Ægir - 01.04.1983, Qupperneq 10

Jón Páll Halldórsson:
Beitugeymsla og upphaf
r
íshúsa á Islandi
Athyglisverð þáttaskil urðu í islenzkri útgerðar-
sögu með tilkomu fyrstu íshúsanna. Áttu þau mik-
ilvægan þátt í því að lengja úthald bátanna, skapa
sjómönnum öruggari afkomu og á allan hátt að
renna styrkari stoðum undir útgerðina í landinu.
Verður reynt að rekja hér í stuttu máli þá merki-
legu þróun, sem varð á þessu sviði um síðustu alda-
mót og á fyrstu áratugum þessarar aldar.
Inngangur.
Á síðasta aldafjórðungi nítjándu aldarinnar varð
notkun síldar til beitu almenn um land allt. Örðug-
leikarnir við að ná í síld til daglegra þarfa torveld-
uðu þó lengi notkun hennar, þar sem ekki var hægt
að ná í hana nema endrum og sinnum, og aðferð til
þess að geyma hana var mönnum ókunn. Tafði
þetta lengi fyrir almennri notkun síldar til beitu.
í skýrslu sinni til landshöfðingja um fiskirann-
sóknir á íslandi 1901 gerir Bjarni Sæmundsson,
fiskifræðingur, ítarlega grein fyrir ástandinu í út-
gerð og fiskvinnslu á Vestfjörðum. Segir hann, að
menn séu þá farnir að nota sild til beitu á öllum
Vestfjörðum, og enda þótt veiðar á opnum skipum
hafi verið stundaðar af kappi og dugnaði þar um
langan aldur, þá hafi þar orðið ýmsar breytingar til
framfara á síðari árum og megi þar til nefna, ,,að
menn hafi tekið upp 3 nýjar og ágætar tegundir af
beitu: smokk, síld og kúfisk og megi fullyrða, að
bátaútvegur standi hvergi með meiri blóma hér á
landi, en við Djúpið.“1).
í skýrslu sinni til landshöfðingja tekur Bjarni
fram, að töluverður áhugi sé þá vaknaður á Vest-
fjörðum fyrir að veiða síld í lagnet og nætur við
Grein þessi birtist áður í riti sem gefið var út í tiiefni 40
ára afmcelis ,,Hraðfrystihússins Norðurtanga hf“, þann
11. des. 1982.
ísafjarðardjúp og á nokkrum fjörðum öðrum vest
anlands. Sé hún þegar orðin þýðingarmikill l>ður
þilskipaútgerðinni, en vandamálið sé, að verja s>*
ina skemmdum.2) Þetta kemur einnig glöggt frarU
óprentaðri ritgerð eftir Geir Sigurðsson, útgerðar
mann í Reykjavík, en þar segir hann frá því, að ar
in 1889—1895 hafi hann verið háseti á fiskiskip>ul1
,,Margrethe“ (74 smál.) með Guðmundi Kristjá11^
syni frá Borg í Arnarfirði. ,,Á Margrethe feng»u
við oft síld til beitu á þennan hátt (í reknet) ^
bæði við ísafjarðardjúp (á 70 föðmum út af De>*
arhorni) og eins út af Horninu, djúpt undan
inum og víðar. Ekkert íshús var þá til í skipuUl'
enda höfðu menn ekki þekkingu á að frysta »>at
væli hér á landi, varð því að nota síldina strax, -
var henni raðað á fjalir ofan á saltið i lestinr» -
þótti geymast þar best.“3) ^
Fyrstu tilraunir með framleiðslu kulda, >>1 a
halda matvælum ferskum, voru gerðar um n11 lj.,
19. öldina. Vitað er, að árið 1854 var ís notaður 11
Síldveiái nieð landnót.
170 — ÆGIR