Ægir - 01.06.1989, Blaðsíða 14

298
ÆGIR
6/89
2. Þungmálmar.
3. Geislavirk efni.
4. Olía.
5. Næringarsölt.
í þremur fyrst töldu flokkunum
eru þrávirk efni, sem eyðast mjög
seint eða alls ekki í hafinu en geta
borist um langan veg með haf-
straumum eða lífverum og safnast
þar fyrir, oft í fituríkum vefjum,
svo sem í lifur. Þessi efni lenda því
oft að lokum á matarborðinu.
Áhrif olíu er vel þekkt, bæði á
fuglalíf og viðkvæmt lífríki hafsins,
en olían eyðist þó að jafnaði til-
tölulega fljótt í hafinu. Næringar-
sölt eru náttúruleg efni sem eru
undirstaða fyrir framleiðni hafsins.
Þessi efni geta samt valdið alvar-
legri lífkerfisröskun ef þau eru í of
miklu magni eins og dæmin hafa
sýnt okkur, sbr. þörungaplágurnar
sl. ár.
Þessir efnaflokkar eiga upptök
sín víða í samfélaginu og þótt þau
komi að verulegu leyti frá iðnaði
og orkuvinnslu, má einnig rekja
þau í auknum mæli til landþún-
aðar og úrgangs frá heimilishaldi,
bæði beint eða í sambandi við
sorpbrennslu. Þá eiga siglingar og
vinnsla jarðefna á hafsbotni hér
nokkurn hlut að máli. Ef skoðað er
hvaðan mengunin kemur má
nefna að þrávirk lífræn klórsam-
þönd komi m.a. úr pappírsiðnaði,
notkun meindýraeiturs í landbún-
aði, frá brennslu úrgangs, notkun
PCB í iðnaði og frá olíuhreinsi-
stöðvum. Þungmálmar koma frá
stál- og járnbræðsluverum, klór-
verksmiðjum, úr rafhlöðum og úr
útblæstri bíla. Geislavirk efni
koma aðallega frá endurvinnslu-
stöðvum fyrir brennsluefni kjarna-
ofna og vegna tilrauna með kjarna-
vopn. Olía og olíuúrgangur koma
m.a. frá olíuvinnslu og olíuhreins-
un, skipum og birgðastöðvum í
höfnum. Næringarsölt koma aðal-
lega frá landbúnaði bæði vegna
áburðar- og fóðurgjafar í hefð-
Hvernig mengun
berst til sjávar
UR ANDRUMSLOFTI
Jmeð IÐNAÐARFRÁRENNSLI
MEÐ ÁM —
7 SJÓRINN j
V A. MEÐ ALMENNUM
> SKOLPVEITUM
FRÁ REKSTRI SKIPA OG MEÐ
VARPI ÚRGANGSEFNA í HAFIÐ
bundnum búgreinum og fiskirækt
svo og almennu skolpi.
Efni þessi geta borist til sjávar á
ýmsan hátt:
1. Með ám og lækjum.
2. Frá rekstri skipa eða með úr-
gangi sem fluttur er á haf út og
varpað í sjó.
3. í frárennsli verksmiðja.
4. Með almennum skolpveitum.
5. Um andrúmsloft með úrkomu.
Ekki er vitað um magn þeirra
efna sem berast til sjávar á öllu
hafsvæðinu, en til fróðleiks má
nefna að áætlað er að á tímabilinu
1983-1986 hafi borist í Norðursjó
árlega eftirfarandi magn nokkurra
efna og efnasambanda:
6.2 tonn af þrávirkum lífrænum
klórsamböndum, s.s. PCB, DDT
og DIOXIN
135-335 tonn af kadmín
50-75 tonn af kvikasilfri
6.000-11.000 tonn af blýi
70.000-150.000 tonn af olíu og
um 100.000 tonn af köfnunarefni
og fosfór.
Við ísland eru aðstæður á
ýmsan hátt með öðrum hætti en
við strendur nágrannalanda okkar.
í fyrsta lagi er hér lítið um iðnað
sem veldur mengun, lítil mengun
frá orkuverum og landið er
strjálbýlt, hlutur skipa í mengun
sjávar er því hlutfallslega mun
meiri hér en við strendur annarra
landa í Evrópu. Þáttur skipa í
mengun sjávar hér við land er fyrst
og fremst bundin við olíu og
olíuúrgang, og sorp þar sem plast-
efni, s.s. umbúðir og veiðarfæra-
úrgangur eru mest áberand1-
Einnig megum við hugleiða betuP
án þess að ég vilji gera mikið ur
því hér, vaxandi losun á lífrænun/
úrgangi á sömu slóðum og vi
veiðum fiskinn.
Siglingamálastofnun bet
áætlað að árlega verði til í skipurn
hér við land 2.000 til 3.500 tonn
af olíuúrgangi sem skip þurfa a
losa í land miðað við ákvæði gi
andi laga. Athuganir benda 11
þess að sorp frá íslenskun1
fiskiskipum geti verið á bilinu
10.000 rúmmetrar á ári af ópresS'
uðu sorpi, en þá er ekki tekið ti'
til veiðarfæraúrgangs, sem erfi
ara er að áætla. Mikil auknin
hefur orðið sl. 10 ár á söfnun ur^
gangsolíu frá skipum og r3en
líkur til þess að nú sé að minn5^
kosti helmingi af olíuúrgangi sen
verður til í skipum skilað til lan ^
en fyrir 15 árum síðan má segja
heyrt hafi til undantekninga a,
sjómenn kæmu með úrgangsn ■
land frá skipum. Að mínum °n
er þó víða í höfnum, einkan e^
minni höfnum úti á landi, aðs a
til móttöku á olíu frá skipum o u
nægjandi. Mikil aukning ie
orðið síðustu 1-2 ár í söfnun s° ^
í skipum og vil ég nefna ber •
fyrirmyndar aðgerðir L.Í.U- vl^etri
koma þessum málum til .
vegar, og skjótra viðbragða ^
margra hafna á landinu 1,1
bæta
pótt
aðstöðu í höfnum-
mengun sjávar hér við land ,
að teljast mjög lítil almenn ^
dna
frá'
finnast dæmi um staðbun
mengun s.s. í höfnum eða 1
rennsli nærri landi, þar sem m^ ^
unin getur verið varasöm yrl |,tj|
tekið svæði þótt áhrifin sen^r (
sem engin utan þess. Athug3 ^
innanverðum Faxaflóa benda ^
til að styrkur blýs hafi vaxið Þ tj|
á seinni árum og má rekja P
aukinnar bílanotkunar á ° ag
borgarsvæðinu. Þá má ‘et ‘ .(na
víða sé frágangur skolpv Ug
þannig að mengunar gæ1