Ægir - 01.09.1981, Side 18

Um veðurfræði
Greinaflokkur
Adda Bára Sigfúsdóttir:
Veðráttan
The ciimate
Veðráttan, eða það
hvernig viðrar um lengri
eða skemmri tima, eins
og Orðabók Menningar-
sjóðs skilgreinir orðið,
setur öllu lífi á jörðinni
skorður og því er það
næsta eðlilegt að þetta
fyrirbrigði hefur verið
mönnum umhugsunar-
og umræðuefni frá örófi
alda. Veður eins og það
birtist okkur á hverju augnabliki eða á hverjum
degi fyrir sig breytist sumstaðar ört eins og hér á
landi en sums staðar sáralítið langtímum saman
eins og í eyðimörkinni Sahara. En hvort sem
veðrið breytist ört eða hægt á einhverjum stað er
hægt að lýsa einkennum þess á tilteknu tímabili og
fá þannig fram mynd af veðráttunni fyrir það
tímabil á tilteknum stað eða svæði. Einnig sú
mynd er breytingum undirorpin, veðráttan breytist
á hverjum stað og hún breytist með tvennum
hætti, annars vegar er um að ræða háttbundna
sveiflu, sem fylgir árstíðunum, og hins vegar
óreglulegar breytingar. Óreglulegu breytingarnar
eru bæði skammtíma breytingar innan sömu
árstíðar eða innan sama mánaðar og langvarandi
breytingar milli ára, áratuga og alda.
Raunar nota menn oftast orðin loftslag eða veður-
far þegar rætt er um veðráttuna og megineinkenni
hennar í mjög langan tima. Menn vita, að einnig
þessi megineinkenni hafa breyst verulega í tímanna
rás og þess vegna hljótum við að þurfa að gera ráð
fyrir að svo verði einnig í framtíðinni.
Verkefni veðurfarsrannsókna er að leita leiða til
þess skyggnast inn í framtíðina og verða einhvers
visari um þá veðráttu sem hún ber i skauti sér.
Þekking á staðreyndum i nútið og fortíð er her
grundvallarnauðsyn til þess að unnt sé að sann-
reyna tilgátur og kenningar. Stærðfræði og tölvur
eru síðan þau vinnutæki, sem notuð eru. Kenning'
arnar eru margvíslegar, sumar byggjast á þvi sem
menn hafa tekið eftir við heimildakönnun af ýmsu
tagi en aðrar má rekja til ígrundunar á lögmálum
eðlisfræðinnar og skyldra fræðigreina.
Veðurfarsrannsóknir hafa ekki verið áberandi
þáttur í störfum veðurfræðinga undanfarna ára-
tugi. Veðurspár fyrir hluta úr degi, einn sólarhring !
eða nokkra sólarhringa fram í timann hafa verið
höfuðviðfangsefni veðurfræðinga og alþjóðasam-
starfs þeirra og það svo mjög að ýmsir hafa átt
erfitt með að skilja hvað þeir veðurfræðingar, sem
ekki sinna spánum, væru yfirleitt að starfa. Á
þessu er að verða mikil breyting. Alþjóðaveður- :
fræðistofnunin setur nú veðurfarsrannsóknir mjög ;
ofarlega á lista brýnna og mikilvægra verkefna.
Ástæðan er sú að undanfarna tvo áratugi hefuf
veðráttan oft og víða sýnt á sér mjög harkalegaf
hliðar og afleiðingarnar hafa sumsstaðar orðið
átakanlegar hörmungar manna og dýra. Spurning'
in um lífsskilyrði framtíðarinnar á jörðinni allf
eða einstökum svæðum gerist æ áleitnari og menU
spyrja að vonum hvort hér sé um ákveðna þróun i
að ræða og versnandi tíðarfar framundan. Við
þessum spurningum eiga veðurfræðingar enn sem
komið er næsta lítil svör.
Þau tíðindi úr veðurfarssögu undanfarinna ára,
sem öðrum fremur hafa kallað fram viðbrögö
Alþjóðaveðurfræðistofnunarinnar koma ffa |
Afríku. Á stórum svæðum sunnan Sahara var nmf
algert úrkomuleysi á árunum 1968—1973. Þaa
tiðindi gat enginn sniðgengið og ber þar tvennt til-
Nægar veðurathuganir eru fyrir hendi til
staðfesta að þarna var um verulega veðurfarsbreyt'
ingu að ræða og sú grimma hungurvofa, sem ena ,
gengur ljósum loga um þessi lönd, er afspreng1 |
veðurfarsbreytingarinnar, þótt henni berist einmg
kraftur úr öðrum áttum óskyldum. En fleif j
atburði af ótiðindaskrá veðráttunnar síðustu áfl11 j
er einnig vert að nefna. Miklir þurrkar í Evrópu
ollu geysilegu tjóni árið 1976, veturinn 1977—78
var hinn harðasti i tvöhundruð ára söga :
Bandaríkjanna og kuldi eyðilagði kaffiuppskeru 1
Brasilíu árið 1975. Hér á landi minnumst v1^
hafísáranna miklu á árabilinu 1965—1969 !
síðast liðins árs (1979) sem var það kaldasta ffa
1892.
482 — ÆGIR