Ægir - 01.07.1980, Blaðsíða 19

Eyjólfur Sæmundsson:
Mengunarvanda-
mál fískimjöls-
verksmiðja
1. Inngangur
Á landinu munu vera
starfandi í dag 33 verk-
smiðjur, sem unnið geta
úr feitum fiski (loðnu-
verksmiðjur, eða unnið
gætu úr slíkum fiski með
fremur litlum endurbót-
um, auk u.þ.b. 20 verk-
smiðja sem einungis geta
unnið úr mögrum fisk-
úrgangi.
Á undanförnum árum
----Pær raddir sem kvartað hafa
^ lr mengun og óþægindum vegna reksturs verk-
srtllðjanna. Einkum hafa menn kvartað yfir reykn-
UlT1 °g ólyktinni sem frá verksmiðjunum berst, en
einnig hafa komið fram vandamál vegna sjávar-
yengunar og óþrifa umhverfis verksmiðjurnar.
erst hefur ástand loftmengunarmála að undan-
v?rnu verið í bæjunum við Faxaflóa utan Reykja-
1 ur og á Austfjörðum, en vandamálsins verður
^Urt Vlðast hvar þar sem slíkar verksmiðjur eru rekn-
j^ukin velmegun almennings hefur í för með sér
ekifnar kröfur um hfsgæði og menn sætta sig m.a.
• r\ ?'ns Ve' úður við að búa eða stunda vinnu í
rurnslofti sem mengað er af „peningalykt"
a umhverfi sem atað er grúti.
• Opinber afskipti af mengunarvandamálum
p’^jölsverksmiðja
ram til ársins 1969 voru opinber afskipti af
vje^Um niálum alfarið í höndum heilbrigðisnefnda
h °mandi sveitarfélags. Með lögum um hollustu-
félUl °8 heilbrigðiseftirlit nr. 12/1969 var sveitar-
u °,gUrri áfram falið heilbrigðiseftirlit hverju í sínu
æmi, en stofnað var Heilbrigðiseftirlit ríkis-
ins er hafa skyldi yfirumsjón með starfi heil-
brigðisnefnda. í lögum og reglum um þessa starf-
semi eru mengunarmál hins vegar ekki tekin sér-
lega föstum tökum. Með reglugerð nr. 164/1972
um varnir gegn mengun af völdum eiturefna og
hættulegra efna, sem sett var skv. lögum nr. 85/
1968 um eiturefni og hættuleg efni, var rekstur
fiskimjölsverksmiðja, ásamt með rekstri annarra
verksmiðja sem mengunarhætta fylgir, bundin sér-
stöku starfsleyfi heilbrigðismálaráðherra. Reglu-
gerðin nær jafnt til eldri verksmiðja sem nýrra og
skulu umsóknir um starfsleyfi ásamt tilskyldum
gögnum sendar Heilbrigðiseftirliti ríkisins sem gerir
tillögur til ráðherra um afgreiðslu hvers leyfis.
Af fiskimjölsverksmiðjunum hafa u.þ.b. 16 fullt
starfsleyfi, 20 eru með skilyrt starfsleyfi, en aðrar
verksmiðjur teljast ekki hafa formlegt starfsleyfi.
Samkvæmt ákvæðum fyrrnefndar reglugerðar
nr. 164, ber verksmiðjum sem sækja um starfs-
leyfi að leggja fram ýmis gögn um þann rekstur
sem um ræðir, þar á meðal tillögur að lausn þeirra
mengunarvandamála sem fyrir hendi kunna að
vera. Frumkvæði og ábyrgð er þannig lögð í
hendur fyrirtækjanna sjálfra.
Auk heilbrigðisyfirvalda hefur Náttúruverndar-
ráð látið þessi mál nokkuð til sín taka og þau
hafa verið rædd sérstaklega á tveimur síðustu
náttúruverndarþingum.
3. Um eðli og afleiðingar reyk- og lyktarmengunar
Meginuppsprettur ólyktar í fiskimjölsverksmiðj-
um eru þurrkararnir sjálfir. Umtalsverð ólykt
myndast þó á öðrum stöðum í verksmiðjunum,
svo sem í sjóðurum, pressum, skilvindum, eim-
urum, sniglum og hráefnisgeymslu. Er innra um-
hverfi verksmiðjanna hérlendis oft á tíðum mjög
bágborið og þar oft megn ólykt og gufumökkur
rhikill. Jafnframt er næsta umhverfi þeirra iðu-
lega atað óþrifum frá hráefninu. Eigi að vera unnt
að skapa viðunandi þrifnað á vinnustað þarf að
koma til sog og hreinsun lofts frá hinum ýmsu
lyktaruppsprettum.
Mikill fjöldi mismunandi efnasambanda veldur
þeirri lykt sem myndast við framleiðslu fiski-
mjöls og eru þau ekki öll þekkt með vissu. Fljót-
lega eftir dauða fisksins hefst myndun efna sem
hafa sterka og óþægilega lykt. Við áframhaldandi
geymslu og rotnun myndast fyrir tilstilli ýmissa
örvera, ekki hvað síst loftfælinna gerla, ýmis efni
sem einnig lykta óþægilega. Við vinnslu losna þessi
lyktarefni úr hráefninu, einkum í þurrkurunum
ÆGIR — 379