði benda á afbakanir eða villur í
657, en þótt orðafar 4859 sýni hið réttara í þessum tilvikum, getur sá
texti þó verið afbakaður um leið. Hann getur vísað til villna án þess
að vera fyllilega nothæfur til leiðréttinga. Vigrartextinn hefur sjálfstætt
gildi, en frábrigði hans frá miðaldatextanum eru á þann veg, að torsótt
yrði og gagnslítið að gera þeim skil í lesbrigðum við hann. Með prentun
Vigrartextans hefur þetta efni verið lagt fram, en hér skulu nú sýndir